بودن یا نبودن؟! مسئله این است / نگاهی به جشنواره فیلم مقاومت

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- فاطمه قربانی رضوان؛ سینما یکی از اصلی‌ترین و قدرتمندترین رسانه در راستای اشاعه اهداف خاص در افکار عمومی است. آنچه در تعریف سینمای مقاومت ارائه شده نشان از پشتوانه‌ای فکری جهت معرفی مفاهیمی خاص دارد. جشنواره بین المللی فیلم مقاومت که قبلاً به نام جشنواره فیلم دفاع‌مقدس برگزار می‌شد، یکی از قدیمی‌ترین جشنواره‌های سینمایی ایران و منطقه تاکنون شانزده دوره را پشت سر گذاشته است. نخستین دوره جشنواره سال 1362 در بحبوحه جنگ‌تحمیلی و همزمان با گرامیداشت هفته دفاع‌مقدس برگزار شد. این جشنواره به صورت «دو سالانه» برگزار و سابقه‌ای نزدیک به چهار دهه دارد. این جشنواره در دوره‌های اولیه به صورت هفته فیلم و در سال‌های بعد به صورت یادواره برگزار شده و در نهایت با گسترش ابعاد برگزاری به جشنواره‌ای سینمایی تبدیل شد. این جشنواره پس از ده دوره برگزاری از دوره یازدهم با اتخاذ راهبرد‌های بین‌المللی و هدف‌گذاری سینمایی در عرصه بین‌الملل به صورت بین‌المللی برگزار می‌شود. این رویداد فرهنگی و سینمایی در راستای تبیین «گفتمان انقلاب اسلامی» شکل گرفته و تلاش دارد با ایجاد شرایطی برای هنرمندان و سینماگران اقصی‌نقاط دنیا گامی اساسی در جهت تولید آثارسینمایی با مفاهیم و واژگان گفتمان انقلاب اسلامی بردارد. در همین راستا تبیین فرهنگ مقاومت در مقابل تهاجم و نفوذِ فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و رسانه‌ای دشمنان به ویژه آمریکا، استکبارستیزی ملل مظلوم جهان، مبارزه با «تروریسم»، توجه ویژه به چالش‌ها و نیاز‌های فرهنگی و سینمایی جهان اسلام در بخش‌های «سینمای ایران» و «سینمای بین الملل» با حضور فیلمسازان بین‌المللی و داخلی از مهمترین مؤلفه‌ها و رویکرد‌های این جشنواره است. با نگاهی به همین مولفه‌ها می‌توان عمق استراتژیک و اهمیت این جشنواره را در سطح ملی و بین المللی مورد توجه قرار داد. جشنواره‌ای که از بعد ملی فراتر رفته و با درنظر گرفتن مسائل بین المللی ظرفیت آن را دارد که به تریبونی نو در عرصه فیلم سازی بدل شود.

با درنظر گرفتن قدمت این جشنواره و تمام مولفه‌های گفتمانی آن شاید زمان آن رسیده باشد که نگاهی به کارنامه‌ی این جشنواره بیندازیم و پاسخ برخی ابهامات را از مسئولان جویا شویم. مهم‌ترین بحث در خصوص ضرورت وجود جشنواره‌ای در این قالب است. کافی ایست نگاهی به لیست فیلم‌های برتر این جشنواره بیندازیم. اکثر فیلم‌ها پیش از حضور در این جشنواره در جشنواره فجر به نمایش درآمدند. درواقع مسئله اینجاست زمانی که رویداد ملی با اعتبار جشنواره فجر وجود داشته و فیلم‌هایی با مفاهیم مقاومت در آن ضریب می‌گیرند چرا باید شاهد هزینه‌های بسیار برای جشنواره مقاومت باشیم؟! آیاجشنواره مقاومت توانسته در این سال‌ها وجه تمایزی نسبت به سایر رویداد‌های ملی ایجاد کند؟! سینمای مقاومت یک رویداد محتوایی است. این دسته بندی محتوایی در ایجاد یک رویداد در تمامی جشنواره‌های جهان نمود دارد، اما آنچه در این نمونه بارز است محتوازده شدن است. گروهی از منتقدان معتقدند که در این جشنواره کمتر نگاه حرفه‌ای و سینمایی حاکم است و آنچه اولویت دارد ارائه‌ی محتوا مطابق با سیاست گذاری‌ها است. این نگاه به اصطلاح محتوازده در پس تصمیم گیری‌های مدیران بعدی همچنان به روند خود ادامه می‌دهد. درواقع آنچه در نگاه اول به این موضوع برداشت می‌شود توجه بالا به محتوا نسبت به کیفیت حرفه‌ای و کلاس سینمایی آن است. برای اثبات یا رد این مدعا می‌توان نگاهی به خروجی این جشنواره در دوره‌های گذشته انداخت.

