بررسی چند مورد عجیب در نظرسنجی‌های صداوسیما

سال هاست که سازمان صدا و سیما برای ارزیابی برنامه های خود، از نظرسنجی‌های دوره‌ای استفاده می‌کند که مرکز تحقیقات این سازمان انجام می‌دهد. نتایج نظرسنجی های مرکز تحقیقات رسانه ملی هر از گاه از سوی روابط عمومی سازمان صدا و سیما منتشر می‌شود تا مخاطبان و رسانه‌ها هم بتوانند بر اساس آن، برنامه ها و شبکه های رسانه ملی، خصوصا شبکه‌های تلویزیونی سراسری را ارزیابی کنند. با همه آن چه که گفته شد، نتایج نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات رسانه ملی واجد بعضی ابهامات، اشکالات و نکات عجیبی است.

با این حال همه اشکالات به عملکرد مرکز تحقیقات بر نمی‌گردد و شیوه انتشار نظرسنجی‌ها توسط روابط عمومی صدا و سیما نیز در این اشکالات موثر است. اگر چه اساسا در کشور ما آمار و اطلاعات چندان زیاد نیست و از سوی مسئولان جدی گرفته نمی‌شود، اما این اشکالات و ابهاماتی که در ادامه می‌آید، علامت سوال‌هایی را در برابر ادعاهای مسئولان رسانه ملی که نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات صدا و سیما را دقیق، کارشناسی و علمی می‌دانند، قرار داده است. ذکر این نکته ضروری است که این گزارش به هیچ وجه قصد ندارد تا آمار و اطلاعات این نظرسنجی‌ها را زیر سؤال ببرد، بلکه تنها برای یادآوری ابهامات و اشکالات تدوین شده است. چراکه معتقدیم جدای از این که تحلیل‌گران و منتقدان برای بررسی میزان استقبال یا استقبال نشدن از یک برنامه می‌توانند از این نتایج بهره جدی ببرند، بدیهی است نتیجه نظرسنجی‌ها می‌تواند مبنای بسیاری از طرح‌ها و تصمیم‌گیری‌های بعدی برای توسعه و پیشرفت امور باشد.

مورد خاص حیات وحش

یکی از نکاتی که در نظرسنجی های یکی دو سال اخیر تلویزیون خیلی مورد توجه قرار گرفته، آمار فوق العاده برنامه «مستند حیات وحش» محصول شبکه مستند سیماست که اغلب جزو پربیننده ترین برنامه‌های سیماست. این برنامه شبکه مستند، معمولا حدود 30 درصد مخاطب دارد و در رتبه های سوم تا پنجم جدول پربیننده ترین برنامه‌های تلویزیون در رفت و آمد است. این برنامه که در شبکه مستند از ساعت 23 تا 24 هرشب پخش می‌شود، در حالی به این آمار رسیده که به نظر می‌رسد سابقه ذهنی مخاطب از عبارت «مستند حیات وحش»، به این آمار دامن زده است. به عبارت دیگر، بسیاری از مخاطبانی که در نظرسنجی از آن ها سؤال می‌شود، تفاوت خاصی میان برنامه مستند حیات وحش شبکه مستند با دیگر برنامه های مستند درباره حیوانات، قائل نیستند. طبیعی است که اگر از برخی از آن‌ها زمان دقیق پخش این برنامه پرسیده شود، اطلاع چندانی نداشته باشند.

«دورهمی» پربیننده تر از شبکه نسیم

طبق نظرسنجی های مرکز تحقیقات رسانه ملی، گاه بعضی برنامه های شبکه های تلویزیون، بیشتر از شبکه پخش کننده مخاطب دارند؛ در حالی که این اتفاق از نظرمنطقی غیرممکن است. مثلا طبق نتایج نظرسنجی زمستان 99، شبکه نسیم 29 درصد مخاطب داشته است، اما برنامه «دورهمی» محصول همین شبکه، 39 درصد! در همین نظرسنجی شبکه یک 44.5درصد مخاطب اما سریال «خانه امن» محصول همین شبکه، 44.6درصد مخاطب داشته است. چطور ممکن است کسی «دورهمی» ببیند، ولی شبکه نسیم نبیند؟!

آمار عجیب نوروزی

نتایج نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات صدا و سیما گاه به شکلی است که سخت بتوان آن را توجیه کرد. مثلا در حالی که همه سریال های نوروزی و تقریبا همه ویژه برنامه های تحویل سال در هفته اول نوروز 1400 نسبت به نوروز 99 بیننده بیشتری داشته‌اند، اما میزان مخاطب کلی 90 درصدی تلویزیون در نظرسنجی نوروز 1400، نسبت به مخاطب 83 درصدی نوروز سال گذشته، 7 درصد افت داشته است! چطور ممکن است تک تک برنامه‌ها نسبت به سال گذشته بیشتر دیده شده باشند، اما مجموعه کل برنامه‌ها کمتر دیده شده باشد؟

از چه کسی پرسیدید؟

ابهام مهم نظرسنجی های مرکز تحقیقات رسانه ملی، آن است که جزئیات فنی تحقیق در آن‌ها اعلام نمی‌شود. این که جامعه آماری نظرسنجی چند نفر بوده، گستره نظرسنجی ملی بوده یا در مراکز استان پرسش شده، شیوه پرسش تلفنی یا حضوری بوده و از افراد چه سنی سؤال شده. این نکات در اغلب نظرسنجی‌های مراکز معتبر نظرسنجی هست، اما در نتایج نظرسنجی مرکز تحقیقات رسانه ملی غایب است. این پرسش‌ها را از روابط عمومی رسانه ملی نیز پرسیدیم، اما کسی در سازمان مایل نبود به این پرسش ها پاسخ بدهد.

چرا بی نظم؟

آن طور که شنیده می‌شود، نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات رسانه ملی، منظم است و فراوان انجام می‌شود، اما انتشار نتایج آن تابع هیچ نظمی نیست. در برخی ماه‌ها هیچ نظرسنجی منتشر نمی‌شود و هیچ آماری از میزان مخاطب بعضی سریال ها و برنامه ها وجود ندارد. با این حال جالب است بدانید، چند سال است که در ماه رمضان و نوروز که مخاطب تلویزیون به شکل سنتی بالاتر از زمان های دیگر است، دو نظرسنجی منتشر می‌شود! گویی مسئولان سازمان صدا و سیما تمایل دارند نظرسنجی‌هایی را بیشتر منتشر کنند که مربوط به زمان پربیننده تلویزیون است.

ماجرای درصد رضایت

در نتایج نظرسنجی های مرکز تحقیقات رسانه ملی، علاوه بر فاکتور درصد بیننده، فاکتوری با عنوان «درصد رضایت در حد زیاد» وجود دارد. بر اساس روال معمول نظرسنجی ها، برای هر برنامه، از کسانی که برنامه را تماشا کرده‌اند، درصدرضایت نیز پرسیده می‌شود. پاسخ می‌تواند خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد باشد. با همه آن چه گفته شد، در نتایج نظرسنجی‌ها تنها درصد رضایت خیلی زیاد و گاهی هم زیاد منتشر می‌شود، نه درصد رضایت متوسط، کم و خیلی کم! در اغلب نظرسنجی‌ها درصد رضایت از برنامه هایی اعلام می‌شود که آمار مخاطب بالاتری دارند و از درصد رضایت بقیه خبری نیست.

5858