بنرهای تسلیت خیابانی؛ جلب همدردی یا ایجاد بی تفاوتی
بروجرد - ایرنا - فارغ از تبعات اقتصادی، بیکاری و فقر ناشی از همه‌گیری کرونا، اثرات روحی روانی و احساس نزدیکی با مرگ مساله دیگری است که حتی اگر بر زبان آن آورده نشود اما وجود دارد و دیدن روزانه بنرهای تسلیت خیابانی بنا بر گفته کارشناسان حوزه اجتماعی در دراز مدت به نهادینه شدن فرهنگ غم و اندوه در جامعه منجر می شود.
هر فرد در درون خود با انبوهی از مشکلات مواجه است که هر چند جنبه درونی دارند اما متاثر از شرایطی بیرونی است اهمیت این مساله زمانی بیشتر می شود که مشکلاتی که در اختیار فرد نیستند تمام زندگی فردی و اجتماعی او را متاثر کرده باشد. فراگیری کرونا و تبعات غیر قابل انکار آن بر مسائل اقتصادی و معیشت افراد دقیقا همان مساله ای است که نمی توان آن را نادیده گرفت.
در انبوه حجمی از مشکلات متعدد، آنچه که از نظر بصری به وضوح بیانگر غم آشکار در سیمای شهری است نصب بنرهای بزرگ ترحیم و تسلیت در معابر اصلی شهرهاست که در بیشتر مناطق استان لرستان دیده می شود. نصب این بنرها علاوه بر نمایش بی نظمی مبلمان شهری، در طولانی مدت، ترویج دهنده فرهنگ غم و افسردگی در جامعه است.
در بسیاری از شهرهای استان از کنار هر خیابان و کوچه ای که گذر می کنید چشم تان به یک بیلبورد می افتد که در آن درگذشت فردی را خبر می دهد. بنرهای بزرگ تسلیت با عباراتی عاطفی مانند حلالم کنید یا تسلیت به درگذشتگان با نشان دادن منزلت فرد متوفی یا جانگداز بودن حادثه درگذشت وی به نوعی هم خبر درگذشت کسی را اطلاع می دهد و هم به نوعی جلب همدردی دعوت می کند.
این بنرها دارای محتواهایی مانند جلب ترحم و دلسوزی و همدردی یا طلب آمرزش، مغفرت، حلالیت و نشان دادن منزلت خانوادگی و طایفه ای و طبقاتی فرد متوفی است گاهی نیز به نوعی با هدف اطلاع رسانی و مشخص کردن مکان برگزاری مراسم بر سر در منزل متوفی و یا بر سر کوچه و گاه خیابان اصلی یا محل کار نصب می شوند.
این بنرها حاوی عکس متوفی با پس زمینه های مذهبی، ورزشی یا شغلی و حرفه ای با عباراتی تاثرآمیز، جایگاه اجتماعی فرد، باورهای مذهبی، مرام پهلوانی، جوانمردی و یا قهرمانی فرد درگذشته را خبر می دهند تا هم منزلت وی را بازنمایی کنند و هم از بزرگی درد نبودش و شکوه مرگ اش سخن بگویند. این بنرها گاه تا چهلم یک فرد بر درب منزل وی یا در محله اش پا برجا می مانند و هر روز به نوعی آیین و مناسک سوگواری را در معرض دید عموم زنده نگه می دارد.
در هر جامعه ای معمولا وجود مناسک مربوط به عزا داری و تغییر و تحول آنها فرایندی طبیعی محسوب می شود و جامعه لرستان نیز از این جهت بی بهره نبوده است. از تحول شکل های عزاداری بصورت برگزاری سوگواری های باشکوه تا تسلیت های پیامکی امروز زمان زیادی نگذشته است.