از طرفی شاهد آن بوده ایم که تکیه به محتوا نوعی وجه مثبت از سوی مسئولین برگزاری برای شرکت کنندگان این جشنواره دانسته شده است. زیرا فیلمسازان می‌توانند تنها با کیفیت مطلوبی از آثار به عنوان تجربه در این جشنواره حضور پیدا کنند. اما سوال اینجاست با وجود این بستر که هزینه سنگین مادی را شامل شده چرا در این شانزده دوره هیچ‌گاه شاهد تولد یک پدیده مؤثر و جریان‌ساز در این رویداد نبوده‌ایم؟ چرا هیچ فیلم و استعدادی برای اولین بار در این رویداد معرفی نشده است؟! تا چند سال آینده قرار است روند به همین شکل ادامه یابد و درنهایت شاهد آن باشیم که برگزیدگان دوره همان برگزیدگان جشنواره فجر باشند؟!

کافی است بار دیگر نگاهی به سیاست و مولفه‌های اساسی جشنواره مقاومت انداخته و آن‌ها را کنار خروجی نهایی هر دوره قرار دهیم. در این نقطه باید به یک تعریف از تمایز میان سینمای مقاومت و سینمای دفاع مقدس برسیم. دو رویکردی که اگرچه مرز باریکی با یکدیگر دارند و در برخی مولفه‌ها مشترک هستند، هریک رویکردی خاص محسوب می‌شوند. باید دید آیا این جشنواره توانسته تعریف شفافی از سینمای مقاومت و سینمای دفاع مقدس داشته باشه و این دو را از یکدیگر تفکیک دهد یا خیر؟!. پیشتر گفته شد نام اولیه این جشنواره جشنواره فیلم دفاع مقدس بوده و بعد‌ها به دلیل راهبرد و مولفه‌های اضافه شده به آن عنوان سینمای مقاومت گرفته است. این خود نشان از تفاوت این دو رویکرد سینمایی دارد. پس لازم است این تفاوت را به صورت شفاف در خروجی این جشنواره شاهد باشیم. آنچه از خروجی این جشنواره به عنوان آثار برتر هر دوره منتشر می‌شود این نکته دریافت می‌گردد که اکثر آثار منتخب همان فیلم‌هایی هستند که در جشنواره فجر مورد تقدیر قرار گرفته اند. به طور مثال فیلم «موقعیت مهدی» ساخته هادی حجازی‌فر با 4 جایزه [3 جایزه و یک تقدیر] رکورددار کسب جوایز هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت شد و «غریب»، «اتاقک گلی»، «ضد» و «سرهنگ ثریا» پس از این فیلم قرار گرفتند. فیلم‌های نام آشنایی که پیشتر در جشنواره فجر خوش درخشیده بودند. سوالات و ابهامات مطرح شده درباره این جشنواره از جمله دغدغه‌هایی است که در صورت ارائه پاسخ دقیق و روشن به آن‌ها می‌تواند رویکرد و جهشی مثبت در ساختار اصلی این جشنواره را ایجاد کند. ساختاری که همپای هزینه‌های صرف شده در جهت برگزاری بهتر و دیده شدن جشنواره، بتواند گامی اساسی در راستای تقویت محتوایی و کیفی فیلم‌های این جشنواره بردارد.