اندیشکده‌ها محلی برای پاسخ به نیازهای دولت‌ها
گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس - یادداشت*؛ شروع کار اندیشکده ها را می توان برای پاسخ به نیاز حکومت ها و ارکان اجرایی دولت برای استفاده از نظرات کارشناسی خارج از دولت برای بهبود روند تصمیم گیری ها و اقدامات اجرایی در نظر گرفت.
شاید اولین اندیشکده ها را بتوان مشاوران مستقل حاکمان در اروپای دوره رنسانس تلقی کرد که به حاکمان درخصوص نحوه تعامل با کلیسای کاتولیک در آن دوره مشاوره می دادند. به مرور و در طی سال ها این شیوه دریافت مشاوره تکمیل شد و نهادهای مستقل مشاوره به حکومت ها شکل گرفت.
در صد سال اخیر با توجه به چالش های بزرگی که در سطح حکمرانی کشورها از جمله جنگ های جهانی، جنگ سرد بین بلوک غرب و شرق، چالش های انرژی و اخیراً نیز در هم تنیدگی اقتصاد، سیاست و فرهنگ در بین کشور های مختلف جهان شکل گرفته، نیاز به نهادهای مستقل برای ارائه مشاوره های راهبردی خارج از حکومت ها دو چندان شده است.
اما برای دقیق تر شدن بحث می توان از زاویه نگاه دیگری به رشد اندیشکده ها پرداخت و این سوال را مطرح کرد که با توجه به قدمت و سابقه تأسیس نهادهای علمی و دانشگاهی در دنیا چه نیازی به وجود اندیشکده ها احساس شده است؟
برای پاسخ به این سوال می توان مروری به عملکرد دانشگاه به عنوان نهاد مرجع علم که تلاش می کند روی مرز دانش حرکت کند، داشت. اولویت در دانشگاه باز کردن مرزهای جدید دانش با استفاده از نظریه های علمی است، ولی اندیشکده چنین وظیفه ای را برای خود قائل نیست و هدف و کارکرد خود را پاسخ به نیاز های کاربردی دولت ها، صنایع و کسب و کار ها می داند.
لذا می توان گفت تکامل و رشد اندیشکده ها برای پاسخ به سوالات، بواسطه تمرکز بر مطالعات میان رشته ای در موضوعات مختلف، تمرکز بر چالش های روی زمین دولت ها و در نهایت ایجاد نقش واسطه بین نهادهای علمی و نهادهای اجرایی که نظریات علمی را به پاسخ عملیاتی برای نهادهای اجرایی تبدیل می کند، دانست. مسأله ای که علی رغم تلاش هایی که در نهاد های دانشگاهی انجام شده نتوانسته پاسخ های اجرایی برای سوال ها و چالش های حاکمیت فراهم کند.
در سال های اخیر این خلأ خود را بیشتر نشان داده و نیاز حکومت ها به حل چالش های پیچیده و نوظهور که در مقالات علمی و دانشگاهی پاسخی برای آنها پیدا نمی شد، باعث شده که از 7500 اندیشکده رسمی در دنیا بیش از دو سوم آنها در 50 سال گذشته تأسیس شده اند و این اهمیت حل مسائل را با رویکرد اندیشکده ای را در سطح حکمرانی کشور ها نمایان می کند.
اگرچه یکی از شاخصه های اندیشکده ها استقلال آنها از نهاد اجرایی بوده ولی به مرور در سطح دنیا برخی از دستگاه های اجرایی نیز به تأسیس اندیشکده هایی برای استفاده از نظرات نخبگان و کارشناسان برای حل مشکلات و چالش های پیش رو اقدام کرده اند.
یکی از باسابقه ترین این اندیشکده ها، مرکز فناوری و سیاست های امنیت ملی (Center for Technology and National Security Policy) وابسته به وزارت دفاع آمریکا است که به مشاوره در حوزه سیاست های امنیتی می پردازد.
در ایران نیز مرکز مطالعات وزارت خارجه یا مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری نیز نمونه های مشابه داخلی اندیشکده های وابسته به دستگاه های اجرایی است که توانسته اند خود را در ساختار تصمیم گیری کشور جای دهند.
شاید نقطه تکامل یک اندیشده را بتوان ایجاد یک پل ارتباطی مستحکم میان حوزه نظر و عمل دانست به طوری که سیاستمداران بعد از انجام فعالیت در حوزه اجرایی به اندیشکده ها می آیند و تجربیات عملی خود را مدون و در اختیار عموم قرار می دهند. این مسیری است که به نظر می رسد می تواند جایگاه اندیشکده را در نظام تصمیم گیری ارتقا بخشد.
از سوی دیگر یکی از حوزه های مورد فعالیت اندیشکده ها به طور مستقل نیز می تواند جمع بندی تجربیات مسئولان کشور در حوزه های مختلف باشد که می تواند از تکرار اشتباهات بزرگ و شکست های سیاستی جلوگیری کند.
*علی سعد، مدیر اندیشکده حکمرانی شریف
پایان پیام /