بازار داغ شایعات و اخبار دروغین در فضای مجازی

متأسفانه در کشور ما به دلیل عدم آموزش صحیح و آگاهی بخشی به خانواده‌ها به راحتی اطلاعات رد و بدل می‌شود بدون اینکه درستی یا نادرستی اخبار و اطلاعات ارسالی مدنظر قرار گیرد.

به گزارش خبرگزاری مهر، شایعه پدیده‌ای اجتماعی و روانی است که به بیان مسائل پوچ و بی اساس و نشر و گسترش آنها می‌انجامد. مخصوصا وقتی که شایعات به حریم خصوصی انسان‌ها مربوط گردد اهمیت و ریسک بالایی می‌یابد و به نوعی نیز برای اکثریت مردم جالب و جذاب خواهد بود.

فضای مجازی به دلیل وجود گروه‌ها و کانال‌های متفاوت و متنوع و هم چنین فراگیری آن در میان مردم به گونه‌ای که بسیاری از اخبار، ارتباطات خانوادگی و اجتماعی و حتی خریدها از طریق فضای مجازی صورت می‌گیرد جزئی تفکیک ناپذیر از زندگی ما شده است. متأسفانه در کشور ما به دلیل عدم آموزش صحیح و آگاهی بخشی به خانواده‌ها به راحتی اطلاعات رد و بدل می‌شود بدون اینکه درستی یا نادرستی اخبار و اطلاعات ارسالی مدنظر قرار گیرد.

عده‌ای نیز با هدف جمع آوری دنبال کنندگان در صفحات مجازی خودشان و جلب توجه مخاطبین اقدام به نشر اخبار و آمارهای نادرست می‌کنند. به همین منظور باید در میان مردم فرهنگ سازی صورت گرفته و آموزش‌های لازم به آنها داده شود تا اسیر اخبار دروغین و شایعات فضای مجازی نشوند.

تبعات انتشار اخبار دروغین و شایعات گاهی جبران ناپذیر بوده و زیان‌هایی را در بر دارد و موجب ترویج فضای نا امنی و بی اعتمادی در جامعه می‌شود. پدیده‌ای که امروزه با آن مواجه هستیم شیوع بیماری مسری و ویروس کرونا است که اخبار ضد و نقیض فراوانی را در شبکه‌های مجازی و به نقل از افراد مختلف درباره ی این نوع ویروس شاهد هستیم. فرهنگ سازی خانواده‌ها در راستای عدم باور و قبول هر نوشته، تصویر، فیلم و... در فضای مجازی بدون دلیل موجه و منطقی، سبب نجات مردم جامعه از افتادن به دام دروغ‌ها و اطلاعات و اخبار بی‌پایه و اساس می‌گردد. شایعه به طور معمول در واقعیت و در زندگی افراد وجود دارد و از طریق ارتباطات مختلف، افراد در جامعه اقدام به انتشار شایعات می‌کنند اما فضای مجازی ویژگی‌ها و خصوصیاتی را دارا می‌باشد که اگر ما خبری را به دروغ منتشر کنیم، امکان پخش و گسترش آن توسط افراد دیگر هم وجود دارد و این کار زنجیره وار ادامه پیدا می‌کند و در نهایت این انتها هم نخواهد داشت.

در فضای مجازی هویت و شخصیت افراد در اکثر موارد غیر واقعی می‌باشد به همین خاطر افراد با نام ساختگی و جعلی یک صفحه ایجاد کرده و به راحتی اقدام به انتشار اخبار دروغ می‌کنند. به این صورت افراد با توجه به هویت جعلی که وجود خارجی هم ندارد به راحتی هر مطلب یا تصویر و فیلم دروغین را پخش و نشر کرده و مسئولیت و تعهدی هم در خصوص نشر این اخبار و اطلاعات ندارند.

با توجه به اینکه شایعات ذهن افراد را به خود درگیر می‌نمایند می‌توان گفت بهترین راه برای امنیت کاربران در برابر آمار، اطلاعات و اخبار دروغ افزایش سواد رسانه‌ای آنها می‌باشد. سواد رسانه‌ای قادر است کاربران را در مواجهه با هر مطلبی که در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شود آگاهی بخشد تا واکنشی نسبت به آنها نشان نداده و سریعا و بدون دلیل نسبت به انتشار آنها اقدامی نکنند.

