اولین پایگاه داده باستان‌شناسی کشور با الگوی جهانی بر روی وب قرار گرفت / عضویت ایران در "ایکوم"

دکتر معصومه نیک‌نیا، دانش‌آموخته رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی و مجری طرح در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه در سال‌های اخیر بحث علوم‌انسانی - دیجیتال (Digital Humanities) و استفاده از ابزارهای دیجیتال در حوزه‌هایی مانند تاریخ، ادبیات، باستان‌شناسی و غیره مطرح شده است، افزود: علوم‌انسانی - دیجیتال، شیوه‌های جدیدی از دانشوری (Scholarship) برای پژوهش، تدریس و انتشار مبتنی بر همکاری میان‌رشته‌ای با استفاده از رایانه است.

وی "متن‌محور" بودن را یکی از ویژگی‌های اصلی پژوهش‌های حوزه علوم‌انسانی - دیجیتال دانست و خاطر نشان کرد: به این معنا که پژوهش‌ها در یک بافت خاص و مبتنی بر مدارک مستندی نظیر متون، تصاویر، سنگ‌نبشته‌ها و غیره انجام می‌شوند؛ از این رو سازماندهی دانش تولیدشده در این حوزه‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

نیک‌نیا با تاکید بر اینکه امروزه سازماندهی داده‌های تولید شده در حوزه‌های میراث فرهنگی و باستان‌شناسی شکل جدیدی به خود گرفته است، بیان کرد: در این راستا، الگوهای مفهومی برای تسهیل سازماندهی دانش مطرح شده است که از آن جمله می‌توان به الگوی مرجع مفهومی "سی‌داک" (CIDOC CRM) اشاره کرد.

این دانش‌آموخته دانشگاه خوارزمی هدف اصلی الگوی مرجع مفهومی سی‌داک را تسهیل تبادل و یکپارچه‌سازی اطلاعات استخراج‌شده از منابع ناهمگون در حوزه میراث فرهنگی عنوان کرد و یادآور شد: الگوی مرجع مفهومی سی‌داک (CIDOC CRM)، حاصل مطالعات بیش از دو دهه کمیته بین‌المللی سندپردازی (سی‌داک) در شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) است.

به گفته وی، در این الگو هدف اصلی امکان‌پذیر کردن تبادل و یکپارچه‌سازی اطلاعات استخراج شده از منابع ناهمگون در حوزه میراث فرهنگی بر حسب یک "هستان‌نگاری" (Ontology) است.

نیک‌نیا، به جزئیات مطالعات انجام شده در این زمینه اشاره کرد و گفت: علی‌رغم آنکه الگوی نظری برای سازماندهی داده‌های میراث فرهنگی وجود دارد، ولی در حال حاضر در سایر کشورها نرم‌افزاری برای پیاده‌سازی کامل این الگو برای ساماندهی این داده‌ها تاکنون ارائه نشده است.

وی اضافه کرد: به منظور تکمیل پروژه به فرصت مطالعاتی دانشگاه کلن آلمان اعزام شدم و بدین منظور نرم‌افزاری آلمانی در اختیار من گذاشته شد، ولی این نرم‌افزار به داده‌نگاری مورد نظر ما در حوزه باستان‌شناسی پاسخ مناسبی نداد.

مجری طرح با بیان اینکه ادامه این مطالعات در ایران و با همکاری یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک فناوری پردیس انجام شد، تصریح کرد: این شرکت توانست نرم‌افزار مدیریت اطلاعات میراث فرهنگی را در اختیار قرار دهد که توانستیم به نتیجه موردنظر دست پیدا کنیم.

نیک‌نیا با بیان اینکه نرم‌افزار این شرکت دانش‌بنیان از این الگوی مفهومی برای سازماندهی اطلاعات پایگاههای داده خود تبعیت میکند، توضیح داد: برای انجام پروژه، نسبت به مدل‌سازی داده‌های حوزه باستان‌شناسی ایران بر مبنای CIDOC CRM اقدام کردیم و سپس این مدل‌سازی به طور کامل در نرم‌افزار ققنوس پیاده‌سازی شد، بنابراین به این نتیجه دست یافتیم که با استفاده از این نرم‌افزار مستندسازی حوزه میراث فرهنگی کشور تسهیل می‌شود.

