بحران آب در کشور / نیمی از مردم درگیر بحران شدند

خشکسالی پدیده ای است که به علت استفاده بیش از اندازه از منابع آب زیرزمینی و همچنین کمبود بارش به وجود می آید و می تواند استان های بسیاری را درگیر تنش های آب کند.

تغییر اقلیم به طور چشمگیر و موثری اثر خود را بر میزان و تغییر الگوی بارش و افزایش دما در ایران گذاشته است. برای فهم این وضعیت می‌توان به داده های مرتبط با دهه 40 و مقایسه آن با امروز مراجعه کرد.

سال 1347 میزان بارش در ایران به طور میانگین 270 میلی‌متر در سراسر کشور بوده ولی آمارها در سال 1400، عدد 230 میلی‌متر بارش را نشان می دهد. روند کاهشی 15درصدی، اثر تغییر اقلیم را نشان می دهد. اما نگران کننده تر از وضعیت طبیعی تحمیلی بر سرزمین، نوع فعالیت و بهره برداری از آب در ایران است که نشان می دهد فعالیت انسانی بیشتر از طبیعت منابع را از دست ما برده است. بررسی شاخص خشکسالی کشور در یک دوره 54ساله نشان می دهد سال های ترسالی و خشکسالی با هم برابر بوده اند. بر اساس گزارش هفته نامه تجارت فردا، نمودارها نشان می دهند از سال 1377 تا 1397 ما به طور کلی دوره خشکسالی غالبی را تجربه کرده ایم. یعنی حدود 20 سال عملا خشکسالی بر کشور استیلا داشته است. مقدار بارش به طور محسوس کاهش پیدا کرده اما سازمان مدیریت کشور و سیاستگذاری های اقتصادی در کشور در این زمان نه تنها به سمت کاهش و مدیریت مصرف نرفته، که این روند را بدتر هم کرده است.

سال 1400 حدود 105 میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر در کشور وجود داشته است. مقایسه روند بارشی و اندازه گیری آب تجدیدپذیر کشور طی بیلان 45ساله نشان می دهد وضعیت مخزن آب تجدیدپذیر ایران از 120 به 110 و بعد به 95 میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کرده است. هر 10 سال حدود 5میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر در ایران کم شده است. اگر 15‌درصد کاهش بیلان آب تجدیدپذیر محصول تغییرات اقلیمی و شرایط آب و هوایی است، بر اساس برآوردها حدود 45 میلیارد مترمکعب از آب تجدیدپذیر در ایران مستقیما با فعالیت های انسانی هدر رفته است. در کنار تغییرات آب و هوایی باید به تغییرات جمعیتی و اثر آن بر سرانه آب تجدیدپذیر کشور نیز اشاره کرد.

کشور در سال 1367 وارد دوران افت مخازن آب تجدیدپذیر شده است. این در حالی است که از آن زمان تا کنون کشور با شیب تندی به سمت افزایش جمعیت رفته است. کشور از حدود 35 میلیون نفر در دهه 60 به حدود82میلیون نفر در 1400 رسید. اگرچه در نهایت با ثابت شدن نرخ رشد جمعیت در آینده و احتمالا بعد از 100میلیونی شدن ایران، روند از دست رفتن آب تجدیدپذیر در آینده نیز متوقف شده یا ثابت خواهد ماند. اما بر اساس داده های موجود و با تحلیل روند مصرف از سفره های زیرزمینی و منابع سطحی و میزان هدررفت آب های تجدیدپذیر و دیگر مولفه ها می‌توان این طور نتیجه گیری کرد که در 35 سال آینده تنها سه استان کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و چهارمحال و بختیاری با تنش آبی درگیر نیستند. همچنین استان گیلان می‌تواند با منابعی که وجود دارد خود را نجات دهد. اما حتی استانی مثل مازندران در زمره استان های دچار تنش آبی خواهد بود. بر اساس داده ها استان های خوزستان، مازندران، کرمانشاه، فارس و خراسان جنوبی در سال 1410 وارد مرحله تنش آبی خواهند شد.

15 استان دیگر کشور بحران آبی را از سال 1400 شروع کرده اند. همچنین شش استان دیگر ایران اکنون وضع بحرانی دارند. اما برای حل مشکلات این استان ها و پیشگیری از تنش های احتمالی و قطعی پیش رو، باید به سمت تامین آب برون سرزمینی به خصوص از طریق دریا رفت. یعنی آب را از دریا به سمت سرزمین اصلی انتقال داد و از پروژه های انتقال درون سرزمینی به شدت پرهیز و آن را کاملا متوقف کرد. در این گزارش به پژوهشی مرتبط با موضوع مدیریت آب اشاره شده و آمده است: آب زیرزمینی نیمی از کل آب آشامیدنی، بیش از 40‌درصد آب آبیاری و یک سوم نیاز جهانی بخش صنعت را تامین می کند. در سراسر جهان، حدود 2.5میلیارد نفر برای تامین آب آشامیدنی روزانه و دیگر نیازهای خانگی خود، تنها به آب زیرزمینی وابسته هستند. به طور کلی، تقاضا برای آب زیرزمینی به سبب رشد جمعیت و الگوهای جدید مصرف جهانی افزایش می یابد. کاهش منابع آب زیرزمینی عمدتا متاثر از کشاورزی آبی، برای تامین نیازهای امنیت غذایی پایه و محصولات لوکس است. چاه های عمیق تر و پمپ های قوی تر، بر ذخایر آب زیرزمینی که در طول عمر انسان تجدید نمی شوند فشار وارد می کنند.