امام صادق (ع) پیشگام وحدت مسلمانان
جهان اسلام، در دهه های گذشته دچار یک بلیه خانمان سوز شده است. بیماری تفرقه و تخاصم فرقه‌ای و مذهبی چیزی است که در11 سال اخیر به خوبی نشان داد چگونه میتواند میلیون‌ها انسان را آواره، هزاران کودک را یتیم، هزاران زن را بیوه کند و تل‌هایی از سرهای بریده تشکیل دهد. مسأله وحدت اسلامی و تقریب مذاهب با هدف زندگی مسالمت‌آمیز نه پدیده‌ای نوین و جدید، بلکه یک اصل مهم و تاریخی در باورهای عقیدتی، دستورات فقهی و آداب اخلاقی ما شیعیان است. با نگاهی به میراث روایی خود با انبوهی از روایات برخورد می‌کنیم که مضمون و هدف آنها یک چیز است، زندگی مسالمت‌آمیز و کنش و واکنش‌های مناسب اجتماعی در برابر سایر مسلمین و افراد.
وحدت اسلامی یکی از مهم ترین ضرورت های تاریخی، اجتماعی و سیاسی مسلمانان در جهت ایستادگی و پویایی و هویت امت اسلامی بوده و از مهم ترین عوامل عزت و پیروزی آنان در همه صحنه هاست؛ و در مقابل، تفرقه و اختلاف، جز خواری و شکست و به هدر رفتن نیروهای فکری و سرمایه های انسانی امت اسلامی نتیجه ای نخواهد داشت.
در سالروز شهادت امام صادق هستیم و باید بیان کرد که یکی از مهم‌ترین آموزگاران وحدت در جامعه مسلمین، حضرت جعفر بن محمد الصادق (علیه‌السلام) است. اگر خود را پیرو مذهب امام صادق می‌دانیم و عقیده مان بر آن است که از آموزه‌های معرفتی حضرات عصمت (صلوات‌الله علیهم) تأسی می‌کنیم باید گفت، بی شک توجه به مقوله وحدت مسأله‌ای است که امام صادق بارهاوبارها به انحای مختلف آن را گوش زد کردند.
سیره اهل بیت (ع) با اهل سنت یکی از شاخص ترین الگو ها برای تحقق وحدت اسلامی است. در این میان، سیره امام صادق (ع)، رئیس مذهب جعفری و استاد بنیان گذاران مذاهب اهل سنت، به واسطه تعامل بیشتر با اهل سنت، اهمیت بیشتری دارد. آن حضرت را می توان بهترین شاخصه تقریب مذاهب اسلامی در شیعه محسوب کرد که به لحاظ ارتباط فکری و فرهنگی کامل و ممتاز خود با نحله های اهل سنت، بسیار مورد تایید و توجه آنان بوده اند.
نوشتار پیش رو بر این هدف است که با تبیین سیره امام صادق (ع) با اهل سنت، الگوی کاربردی را پیش روی پیروان ایشان در برخورد با برادران سنی مذهب ترسیم کند. یافته های تحقیق از این حکایت دارد که امام صادق (ع)، همانند دیگر امامان معصوم (ع)، همواره خود را ملزم به مراوده و همنشینی با دیگر مسلمانان در تمام سطوح زندگی دینی و اجتماعی می دانست و هیچ گاه شیعه را مذهب یا فرقه ای جدا از جامعه اسلامی در نظر نمی گرفت و شیعیان را نیز به رعایت احترام و همزیستی مسالمت آمیز با عموم مسلمانان امر می فرمود. در ادامه نمونه‌هایی از این سنت شریفه را باتوجه به سیره حضرت امام صادق مرور خواهیم کرد.
سیره و برخورد امام صادق (ع) با اهل سنت کاملاً برادرانه و صمیمانه بوده است. ایشان همه مسلمانان را فرزند اسلام و برادر یکدیگر می خواند (وسائل‌الشیعه، حر عاملی، ج15، 109). به عبارتی باید بیان کرد اختلاف‌های موجود چه در مسأله عقاید و چه در حیطه احکام موجب نشده بود امام صادق سایر مسلمین را از خود جدا کند و با آنان رفتاری خارج از دایره مسلمین داشته باشد.
در روایت معروفی که مرحوم شیخ حر از شیخ صدوق نقل کرده آمده است که امام صادق خطاب به اصحاب خود فرمود:«مَن صَلَی مَعَهُم فِی الصَفِ الأَوَلِ کَانَ کَمَن صَلَی خَلفَ رَسُولِ اللَهِ فِی الصَفِ الأَوَلِ.». سند صدوق به حماد بن عثمان به سبب وجود ابو جمیله در آن مشکل دارد. با این حال چون مجموع این روایات متضافره است و حاوی صحاح می باشد ضعف سند مزبور مشکلی ایجاد نمی کند. تعبیر به "بودن در صف اول با رسول خدا (ص)" و امثال آن به سبب این است که این کار موجب تقویت صفوف مسلمین می شود. همچنین معنای این حدیث این نیست که نمازی که با آنها خوانده می شود باطل است زیرا کسی که در صف اول با رسول خدا (ص) نماز می خواند نمازش باطل نمی باشد. در روایت دیگر نیز آمده‌است:«اِذَا صَلَیتَ مَعَهُم غُفِرَ لَکَ بِعَدَدِ مَن خَالَفَکَ»
اسحاق بن عمار نیز می گوید که امام صادق، علیه السلام، به من فرمودند:«یَا اِسحَاقُ أَتُصَلِی مَعَهُم فِی المَسجِدِ؟ قُلتُ: نَعَم قَالَ: صَلِ مَعَهُم فَاِنَ المُصَلِیَ مَعَهُم فِی الصَفِ الأَوَلِ کَالشَاهِرِ سَیفَهُ فِی سَبِیلِ اللَهِ» ای اسحاق، آیا با مخالفین در مسجد نماز می خوانی، گفتم: آری، امام فرمودند: با آنها نماز بخوان؛ زیرا کسی که با آنها در صف اول نماز بخواند مانند کسی است که شمشیرش را در راه خدا آخته است.
