امپریالیسم فرهنگی نتفلیکس

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم؛ مصرف آنلاین محتوای ویدیویی در دهه‌ی اخیر صنعت رسانه و تلویزیون را دچار تحولات جدی کرده‌است. چرا که در سال‌های اخیر بخشی از محتوای ویدیویی به وسیله‌ی توزیع دیجیتال در دسترس مخاطب قرار می‌گیرد. یکی از عوامل گسترش توجه جهانی به این مسأله، پلتفرم‌هایی هستند که در این حوزه فعالیت می‌کنند و در دهه‌ی اخیر رشد قابل توجهی را تجربه کرده اند. این پلتفرم‌ها که به مخاطب اجازه می‌دهند تا محتوای ویدیویی دلخواه خود را در زمان دلخواه تماشا کند، سامانه‌های ویدیوی درخواستی (VOD) یا سرویس‌های پخش آنلاین محتوای ویدیویی (استریمینگ) نام دارند. نتفلیکس، بزرگترین پلتفرم VOD در جهان در دهه‌های اخیر رشد مخاطب قابل توجهی را تجربه کرده‌است. شکل 1 نشان‌دهنده‌ی افزایش مشترکین نتفلیکس در هر فصل از سال‌های 2013 تا 2023 است.

شکل 1 تعداد مشترکین نتفلیکس به میلیون نفر (منبع: پایگاه استتیستا)

علاوه بر نتفلیکس که بزرگترین فعال در این بازار است، پلتفرم‌های متعددی دیگری نیز در این بازار رقابت می‌کنند. شکل 2 نشان‌دهنده‌ی رقابت بین این پلتفرم‌هاست که در سال‌های اخیر افزایش یافته است.

شکل SEQ شکل * ARABIC2. تعداد مشترکین (به میلیون نفر) سرویس‌های استریمینگ جهانی (منبع: اکونومیست)

علاوه بر رشد قابل توجه مخاطب و تسلط بر بازار، نتفلیکس از گستردگی چشمگیری نیز در سرتاسر جهان برخوردار است. بیش از 190 کشور در سرتاسر جهان محتوای ارائه شده توسط نتفلیکس را تماشا می‌کنند. نتفلیکس هیچ‌گاه تمایل خود را برای تسلط جهانی بر بازار فیلم و تلویزیون انکار نکرده است. جدال نتفلیکس با دولت‌های کشورهایی که نتفلیکس در آن‌ها فعالیت می‌کند و رقابت جدی نتفلیکس با دیگر VODهای جهانی در کنار سرعت رشد و گستردگی نتفلیکس در سرتاسر جهان، این سوال را پدید آورده که آیا نتفلیکس مصداقی از امپریالیسم فرهنگی است؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا باید توجه داشت که اگر شکل غالبی برای امپریالیسم فرهنگی متصور باشیم، مربوط به شیوه‌های توزیع و قواعد و قوانین است، این بدان معنی‌است که سیستم اقتصادی و تکنولوژیک، زیربنای امپریالیسم فرهنگی را فراهم می‌کند. با نگاهی اجمالی می‌توان امپریالیسم نتفلیکس را ترکیبی دوگانه از امپریالیسم رسانه‌ای و امپریالیسم پلتفرمی دانست که در ادامه به هر دوی این وجوه می‌پردازیم.

کاپیتالیسم و در نتیجه امپریالیسم پلتفرمی را می‌توان شامل 4 ویژگی عمده دانست که نتفلیکس واجد تمامی این ابعاد می‌باشد:

• نتفلیکس با ادغام عمودی فعالیت خود را در کل زنجیره‌ی ارزش از تولید تا توزیع گسترش داده است. این در حالی است که نتفلیکس تمایل چندانی به ادغام افقی نشان نداده است.
• تمایل نتفلیکس به گسترش کسب‌وکار در مقیاس جهانی و فراملی تا نقطه‌ای که مانع از ورود باقی رقبا شود.
• اجتناب از پاسخگویی مالی و قانونی نیز یکی از استراتژی‌های نتفلیکس است. ابهام در خدمات و فعالیت در کشورهای مختلف، تنظیم‌گری فعالیت‌های نتفلیکس را برای دولت‌ها دشوار می‌کند.
• بهره‌برداری سیستماتیک از داده‌های کاربران با هدف رشد پلتفرم از استراتژی‌های مهم پلتفرم‌های بزرگ، مانند نتفلیکس است. این استراتژی با تنظیم «ذائقه‌ی جوامع» کارکردی ایدئولوژیک نیز در بازتولید ارزش‌های هژمونیک دارد.

به وسیله‌ی این استراتژی‌ها و با استفاده از زیرساخت فنی پلتفرمی، نتفلکیس به امپریالیسم پلتفرمی دست یافته است.

در زمینه‌ی امپریالیسم رسانه‌ای، یک ادعای مهم نتفلیکس در برابر منتقدان آن است که در زمینه‌ی تولید محتوا با سرمایه‌گذاری در تولید محتوای ملی کشورهای مختلف، سیاست تنوع فرهنگی را اتخاذ کرده‌است. با نگاهی دقیق‌تر به تولیدات نتفلیکس می‌توان مشاهده کرد که تنوع فرهنگی محصولات این پلتفرم بیشتر در راستای امپریالیسم فرهنگی است. تنوع‌بخشی فرهنگی استراتژی عمده‌ی نتفلیکس است، اما این تنوع بیشتر منعکس‌کننده‌ی چندفرهنگ‌گرایی آمریکایی است و حاوی محتوای غیرآمریکایی اصیل نیست.

تولیدات غیرآمریکایی در نتفلیکس آمریکایی‌سازی می‌شوند؛ این پدیده به دو دلیل رخ می‌دهد. از یک طرف برای نتفلیکس مخاطب عمده‌ی خود که جامعه‌ی آمریکاست اولویت دارد و این باعث می‌شود که محتوای غیرآمریکایی را آمریکایی‌سازی کند. از طرف دیگر تولیدکنندگان کشورهای مختلف تمایل دارند که به وسیله‌ی این پلتفرم در جهان دیده شوند، در نتیجه برای پذیرفته شدن در سطح جهان محتوای خود را آمریکایی‌سازی می‌کنند، چرا که مخاطب جهانی با فرهنگ آمریکایی آشنایی پیشینی بیشتری از بقیه‌ی فرهنگ‌ها دارد. مجموع این دو دلیل باعث می‌شود که این پلتفرم «جهانی» مستقل از ایالت متحده نبوده، بلکه از قدرت فرهنگی و اقتصادی آمریکا برای رشد خود استفاده می‌کند و همچنین این قدرت را تقویت می‌کند. بدین ترتیب نیروهای تولیدی کشورهای مختلف در جهت امپریالیسم فرهنگی نتفلیکس و تقویت هژمونی آمریکایی استفاده می‌شوند.

مجموع دلایل ذکر شده نشان‌دهنده‌ی آن است که می‌توان نتفلیکس را به عنوان یک پلتفرم جهانی و یک شرکت رسانه‌ای بزرگ در ایالات متحده، مصداقی از امپریالیسم فرهنگی دانست که روزبه‌روز در حال گسترش فعالیت خود در کشورهای مختلف جهان است.

نویسنده: فاطمه یزدی‌زاده، پژوهشگر