«به خیابان بریز»! پیشنهاد پایانی سریال جیران برای حضور در آشوب‌ها / سریال جیران چگونه مردم را به حضور خیابانی تشویق کرد؟

سرویس فرهنگ و هنر مشرق - چند روز قبل مشرق در گزارشی تفصیلی به «اسم رمز شدن» مرحومه «مهسا امینی» در سامانه آپارات اشاره منتشر شد و در این گزارش با اشاره به برخی اتصالات ساختاری - سازمانی شکوری‌های، مدیران هولدینگ صباایده، با جزئیات به پیامدهای عدم نظارت بر سامانه آپارات اشاره شد.

«آپارات» چگونه مهسا امینی را به اسم رمز آشوب تبدیل کرد؟ + تصاویر

مدت‌های طولانی است که گزارشاتی از این دست منتشر می‌شود اما هیچ نهاد متولی - نظارتی عملگرایی حتی تذکری جدی را به گردانندگان این سامانه ارسال نمی‌کند و اگر تذکری هم توسط نهاد بالادستی «ساترا» مطرح شود، در چالش‌های رسانه‌ای، انتقادات و تذکرات، به عنوان «دشمنی با سرگرمی» معرفی خواهد شد.

چنین فضایی انگیزه‌های مدیران آپارات که سامانه فیلیمو تحت نظارت آنان اداره می‌شود را چند برابر می‌کند تا هر «پیشنهاد ساترایی» توسط شکوری‌ها تبدیل به یک چالش مجازی شود و نظارت واقعی توام با پیشنهاد در پالایش وضعیت‌های نمایشی سریال‌های این سامانه نادیده گرفته شود.

یکی از سریال‌هایی که زمینه‌های نظارتی در آن تحت‌الشعاع ادعاهایی مبنی بر ادعای مالکیت قرار گرفت، سریال جیران است.

جیران مجموعه‌ای در گونه عاشقانه با زمینه‌ای تاریخی به کارگردانی حسن فتحی، نویسندگی مشترک احسان جوانمرد و فتحی است که تهیه‌کنندگی آنرا اسماعیل عفیفه برعهده دارد.

این مجموعه روایتی عاشقانه، تاریخی و تحریف شده از شش سال زندگی ناصرالدین شاه چهارمین پادشاه قاجار را به تصویر می‌کشد. روایت این سریال به دوران پس از شهادت «امیرکبیر» و صدراعظم شدن «میرزا آقاخان نوری» می‌پردازد.

فصل اول این سریال به داستان آشنایی و عشق شاه با دختر روستایی به نام خدیجه‌خانم تجریشی است که شاه نام «جیران» را بر او نهاد را نشان می‌دهد.

فیلیمو حامی مالی و پخش کننده «جیران» است و این سریال با حواشی متعددی در حوزه مالکیت معنوی مواجه بود.

جدال فتحی - جوانمرد با خندق‌آبادی و غفارزاده

این سریال چند هفته قبل از انتشار قسمت اول با ادعای مالکیت طرح اولیه توسط مهرداد غفارزاده و سعید خندق آبادی مواجه و متعاقب شکایت حقوقی تهیه‌کننده و کارگردان سریال «آهوی من مارال» با صدور بیانیه جمعی سازندگان همراه شد.

در این بیانیه اشاره شد که «مهرداد غفارزاده» سال 1399 از عوامل «جیران» شکایت کرده و این شکایت منجر به صدور حکم محکومیت «اسماعیل عفیفه»، تهیه کننده «جیران»، به حذف شباهت‌ها از فیلمنامه و عدم پخش سریال «جیران» تا یک سال شده است.

در ادامه بیانیه آمده که «عفیفه» مدعی شده که «ساترا» مرجع رسیدگی به شکایات از «جیران» بوده، در صورتی که مرجع رسیدگی به شکایات، دادسراها و دادگاه های کیفری هستند.

درست زمانی که عوامل «جیران» و «فیلیمو» آماده پخش این مجموعه شده بودند، تیم حقوقی «آهوی من مارال» با ارسال اظهارنامه رسمی به فیلیمو درخواست کردند پوسترهای مربوط به شخصیت و داستان های مشابه و مسروقه را از سطح شهر و فضای مجازی جمع آوری و از پخش سریال با وجود قسمت های کپی برداری شده از «مارال» خودداری کنند.