آیت الله العظمی خوی پس از ذکر تعدادی از این روایات با بیان اینکه صدور چنین دستور های به جهت رعایت تقیه و خوف از ضرر نبوده است، زیرا اصحاب امام در آن زمان شناخته شده و معروف بودند، می‌نویسد:«از این روایات استفاده می شود که حکمت مدارا با اهل سنت در نماز جماعت و مانند آن مبتنی بر ترس از ضرر نیست بلکه حکمت مدارا کردن با آنان؛ رعایت مصلحت نوعیه و اتحاد کلمه مسلمین است بی آنکه ترک شرکت در نماز ضرری را در پی داشته باشد زیرا در آن روزگار یاران امام به «تشیع» معروف بودند. بنابراین دستور امام به شرکت در نماز آنان به جهت شناخته نشدن اصحاب نبوده بلکه برای مؤدب کردنشان به اخلاق نیکو بوده تا با این رفتار شیعه با اوصاف زیبا و دور از تعصب و عناد و لجاجت ممتاز شود.(کتاب‌الطهاره، ج4، ص316)»
در روایت معروفی آمده است:«عَن عُمَرَ بنِ أَبَان قَالَ سَمِعتُ أَبَا عَبدِ اَللَهِ عَلَیهِ اَلسَلاَمُ یَقُولُ یَا مَعشَرَ اَلشِیعَهِ اِنَکُم قَد نُسِبتُم اِلَینَا کُونُوا لَنَا زَینا وَ لاَ تَکُونُوا عَلَینَا شَینا مَا یَمنَعُکُم أَن تَکُونُوا مِثلَ أَصحَابِ عَلِی رِضوَانُ اَللَهِ عَلَیهِ فِی اَلنَاسِ اِن کَانَ اَلرَجُلُ مِنهُم لَیَکُونُ فِی اَلقَبِیلَهِ فَیَکُونُ اِمَامَهُم وَ مُؤَذِنَهُم وَ صَاحِبَ أَمَانَاتِهِم وَ وَدَائِعِهِم عُودُوا مَرضَاهُم وَ اِشهَدُوا جَنَائِزَهُم وَ صَلُوا فِی مَسَاجِدِهِم وَ لاَ یَسبِقُوکُم اِلَی خَیر فَأَنتُم وَ اَللَهِ أَحَقُ مِنهُم بِهِ ثُمَ اِلتَفَتَ نَحوِی وَ کُنتُ أَحدَثَ اَلقَومِ سِنا فَقَالَ وَ أَنتُم یَا مَعشَرَ اَلأَحدَاثِ اِیَاکُم وَ الوساده اَلرُؤَسَاءَ عودوهم دَعُوهُم حَتَی یَصِیرُوا أَذنَابا وَ اَللَهُ خَیر لَکُم مِنهُم.
امام صادق علیه السلام می فرمود: ای گروه شیعه که به ما منسوب هستید، برای ما زینت باشید، و مایه عار و ننگ ما نباشید، چه مانعی دارد که همانند یاران علی علیه السلام در بین مردم باشید؟ به طوری که اگر مردی از یاران او در بین قبیله ای قرار می گرفت امام و مؤذن آنان بود، و صاحب امانت، و محافظ مال آنان بود. مریضان آنان را عیادت کنید، و در تشییع جنازه آنان حاضر شوید، و در مساجدشان نماز بخوانید. نگذارید در امر خیر از شما پیشی گیرند، بخدا قسم شما سزاوارتر از آنها به آن امر هستید. سپس رو به من (عمر بن ابان) کرده و چون من در بین آنان از همه جوانتر بودم فرمود: و شما ای جوانان بپرهیزید از تکیه دادن به بالش، به عیادت آنها بروید تا حدی که آنها دنباله رو شما شوند، و خداوند برای شما بهتر از آنان است».
کوتاه سخن اینکه اگر کسی سیره اهل بیت را به عنوان الگویی برای زندگی خویش انتخاب کرده باشد و در این مسیر شیعه واقعی آن بزرگواران بوده باشد هیچ گاه در انتخاب چنین روش برخورد با مخالفان مذهبی دچار شک و تردید نخواهد شد چنانکه معاویه بن و حق می گوید:«بحضرت صادق عرض کردم: چگونه شایسته است برای ما که با قوم خود (یعنی شیعیان) و مردمانی که با ما آمیزش دارند و شیعه نیستند رفتار کنیم؟ فرمود: به پیشوایان خود نگاه کنید که از آنها پیروی کنید و هر طور که آنها رفتار کنید، یا همان طور که رفتار کنید، بخدا سوگند آنها عیادت بیمارانشان را میکنند، و بر سر جنازه هاشان حاضر گردند و بسود و زیان آنها گواهی. در مجموع، رفتار امام صادق (ع) در برخورد با گروه‌های مخالف عقیدتی، از جمله اهل سنت، همراه با احترام و به صورت نصیحت، ارشاد، احتجاج، شرکت در جلسات مناظره و ارائه پاسخ های محترمانه به پرسش‌های آنان بود.