حداقل در چهاردهه قبل برگزاری مراسم عزاداری لرستان بصورت بستن کتل و اسب (دهخدا کتل را دسته‌ای از اسبان که در مراسم عزاداری با شکل و آرایش مخصوص حرکت کنند، معنی می کند)، گیس های بریده زنان، مویه های سوزناک و سه روز مراسم ختم در مسجد و گرفتن مراسم هفته و چهلم و سالگرد بود و از هزینه فراوان در این راه دریغ نمی کردند در مقطعی بسیار کوتاه با همه گیری کرونا برای مدت چند ماه آن هم به اجبار نهادهای مربوط در عدم برگزاری هر گونه تجمع و سوگواری پرازدحام، کار به تسلیت پیامکی و تلگرامی و مجلس ختم اینستا گرامی رسید ولی فرهنگ سوگواری لرستان از چنان عمقی برخوردار است که در برابر این محدودیت ها همواره مقاومت نشان داده می شود و نصب بنرهای بزرگ تسلیت یکی از جلوه های همین مقاومت فرهنگی است.
از نظر مبلمان و زیبایی شهری، نصب چنین بنرهایی علاوه بر اینکه از نظر ظاهری نوعی بی سلیقه ای در چیدمان بصری شهر محسوب می شود از نظر روحی به نوعی تقویت کننده حس غم، حزن و اندوه در شهروندان است، بهزاد رضوانی مدیر سازمان فرهنگی هنری شهرداری مرکز لرستان در این خصوص می گوید: یکی از مسائل و معضلات فرهنگی که در سطح شهرستان خرم‌آباد و سایر شهرستان‌های استان وجود دارد پدیده نصب تابلو و بنرهای ترحیم و تسلیت درگذشتگان در میادین و خیابان و معابر و چهار راه‌ها است. پدیده‌ای که مدت‌هاست به یک فرهنگ غلط و نادرست تبدیل شده است و خانواده‌ها و اطرافیان پس از فوت بستگان، در اسرع وقت و فوری اقدام به چاپ تصاویر اموات روی بنر و نصب آن با داربست در معابر و خیابان‌ها می‌کنند.
وی افزود: در بعضی از موارد نصب غیراصولی داربست در جدول ها و پیاده‌روها باعث مشکلات مضاعف برای شهروندان و کسبه می‌شود. علاوه بر این یکی از اثرات چنین تصاویری، رواج پدیده غم و اندوه و افسردگی اجتماعی در سطح جامعه است. آن هم در جامعه‌ای که به دلیل مسائل و مشکلات اقتصادی و فقر، بیش از هر زمان دیگر تشنه امید و نشاط اجتماعی است و این قبیل فرهنگ‌های ناشایست کارکرد مثبتی به دنبال ندارد. نصب این قبیل تصاویر و بنرها علاوه بر آزردگی روحی و بصری شهروندان، به نوعی تضییع حقوق شهروندان است که حل این معضل فرهنگی، تعامل و همکاری همگان را می‌طلبد. رضوانی افزود: برای پیشگیری از این قبیل آداب و رسوم غلط جا دارد که نخبگان حوزه علوم اجتماعی از جمله جامعه شناسان، روان شناسان، فعالین مدنی و اجتماعی، اصحاب رسانه و افکار عمومی با فرهنگ‌سازی و آموزش در راستای حساس سازی، اطلاع‌رسانی و بسیج اجتماعی در حل این معضل فرهنگی گام بردارند. در کنار اقدامات فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی نیازمند اقدامات قانونی دستگاه‌های متولی هستیم با اینکه هر روز تعدادی از این بنرها جمع آوری می شود بهتر است شورای شهر با تصویب ممنوعیت نصب بنر اموات در معابر را تصویب کند تا در مجموعه شهرداری ها به اجرا گذاشته شود.
آنچه که این روزها به نوعی مساله اجتماعی محسوب می شود وفور و تکرار نصب این گونه ها بیلبوردها و بنرها در کوچه و خیابان است که باعث نارضایتی بسیاری از شهروندان شده و بجای اینکه باعث جلب همدردی دیگران شود باعث شکل گیری بی تفاوتی و عدم همدلی عاطفی از این موضوع شده است.
بنابراین ضرورت دارد از زاویه جامعه شناسی وبا نگاهی نشانه شناسانه به تحلیل این رفتار اجتماعی و انگیزه ها وعلل کنش گران پرداخته وبا بررسی پیامدهای نصب این بنرها به ارایه راهکارهایی در جهت کاهش اثرات منفی این پدیده اجتماعی و عاطفی و اخلاقی پرداخته شود. مجتبی ترکارانی رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان در این خصوص با تبیین علل نصب این بنرها می گوید: یکی از علل نصب این بنرها، خلق مناسک مدرن مرگ در غیاب مناسک سنتی است.
