ایران میزبان 5 درصد از پرندگان مهاجر جهان است

حسن اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: ایران با دارا بودن زیستگاه‌های تالابی، دریایی و پهنه‌های آبی متنوع همه ساله پذیرای میلیون‌ها پرنده مهاجر عبوری و زیستگاه زمستان‌گذرانی بیش از 1.8 میلیون از 166 گونه از پرندگان آبزی است.

وی با اشاره به اینکه امروزه سرشماری پرندگان آبزی در بیش از 100 کشور جهان با مشارکت حدود 15 هزار شمارش‌گر حرفه‌ای و داوطلب صورت می‌گیرد، اظهار داشت: هر ساله بین 30 تا 40 میلیون پرنده آبزی در سراسر جهان شمارش می‌شوند و اطلاعات مربوط به آمار و سایت‌های سرشماری در پایگاه داده سرشماری بین‌المللی پرندگان آبزی ثبت می‌شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: سرشماری پرندگان آبزی از قدیمی‌ترین، فراگیرترین و طولانی‌ترین برنامه‌های پایش هماهنگ و هم‌زمان تنوع زیستی در جهان است که قدمتی 60 ساله در جهان دارد.

اکبری تاکید کرد: این شمارش‌ها با تاکید بر تالاب‌ها و مناطق تجمع پرندگان آبزی زمستان‌گذران بوده و اطلاعات به دست آمده از برنامه‌های سرشماری و تجزیه و تحلیل آن از ارزش قابل توجه علمی در حفاظت از تالاب‌ها، سواحل و تنوع پرندگان برخوردار است.

وی ادامه داد: ایران همزمان با اولین برنامه رسمی سرشماری جهانی و همگام با بسیاری از کشور‌های اروپایی و به عنوان اولین کشور غرب آسیا از دی‌ماه سال 1345 شمسی به برنامه سرشماری بین‌المللی پرندگان آبزی زمستان‌گذران پیوست. شمارش پرندگان آبزی در سال‌های اولیه به شمارش گونه‌های قابل شکار از جمله قوها، غازها، مرغابی‌ها و گونه چنگر معمولی اختصاص داشت و از سال 1366 سایر پرندگان آبزی به این فهرست اضافه شدند.

تالاب‌های ایران سالانه زیستگاه زمستان گذرانی بیش از 1.8 میلیون از 166 گونه پرنده آبزی است. وی با اشاره به اینکه در 6 دهه گذشته شمارش پرندگان آبزی زمستان‌گذران در ایران در اولویت برنامه‌های اجرایی معاونت طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست بوده، اضافه کرد: ایران به واسطه وجود شرایط جغرافیایی مناسب، تنوع اقلیمی و دارا بودن زیستگاه‌های تالابی و دریایی از جمله دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب همه ساله پذیرای میلیون‌ها پرنده آبزی مهاجر عبوری و زمستان‌گذران است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست عنوان کرد: ایران به عنوان مهمترین کشور دارای زیستگاه‌های مهاجرتی و زمستان‌گذرانی در مسیر پروازی مهاجرت پرندگان از سیبری تا نیل به‌شمار می‌رود. جمعیت این مسیر پروازی بیش از 10 میلیون پرنده برآورد شده است که همه ساله سرشماری نیمه زمستانه پرندگان آبزی در دی و بهمن در بیش از 450 مکان (سایت) در 30 استان و با حضور کارشناسان ستادی، استانی و پرنده‌نگران حرفه‌ای سازمان‌های مردم نهاد انجام می‌شود.

اکبری اظهار داشت: تجزیه و تحلیل نتایج سرشماری سالانه پرندگان آبزی و بررسی روند تغییرات جمعیت ناحیه‌ای، استانی و سایت‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است و مدیران ستادی و استانی حفاظت محیط‌زیست بر اساس این مطالعات می‌توانند در تصمیم‌سازی‌ها از نتایج و تحلیل‌های ارائه شده استفاده کنند.

وی گفت: در این راستا مطالعات تجزیه و تحلیل جامع نتایج سرشماری بلندمدت تالاب‌ها و مناطق ساحلی ایران به منظور کاربرد نتایج سرشماری‌ها در مدیریت تالاب‌ها و جمعیت‌های پرندگان آبزی در دستور کار قرار گرفت، این پژوهش‌ها به ارزیابی روند تغییرات جمعیت پرندگان آبزی ایران، نواحی عمده زیست جغرافیایی، استان‌ها، تالاب‌های بین‌المللی، گونه‌های شاخص پرندگان آبزی و همچنین اهمیت‌سنجی هر یک از تالاب‌ها بر اساس معیار‌های تعداد و تنوع پرندگان آبزی از سال 1345 تا پایان قرن جاری یعنی سال 1400 در یک دوره 56 ساله پرداخته است.

وی افزود: نتایج سرشماری جمعیت پرندگان آبزی ایران نشان داد که در پنج دهه گذشته در مجموع بیش از 77 میلیون پرنده آبزی از 166 گونه مختلف در بیش از 970 سایت سرشماری مشاهده و ثبت شدند که در سه دهه گذشته به طور میانگین هر ساله بیش از 8.1 میلیون پرنده شمارش شدند که حدود پنج درصد جمعیت جهانی و بیش از 16 درصد جمعیت مسیر پروازی مهاجرت پرندگان آبزی از سیبری تا نیل را شامل می‌شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست بیان کرد: تجزیه و تحلیل آماری تغییرات جمعیت کل پرندگان آبزی حاکی از روند پایدار تا افزایش ملایم جمعیت در 35 سال گذشته بوده است. حدود نیمی از جمعیت پرندگان آبزی ایران در سواحل و تالاب‌های ساحلی خزر و بقیه جمعیت به صورت کم و بیش مساوی در پهنه‌های آبی درون سرزمینی و استان‌های جنوبی شمارش می‌شوند.

وی تصریح کرد: بهره‌گیری از نتایج سرشماری بلندمدت پرندگان به عنوان اساس برآورد اندازه و روند تغییرات جمعیت پرندگان متداول است و تجزیه و تحلیل روند تغییرات جمعیت برای تصمیم‌گیری‌های ملی و بین‌المللی مدیریت جمعیت و ارزیابی اثربخشی اقدامات حفاظتی کاربرد دارد.

اکبری اظهار داشت: ارتقای دانش پرنده‌نگری در ایران، به‌روزرسانی تجهیزات مشاهده پرندگان از جمله تلسکوپ و دوربین‌های چشمی، اجرای برنامه جامع سرشماری و استفاده از پرنده‌شناسان حرفه‌ای موجب اثر بخشی برنامه‌های شمارش و ثبت پرندگان در ایران شده است و در سال‌های اخیر نوسانات تراز آبی تالاب‌ها به دلیل کاهش منابع آبی و عدم تامین حقابه، پسروی آب دریای خزر، شکار و صید، تغییرات جمعیت در مسیر‌های پروازی، توسعه فعالیت‌های انسانی و استحصال اراضی موجب کاهش ارزش زیستگاهی بسیاری از تالاب‌ها و پهنه‌های آبی شده است.

به گفته معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، حفاظت مستمر و اثربخش زنجیره‌ای از زیستگاه‌ها و احیای تالاب‌های در معرض تهدید در اولویت مدیریت جمعیت پرندگان آبزی قرار دارد.