وی با بیان اینکه در این طرح، این نرم‌افزار برای مستند سازی داده‌های حوزه باستان‌شناسی مورد استفاده قرار گرفت، گفت: ولی این نرم‌افزار در کلیه شاخه‌های میراث فرهنگی از آثار هنری، ادبی گرفته تا اشیاء موزه‌ای و حتی واژه‌نامه‌ها قابل کاربرد است و می‌تواند داده‌های آن حوزه‌ها را نیز پس از مدل‌سازی به صورت آنلاین نمایش دهد.

دانش‌آموخته دوره دکتری رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه در این مطالعات موفق به مدل‌سازی داده‌های باستان‌شناسی ایران با این الگو در نرم‌افزار این شرکت دانش‌بنیان شدیم، اضافه کرد: همگام با این تلاش‌های ملی و بین‌المللی برای به‌کارگیری الگوی مرجع مفهومی سی‌داک، پروژه رساله دوره دکتری من در حوزه باستان‌شناسی ایران با عنوان "پیاده‌سازی الگوی مرجع مفهومی سی‌داک (CIDOC CRM) برای حوزه باستان‌شناسی ایران" در دانشگاه‌های خوارزمی ایران و کلن آلمان، تعریف و از میان پروژه‌های کاوش باستان‌شناسی در ایران، پروژه مشترک کاوش باستان‌شناسان ایرانی و آلمانی در منطقه "وشنوه"، به عنوان نمونه انتخاب شد.

نیک‌نیا ادامه داد: وشنوه در بخش غربی فلات مرکزی ایران و 35 کیلومتری جنوب شهرستان قم (خط هوایی) قرار دارد. در سال 1380 (سال 2000 میلادی) در کاوش‌های هیأت مشترک پژوهش‌های باستان‌شناختی ایران (سازمان میراث فرهنگی ایران - تهران) و آلمان (موزه معدن آلمان - بوخوم)، اشیائی از جنس سفال، چوب، شیشه و جواهراتی که در آب نگهداری می‌شدند، به دست آمد.

وی با بیان اینکه این محوطه دربرگیرنده معادن باستانی است که توسط هیأت مشترک، "چاله غار یک" و "چاله غار دو" نامگذاری شد، افزود: با بررسی انجام شده بر روی اشیاء مشخص شد که علاوه بر اینکه این منطقه، یک "نذرگاه" و "مکان مقدس" محسوب می‌شده، از قدیمی‌ترین معادن مس ایران به شمار می‌آمده است که قدمت آن به 800 سال پیش از میلاد برمی‌گردد.

مجری طرح گفت: در این پروژه پایگاه "مجموعه آثار یافتشده در وشنوه" در این نرم‌افزار به هدف ثبت اطلاعات اشیاء یافت شده و رخدادهای کاوش در این منطقه بر مبنای الگوی مرجع مفهومی سی‌داک، طراحی و پیاده‌سازی شده‌است و اطلاعات مدل‌سازی شده مربوط به کاوش این منطقه، در قالب یک گزارش کاوش، سه گزارش مرمت اشیاء، هفت مقاله پژوهشگران ایرانی - آلمانی و یک رساله دکتری به زبان‌های انگلیسی و فارسی در دسترس است.

نیک‌نیا با تاکید بر اینکه برای پیاده‌سازی این پایگاه دو زبانه (فارسی - انگلیسی)، یازده مرحله اصلی تعریف شده است، ادامه داد: این پایگاه در حال حاضر از طریق وب (به نشانی: http://qoqnus.nosa.com/) و همچنین نسخه رایگان نرم‌افزار (قابل دریافت از طریق: https://qnssupport.nosa.com/download) در دسترس همگان است.

به گفته وی در حال حاضر موزه بریتانیا نیز از این الگوی مفهومی برای ساماندهی اشیاء موزه‌ای خود استفاده کرده است، ولی از طریق پایگاهی که ما پیاده‌سازی کردیم، کاربران می‌توانند داده‌های مورد نظر خود را در حوزه باستان‌شناسی ایران دریافت کنند.