وی افزود: درگذشته مناسک مربوط به مرگ به شکل دیگری اجرا می شد در جوامع مدرن سعی می شود مرگ به حیطه خصوصی زندگی ارجاع داده شود بر خلاف جامعه سنتی که با مرگ سازگاری بیشتری داشت در دوره مدرن این مرگ گریزی بیشتر شده است بنابراین؛ این بنرها را شاید بتوان به نوعی بازنمایی مرگ در حیطه عمومی و مقاومت در مقابل راندن مرگ به حیطه خصوصی و نگه داشتن نمادین آن در حیطه عمومی دانست.
تحلیل گر مسائل اجتماعی گفت: این بنرها گاهی از منظر اقدام کنندگان با تبعیت از فشار جمعی به نوعی با قصد جلب احساس همدردی و دلسوزی دیگران صورت می گیرد به شکلی که با تشدید فردگرایی، افراد احساس می کنند در سختی ها و مصیبت ها دیگران را در کنار خود ندارند و نسبت به غم و درد یکدیگر بی تفاوت شده اند. صاحبان عزا با نصب این بنرها به نوعی می خواهند با شریک کردن دیگران در غم ودرد خود، همراهی برای تحمل این مصیبت را دریافت و زمانی برای ترمیم زخم وارده در زمانه بی تفاوتی اجتماعی را جلب کنند. وی افزود: چرا که قبلا خویشاوندان و آشنایان تا چهلم به نحوی در کنار خانواده عزادار بودند ولی الان با فشرده شدن مراسمات همه به نحوی به دنبال کار خود می روند و خانواده صاحب عزا تنها می ماند و حمایت های اجتماعی لازم را برای تالم و ترمیم وبهبودی درد خویش نمی یابد، این بنرها به نوعی یادآوری این تذکر وقاعده اخلاقی به دیگران است که درد دیگری را فراموش نکنند و در کنار دیگری تا بهبودی این مشکل روحی و اجتماعی باشند.
این جامعه شناس یادآور شد: نصب بنرهای خیابانی تسلیت به نوعی نشان دهنده تلاش برای نشان دادن منزلت خانوادگی، طبقاتی، قومی و طایفه ای است در شرایطی که که افراد با این نشانه ها منزلت اجتماعی خویش را نشان می دهند مناسک مرگ و نصب اینگونه بنرها می تواند وسیله ای برای نشان دادن این جایگاه منزلتی باشد و علاوه بر این در جوامعی که فضای عمومی و مدنی پویا و ادغام کننده ای برای همه احاد جامعه جهت بیان صدا و معرفی هویت خویش نمی یابند و نمی توانند تشخص و عاملیت خود را نشان دهند این بنرها وسیله ای برای نشان دادن این تمایز مخصوصا برای اقشار سنتی جامعه است مثلا؛ خانواده ای که خود را از یک تبار بزرگ ظایفه ای یا خاندانی (خانواده متشخص شهری) می داند سعی میکند با بیان این ریشه هویتی جایگاه منزلتی خود و درگذشته را معرفی و کسب منزلت نماید.
ترکارانی گفت: نبود مقررات مشخص و نظارت بر اجرای آن در مورد نصب بنرها در فضای شهری باعث شده است که این فضا به جدال بین مردم و حاکمان بر سر کسب و تصرف فضا تبدیل شود و هرکس و هرنهادی به خود اجازه دهد در هرجای شهر بنری نصب و خواسته های خود را بازبان بنرها بیان کند. فضای عاطفی تسلیت نیز باعث شده افراد نیز از این فضا استفاده کند به طوریکه نیروی انتظامی و شهرداری نیز بخاطر رعایت حرمت متوفی یا مراعات حال مصیبت دیدگان بر این موضوع چشم ببندند.