به دنبال همین درخواست از «ساترا» به عنوان متولی صدور مجوز پخش و مرجع اجرای رأی داوری، درخواست شد که بررسی کنند تا چنانچه شباهت‌ها حذف و حکم قبلی اجرا شده است، مجوز پخش «جیران» صادر شود.

فیلیمو پس از صدور دستور توقف پخش جیران اطلاعیه ای صادر و اظهار نموده است که تا زمان حل اختلافات بین تهیه کنندگان و کارگردانان دو سریال، ادامه «جیران» پخش نخواهد شد. در واقع بیانیه «فیلیمو» موضوع را به گونه ای القاء می کند که گویی «فیلیمو و مدیران این پلتفرم» هیچ نقشی ندارند.«آهوی من مارال» به کارگردانی «مهرداد غفارزاده» و تهیه کنندگی «سعید خندق آبادی» مدت‌ها به دلیل مشکلات مالی در مرحله تصویربرداری متوقف شد.

اما مشکلات اولیه حقوقی مرتفع شد و سریال تا قسمت 24 منتشر شد. پس از انتشار قسمت بیست و چهارم حاشیه‌ها دوباره آغاز شد و روند توزیع سریال متوقف شد و با دستور قضائی پخش سریال ادامه پیدا کرد.

بیشتر بخوانید:

برخلاف سریال‌های ترکیه‌ای به هجو گذشته تاریخی خود مشغولیم

مهمترین دشمن بابیت و بهاییت هدف فیلیمو قرار گرفت؟

اما در میان این جدل‌ها و اختلاف‌ها چند مسئله مهم در مورد سریال و فعالیت حول روایت‌های دوران ناصری را نادیده گرفت.

هیچکدام از این سریال‌ها وفادار به تاریخ نیستند و به شخصیت ناصرشاه نزدیک نمی‌شود و بیشتر او را از دریچه‌های نه چندان وفادارانه به تاریخ مورد ارزیابی قرار می‌دهند.

این شاه قجری علی رغم اینکه حرمسرای بزرگی داشت و از ضعف ژنتیکی شاهان قاجار و وادادگی به دولت‌های خارجی برخودار بود، اما به گواه تاریخ حقیقی پرچم مبارزه امیرکبیر در مواجه با فرقه‌های انحرافی را زمین نگذاشت تا توسط وابستگان همان فرقه به قتل رسید.

ناصر الدین شاه در دوره‌های پس از خودش، شاه شهید لقب گرفت؛ عنوانی که به این شاه قجری به دلیل ایستادگی اش در مقابل جریان بابیت و بهاییت نسبت داده شد و البته بهائیان حاکم در دوران پهلوی یکی از شگردهایشان برای به چالش کشیدن حکومت قجری، دستمایه قرار دادن حرامسرای ناصری و حمام خونی بود که ناصر به راه انداخت.

اما همین عدم تسامح و تساهل ناصری، در مقابل بابیت و بهاییت، منجربه عدم تزلزل مذهب شیعه در دوران قجری شد.

با توجه به تعدیل رویکردهای تاریخی باید به این نکته توجه داشت چرا سامانه‌های نمایشی در شبکه نمایش خانگی به صورت همزمان اقدام به ساخت سه سریال درباره ناصرالدین شاه می‌کنند.

سریال «قبله عالم» به هجو دوران ناصری می‌پردازد، سریال دیگری به تجربه‌هایی غیر از رشادت ناصر در قلع و قمع کردن فرقه‌های انحرافی در دوران خودش می‌پردازد.

این نکته‌ای بسیار مهمی است که دستگاه‌های نظارتی بدان ورود کنند، چون در نقد قاجاریه، دیدگاه‌های عصر پهلوی همچنان در ساختار پژوهش‌های تاریخی کشورمان حاکم است.