معمولا هر چقدر موضوع مورد نظر اهمیت داشته باشد میزان انتشار شایعات و اخبار کذب نیز در مورد آن بیشتر خواهد بود، کرونا بیماری همه گیری که اخیرا گریبانگیر جوامع مختلف و کشورهای جهان می‌باشد سوژه‌ی مناسبی است برای شایعه پراکنان و به قولی افرادی که از آب گل آلود ماهی می‌گیرند، بعضی از افراد سوءاستفاده‌گر نیز با استفاده از عواطف و احساسات مردم، از آن‌ها مطالبه‌ی کمک می‌نمایند و به کاربران فضای مجازی شماره حساب می‌دهند تا برایشان پول و کمک‌های مالی واریز کنند.

امام علی (ع) در نهج‌البلاغه نامه 69 می‌فرمایند: «هرچه را شنیدی برای مردم بازگو مکن که همین برای دروغ‌گویی تو کافی است». انتشار اخبار رسمی و غیر رسمی درباره این بیماری در فضای مجازی جو روانی و نگران کننده‌ای را برای مردم پدید آورده است. گسترش شایعات به قدری ترس و دلهره را به جان افراد انداخته که هرکسی حاضر است بدترین بیماری‌ها را بگیرد اما به ویروس کرونا مبتلا نشود و متأسفانه این برداشت نیز محصول عدم آگاهی و سواد رسانه‌ای در افراد می‌باشد که هر شنیده و دیده‌ای را مبنای واقعیت قرار داده و خود را درگیر ترس و وحشت و نگرانی می‌کنند.

در شرایط به وجود آمده‌ی کنونی و شیوع این بیماری بیشتر از همیشه نیاز است تا فضای مجازی محیطی امن و سالم را برای مخاطبین به وجود بیاورد تا آرامش روانی در جامعه حکم فرما شود. برای شناسایی اخبار جعلی و شایعات بی پایه و اساس باید به موارد زیر توجه کنیم:

1- به سرخط اخبار شک کنیم: سرخط خبرهای جعلی اکثرا جالب و تعجب برانگیز می‌باشند، اگر سرخط خبر باور ناپذیر بود احتمال دهید که خبر جعلی باشد.

2- منبع خبر: اگر خبر از جایی به دست شما رسیده که برایتان نامشخص و نا آشناست درباره آن اطلاعات بیشتری کسب کنید.

3- سایت‌های وابسته به گروه‌های معاند و بیگانه: مثل رسانه‌های زنجیره‌ای، بی بی سی، من و تو و... اخبار جعلی را به طور هماهنگ تولید و پخش می‌کنند.

4- فرمت‌های ناشناخته: اخبار ساختگی در خود خطاهای املایی و گرامری دارند و فرمت ظاهری‌شان هم غیرعادی و غیر معمولی است.

5- پیوست و مستندات اخبار: اخبار و گزارش‌های جعلی معمولا با اسناد و مدارک صوتی و تصویری دستکاری شده همراه هستند. می‌توانید عکس یا فیلم را در اینترنت جستجو کنید تا صحت و درستی آن را بیابید.

6- تاریخ‌های درج شده در اخبار: در مطالب جعلی ممکن است، زمان رخدادها دستکاری و تغییر داده شده باشند.

7- نام نویسنده مطلب: مطالبی که در آنها هیچ منبعی درج نشده و یا بدون نام نویسنده است می‌تواند نشانه‌ی ساختگی بودن آن باشد.

شایعات هرگز مواردی را ثابت نمی‌کنند اما می‌توانند با ایجاد بی اعتمادی، در بین مردم حوادث را در ابهام قرار دهند تا حقیقت وقایع، به راحتی و برای هر شخصی میسر نباشد. باید توجه داشت که شایعات رایج در فضای مجازی فقط مختص مکان یا کشور خاصی نیستند و می‌توان گفت در هر نقطه‌ای از جهان که مردم، به وسایل ارتباطات جمعی و شبکه‌های اجتماعی دسترسی داشته باشند به سادگی در هر لحظه و زمانی می‌توانند اخبار نادرست و جعلی را آپلود کرده و جنگ روانی و اجتماعی را در میان کاربران به راه بیاندازند و با ایجاد فضایی موهوم و ناامن تنش‌و نگرانی را به وجود آورند. فضای مجازی هم خوب است و هم بد که با استفاده‌ی درست می‌تواند فرصتی برای شکوفایی و رشد فکری افراد باشد و منبعی برای اطلاع رسانی‌های صحیح که با آموزش به افراد و بالا بردن سواد و آگاهی آنها در استفاده از فضای مجازی می‌توان به این مهم دست یافت. در پایان باید گفت که درباره هر خبری که می‌شنویم کمی بدبین باشیم، شک کنیم و از خود بپرسیم: آیا واقعا این اتفاق افتاده است؟

نویسنده متن: سید امیرحسین حسینی، پژوهشگر سواد رسانه‌ای