برپایی و اجرای عدالت راه مقابله با ظلم جهانی

دعای چهاردهم صحیفه سجادیه از دعا‌های مأثور از امام سجاد (ع) در یاری خواستن از خدا برای رهایی از ظلمِ ستم‌کاران است. حضرت سجاد (ع) در این دعا به علم خدا به سرگذشت ستم‌دیدگان اشاره کرده و از خدا برای غلبه بر کینه و خشم از دشمن، یاری می‌طلبد، امام سجاد (ع) همچنین از خدا مقام رضا و تسلیم را درخواست می‌کند. برای تفسیر بیشتر این دعا با حجت الاسلام محمدعلی حسینی به گفتگو پرداختیم.

موضوع اصلی این دعا چیست؟

موضوع اصلی دعای چهاردهم صحیفه سجادیه دعا برای ستم‌دیدگان و طلب یاری از خداوند در مقابل ظالمان است. در این دعا همچنین از خداوند خواسته شده که انسان از ستم‌کاری محفوظ باشد و بر کینه و خشم خود غلبه کند و اهمیت به تهذیب خود از رذائل اخلاقی می‌دهد.

دادخواهی از ستمگر در اسلام چگونه است؟

در آموزه‌های دینی، همان گونه که از ظلم و ستمگری، به شدت اعلام انزجار شده، از تن داده به ظلم و ستمگری نیز نهی شده است. علاوه بر آن، دفاع از ستم دیدگان و مظلومان و یاری رساندن به آنان، به عنوان یک وظیفه و تکلیف شرعی، قلمداد شده است. در قرآن کریم، آیات فراوانی، مقوله ظلم و ستمگری را از زوایای گوناگون و مختلف، مطرح نموده است. در این نوشته، همان گونه که از عنوان آن پیداست، هدف و مقصود، طرح آیات و روایاتی است که به نوعی دفاع از مظلوم و یاری و حمایت از ستمدیدگان را گوشزد می‌نماید. خدای سبحان در سوره انفال آورده: «... اِنِ استَنصَرُوکُم فِی الدِینِ فَعَلَیکُمُ النَصرُ...؛ اگر گروهی (مؤمنان مهاجر) به خاطر حفظ دین و آئین شان از شما یاری طلب کنند، بر شما لازم است که به یاری آنان بشتابید.» آیه شریفه با کمال صراحت، مسلمانان را ملزم می‌نماید تا به یاری برادران دینی خود که مورد ظلم و ستم قرار گرفته‌اند، شتافته و به وظیفه دینی خود عمل نمایند.

یاری از مظلوم بر اساس روایات چگونه است؟

دسته اول، روایاتی است که امت اسلامی را در جهت یاری رساندن به مظلوم و ستمدیده و مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم و ستم، تشویق و ترغیب می‌نماید که به چند نمونه اشاره می‌شود:

از پیامبر اکرم نقل شده است که: «خدای متعال به داود وحی فرمود: ای داود! هیچ بنده‌ای نیست که ستمدیده‌ای را یاری رساند یا در ستمی که به او رفته، همدردی کند، مگر این که گام‌های او را در آن روزی که همه گام‌ها می‌لغزد، استوار نگه دارم».