وی در خصوص پیامدهای نصب چنین بنرهایی گفت: نصب این بنرها در مدت طولانی و در مکان های عمومی باعث ترویج غم و اندوه در جامعه می شود آن هم در جامعه ای که یکی از غمگین ترین و افسرده ترین کشورهای جهان است اضافه شدن غم و اندوه این مساله را تشدید خواهد کرد. اگرچه به لحاظ اخلاقی همدردی با دیگران کاری نیکو محسوب می شود ولی زنده کردن درد خود مقابل چشم دیگران نه فقط به طی کردن فرایند طبیعی عادی شدن غم و مصیبت نمی شود بلکه می تواند در روند عادی بهبود مداخله ایجاد نماید و باعث نگه داشتن غم و عدم فراموش کردن حزن در خانواده عزادار و جامعه می شود.
این پژوهشگر اجتماعی گفت: نصب بنرهای تسلیت خیابانی به نوعی ناسازگاری اجتماعی و تنش و بدبینی در بین مردم ایجاد می کند. افراد با دیدن این بنرها و متاثر شدن از آن به نوعی خانواده متوفی را سرزنش می کنند که دارد با نشان دادن غم ودرد خود دیگران را نیز آزار می دهد. چه بسا نصب این بنرها در محله نیز باعث نارضایتی مردم و کسبه و خانواده ها شده و تولید این نارضایتی به جای جلب همدلی و آمرزش باعث ایجاد بی تفاوتی و حتی بدبینی شود.
ترکارانی افزود: نصب این بنرها در جاهای مناسب و در شکل های بی قواره باعث بهم خوردن زبیایی مبلمان شهری می شود بطوریکه علاوه بر اینکه تصویر عمومی شهر را بی نظم و شلخته و نامرتب نشان می دهد، متولیان شهری را افرادی نشان می دهد که توان ایجاد نظم در شهر را ندارند. تدوام این وضعیت موجب می شود که هرکس به خود اجازه دهد با نصب یک بنر خواسته ها و اهداف شخصی خود را درفضای عمومی وبه هزینه بهم ریختن ریخت شهری دنبال کند.
با توجه به مباحث مطرح شده به نظر می رسد؛ نصب چنین بنرهایی در سطح شهر، پیامدهای منفی را به دنبال دارد و علاوه بر اینکه تامین کننده خواسته و انتظار نصب کنندگان این بنرها نیست، به جای کسب همدلی و همدردی باعث بی تفاوتی می شود و مبلمان شهری را هم نازیبا جلوه می دهد. حال باید پرسید چه راهکارهایی می توان برای حل این مشکلات پیشنهاد کرد. بنا بر گفته رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان، طرح این مسایل در فضای گفتمان عمومی و علمی با تبیبین علت های آن و ایجاد بحث و گفتگوی جمعی از دید افراد و خانواده های درگیر در موضوع و سازمانهای ذیربط مثل شهرداری، نیروی انتظامی، فرهنگ وارشاد اسلامی، صداسیما، اصناف، کانون های فرهنگی و انجمن های مردم نهاد، می تواند به ایجاد راه حل هایی بهینه که هم نیاز های مردم برآورده شود و هم باعث پیامدهای منفی نشود منجر شود.
وی افزود: ترویج و اطلاع رسانی در مورد پیامدهای این مساله در رسانه های عمومی و فضاهای عمومی توسط نهادهای ذیربط، ایجاد مقررات و دستورالعمل هایی هایی برای نصب داربست و بیلبوردها وبنرها در سطح شهرها و اعلام عمومی و نظارت کامل بر اجرای آن، ایجاد محدودیت برای کانون های فرهنگی و مراکز طراحی و چاپ و انتشار این گونه تابلوها وبنرها، ابلاغ ممنوعیت نصب داربست برای صنف مربوطه در مکان های نامناسب وبرخورد جدی با اصناف متخلف و ایجاد مکانهایی برای نصب بنرهای تسلیت برای افراد و تعیین زمان مناسب برای جمع آوری آن و فرهنگ سازی در این مورد می تواند بعنوان دیگر راهکارهای مواجهه با این مشکل مطرح شود.
*س_برچسب‌ها_س* *س_پرونده خبری_س*