این محقق در خصوص اهمیت استفاده از الگوی مرجع مفهومی سی‌داک برای ساماندهی اشیاء کشف شده از منطقه‌های کاوش، توضیح داد: زمانی که اشیاء باستانی کشف می‌شود، باستان‌شناسان به دنبال مطالعه بیشتر درباره آن‌ها و درک ارتباط آن با سایر اشیاء باستانی کشف‌شده هستند و تاکنون الگویی در اختیار محققان نبود تا بتواند این بررسی را انجام دهد و بعد از ارائه الگو، نرم‌افزارهای مناسب عرضه نشده بود که این پروژه راهکاری برای رفع این چالش بوده است.

وی همچنین ادامه داد: به واسطه اجرای این پروژه تحقیقاتی و عملیاتی‌شدن مستندسازی داده‌های میراث فرهنگی در یک نرم‌افزار به عنوان عضو کارگروه بین‌المللی سی‌داک (CIDOC CRM) انتخاب شدم. این کارگروه یکی از زیر مجموعه‌های ایکوم (شورای بین‌المللی موزه‌ها) است.

وی یادآور شد: در این کارگروه اقدام به توسعه و به روز رسانی این الگو در حوزه میراث فرهنگی می‌شود.

نیک‌نیا ابراز امیدواری کرد که با توجه به پتانسیل نرم‌افزاری منحصر بفردی که در ایران، از طریق محققان یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم شده است و نمونه مشابه خارجی آن با این رویکرد وجود ندارد، این پایگاه مورد توجه متخصصان و مؤسسات و نهادهای مرتبط با حوزه میراث فرهنگی بویژه باستان‌شناسی و موزه‌ها قرار گیرد؛ چراکه سازماندهی دانش حوزه میراث فرهنگی بحث بسیار جدی است و باید در برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت و بلندمدت نهادهای مرتبط مورد توجه قرار گیرد.

به گزارش ایسنا، رساله دکتری "پیاده‌سازی الگوی مرجع مفهومی سی داک (CIDOC CRM) برای حوزه باستان‌شناسی ایران" نوشته دکتر معصومه نیک‌نیا دانش آموخته و به راهنمایی دکتر حمیدرضا جمالی مهموئی عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی و دکتر ایویند آیده و مشاوره دکتر داریوش علیمحمدی و مهندس امید حجتی اجرایی شده است.

با اجرای این مطالعات دانشگاه خوارزمی به نمایندگی دکتر داریوش علیمحمدی، عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و معصومه نیک‌نیا، دانش‌آموخته دوره دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی به عنوان نخستین دانشگاه آسیایی به عضویت رسمی گروه علائق ویژه سی‌داک سی‌آرام درآمد.

الگوی مرجع مفهومی سی‌داک (CIDOC CRM)، مدلی مفهومی (Conceptual Reference Model) است که توسط شورای بینالمللی موزهها (ICOM) تهیه و تدوین شده است. این الگو حاصل بیش از دو دهه کار کمیته بین‌المللی دکومانتاسیون (سندپردازی) (سی‌داک) شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) در زمینه ایجاد و توسعه استانداردها است.

کار تدوین الگو از سال 1996 تحت حمایت کارگروه استانداردهای دکومانتاسیون (سندپردازی) ایکوم - سی‌داک آغاز شد. از سال 2000، نمایندگی ایجاد و گسترش الگوی مرجع مفهومی سی‌داک، رسما از سوی ایکوم - سی‌داک به گروه علائق ویژه سی‌داک سی‌آرام واگذار شد که با کارگروه ISO/TC46/SC4/WG9 همکاری می‌کند تا سی‌آر ام را به شکل و وضعیت یک استاندارد بین‌المللی درآورد. نقش اصلی الگوی مرجع مفهومی سی‌داک، این است که امکان تبادل و یکپارچه‌سازی اطلاعات مستخرج از منابع ناهمگون در حوزه میراث فرهنگی را بر حسب یک هستان‌نگاری (Ontology) رسمی ممکن کند.

انتهای پیام