دسته دوم، احادیث و روایاتی است که یاری مظلوم و مبارزه با ظلم و ستم را به عنوان یک وظیفه و تکلیف شرعی، قلمداد می‌نماید. امام علی (ع) از جمله عوامل پذیرش حکومت و خلافت، عهد و پیمانی را معرفی می‌کند که خداوند از علما و دانشمندان گرفته است که نباید در برابر ظلم ظالمان و مظلومیت ستمدیدگان، سکوت و بی تفاوتی اختیار کنند: «.. أَمَا وَ الَذِی فَلَقَ الحَبَه وَ بَرَأَ النَسَمَه لَو لَا حُضُورُ الحَاضِرِ وَ قِیَامُ الحُجَه بِوُجُودِ النَاصِرِ وَ مَا أَخَذَ اللَهُ عَلَی العُلَمَاءِ أَلَا یُقَارُوا عَلَی کِظَه ظَالِم وَ لَا سَغَبِ مَظلُوم لَأَلقَیتُ حَبلَهَا عَلَی غَارِبِهَا وَ لَسَقَیتُ آخِرَهَا بِکَأسِ أَوَلِهَا وَ لَأَلفَیتُم دُنیَاکُم هَذِهِ أَزهَدَ عِندِی مِن عَفطَه عَنز؛ «سوگند به خدایی که دانه را شکافت و جان را آفرید! اگر حضور فراوان بیعت کنندگان نبود و یاران، حجت را بر من تمام نمی‌کردند و اگر خدا از علما پیمان نگرفته بود که در برابر شکم بارگی ستمگران و گرسنگی مظلومان، سکوت نکنند، مهار شتر خلافت را بر کوهانش انداخته، رهایش می‌ساختم و آخرش را به کاسه اول آن، سیراب می‌کردم، آنگاه می‌دیدید که دنیای شما نزد من از آب بینی بزغاله‌ای، بی ارزش تر است.» دسته سوم، افراد سُست عنصر و سهل انگار را نسبت به سرنوشت مظلومان وستمدیدگان، توبیخ و سرزنش می‌نماید؛ لذا در حدیثی از رسول اکرم می‌خوانیم: «مَن أَصبَحَ و لم یَهتَم بِأُمُورِ المُسلِمِینَ فَلَیسَ بِمُسلِم؛ کسی که [شب را] صبح کند و نسبت به سرنوشت مسلمانان [بی تفاوت بوده و] اهتمام به خرج ندهد، مسلمان نیست.»

اهمیت دفاع از مظلوم چگونه است؟

از مجموع آیات و احادیثی که به صورت خلاصه و اجمالی، آورده شد، به خوبی می‌توان ضرورت یاری رساندن به مظلومان و ستم دیدگان را به عنوان یک وظیفه و تکلیف الهی، استنباط نمود. به عبارت دیگر، همان گونه که انسان‌های ستمدیده و مظلوم، وظیفه دارند در برابر ستمگران، ایستادگی و مقاومت کنند و در صورت ضعف و ناتوانی، فریاد و استغاثه سرداده و از دیگران، کمک می‌طلبند، بقیه مسلمانان نیز مکلف هستند به فریاد و استغاثه ستم دیدگان، جواب مثبت داده و در حد توان، در جهت کاهش رنج و آلام و نجات و رهایی آنان از زیر شلاق و تازیانه ظالمان و ستمگران، تلاش نمایند تا در پیشگاه خدا، مورد توبیخ، سرزنش و مؤاخذه قرار نگیرند.

فرد ظالم در اندیشه رسیدن به ایده آل های خود است پس از هر ابزاری برای رسیدن به مقصد استفاده می کند. فرد ظالم از دین فاصله دارد و از آن سوء استفاد می کند تا به مقصد برسد. فرد ظالم جان انسانها را کمتر از یک حیوان می داند وبرای آن ارزش قائل نیست. هدف ظالمین ترویج قدرت و مکنت است پس در برابر این اندیشه اگرچه که هزاران نفر کشته شوند جای نگرانی نیست. آرزوی استثماری و قدرت طلبی ظالمین حد و مرز ومعیاری ندارد. آنها مردم و جوامع دیگر بشری را احمق و نادان می دانند؛ پس انسانیت را به اسارت کشیده تا مظلومیتی باقی نماند و صدای مظلومیتی به گوش نرسد. در این دعای چهاردهم صحیفه امام ظلم و ظالم را برای ماتعریف می کنند. از ظالم و ظلم او پناه بخدا می برد. وسفارش می کند تا با بر پایی عدالت از واژه ظلم می توان دور ماند.