تیتراژ سریال جیران و دعوت به حضور خیابانی

سریال از جنبه‌های مختلفی قابل نقد است اما تیتراژ این سریال از مواردی جزئی است که در هیاهوی ادعاهای مالکیت این اثر، فرصت برای نظارت بر آن نادیده گرفته شد. هر قسمت سریال «جیران» با فراز و فرودهای عاطفی به پایان می‌رسد و ناگهان مخاطبان در تیتراژ سریال با این عبارات مواجه می‌شود:

از کوچه بگذر و به خیابان بریز ماه دزدیده از خلایق و پنهان ز خشم شاهآه آه آه در این شب سیاه

آنگونه عاشقم که اگر دست بر زنی چون ماجرای موج بیابی مشوشم آنگونه عاشقم که اگر پای بر نهی دریای دامن تو بسوزد در آتشم با یاد من غمینی و من با غمت خوشم از کوچه بگذر و به خیابان بریز ماه تلفیق خون و برف و بهار است دامنت تصویر سبز سرخه حصار است دامنت خود حسرت هزار سوار است دامنت در شیشه های رنگی بنگر به چشم شاه انگار سوی توست اگر می‌کند نگاه در مقدم تو میزنم امشب نقاره را بیدار میکنم چشم خمار و خفته ی شمس العماره را از کوچه بگذر و به خیابان بریز ماه آه آه آه در این شب سیاه

عملا مخاطب با سریال بیش از 50 قسمت مواجه اند و در پایان هر قسمت که دچار روابط حسی و عاطفی با شخصیت‌ها می‌شود، ناگهان با صدای ممتاز همایون شجریان تشویق به کاری می‌شود که کشور در دو ماهه اخیر با آن دست به گریبان بود.

آیا می‌توان از اثر روانی این تیتراژ به غایت حساس که در پایان‌های اعتراضی سیاوش (امیر حسین فتحی) به شاهی که نامزد سابق را غصب کرده به سادگی گذشت. حتی در برخی مقاطع حساس سریال تماشاگر در تصمیم ترور پادشاه با سیاوش همراه است اما ناگهان راهکار سومی در قالب تیتراژ پایانی و ترانه سریال به صورت هفتگی به مخاطبان القا می‌شود که از کوچه بگذر و به خیابان بریز.

چگونه تیتراژ محرک برای ریختن به خیابان لاپوشانی شد؟

در گزارشی که مشرق در مورد آپارات منتشر کرد به برخی حمایت‌های غیر مستقیم دولتی اشاره شد. اما فیلیمو سامانه‌ای است که به صورت رسمی از حمایت‌های دولتی بهره‌مند است. به عنوان مثال درباره مسائل شبکه نمایش خانگی در «کلاب هاوس» گفت‌وگوهایی شکل گرفت و در اتاقی خاص به همین بهانه با حضور محمد جواد شکوری، پرویز کرمی پرده اسرار را کنار می‌زند و با صراحتی قابل اعتنا به حمایت‌های مالی از فیلیمو تحت عنوان وام و حمایت از سامانه‌های دانش بنیان در نوروز 1400 اشاره می‌کند.(فایل مذکور نزد مشرق محفوظ است) این سطح از تعاملات در بازدید سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس جمهور در تاریخ 26 دی 1400 برای رونمایی از پوستر سریال جیران آشکار می‌شود.

زمانی که معاون علمی و فناوری رییس جمهور تابلوی تبلیغاتی جیران را در دست می‌گیرد و این عکس در تمامی خبرگزاری‌ها تبدیل به سمبل می‌شود آیا ساترا می‌تواند به «جیران» بگوید بالای چشمش ابروست؟!

در مورد فعالیت انحصاری «فیلیمو»، نماوا، فیلم‌نت به مثابه زمینه‌های انحصاری آپارات تحلیل‌های متنوعی ارائه می‌شود. قبل از آغاز به کار رسمی این سامانه در سال 1394، 28 شرکت خصوصی فعال در حوزه شبکه نمایش خانگی از سال‌های 1381 فعالیتشان را آغاز کرده‌اند، فعالیت‌هایشان متوقف می‌شود و ناگهان نماوا و فیلیمو به عنوان شرکت‌های فعال ارائه دهنده سرویس‌های آنلاین در حوزه شبکه نمایش خانگی به مخاطبان معرفی می‌شود. بیست و هشت شرکتی که به دلیل فعالیت‌های این دوسامانه ورشکست شده‌اند مجبور می‌شود که آرشیو خود را به این دو سامانه واگذار کنند و عملا نتیجه این سیاست‌گذاری در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی تبدیل به انحصار فیلیمو و نماوا می‌شود.