تحقق 100 درصدی اهداف کمی برنامه هفتم در بخش نفت؛ واقعیت یا آمار نمایشی؟

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، روز سه‌شنبه 20 آبان، در صحن علنی مجلس با اعلام اینکه با وجود محدودیت منابع مالی، اهداف کمی سال نخست برنامه هفتم توسعه به‌طور کامل محقق شده است، گفت: «اجرای ماده قانون برنامه هفتم توسعه که دستیابی به رشد سالانه 9 درصدی را برای بخش نفت در نظر گرفته است، با وجود محقق شدن تنها 22 درصد منابع مالی در سال 1403، رشد ارزش افزوده استخراج نفت و گاز کشور بر اساس اعلام مرکز آمار در این سال 6.2 درصد بود که فراتر از رشد اقتصادی 3 درصدی کل کشور بوده است، همچنین در 6 ماهه نخست سال 1404، کمیت و مقدار صادرات نفت خام و میعانات گازی کشور، رشد معناداری نسبت به مدت مشابه پارسال (1403) داشته است.»

تجارت نیوز نوشت: وزیر نفت با بیان اینکه ظرفیت تولید نفت خام سال گذشته به‌طور میانگین حدود چهار میلیون و 152 هزار بشکه در روز، توان تولید نفت خام 3 میلیون و 954 هزار بشکه و توان تولید میعانات گازی نیز حدود 750 هزار بشکه بوده است، افزود: «همچنین توان تولید گاز خام کشور بر اساس رکورد پایدار تولید، یک میلیارد و 97 میلیون مترمکعب در روز برآورد می‌شود.»

همچنین مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به‌تازگی در سلسله گزارش‌هایی، عملکرد دستگاه‌های مختلف در زمینه اجرای قانون برنامه هفتم توسعه را ارزیابی کرده است. مروری بر گزارش این مرکز پژوهشی در حوزه تکالیف مربوط به بخش انرژی نشان می‌دهد که به ادعای مجلس، وزارت نفت در سال نخست اجرای این برنامه پنج ساله، کارنامه‌ای مثبت و تحسین‌برانگیز از خود بر جای گذاشته است.

مطابق گزارش مجلس، ظرفیت تولید صیانتی نفت خام کشور در سال 1402، چیزی حدود 4 میلیون و 60 هزار بشکه بوده که این رقم در سال 1403 به 4 میلیون و 152 هزار بشکه رسیده است، در حالی که طبق هدف‌گذاری برنامه هفتم، رقم 4 میلیون و 100 هزار بشکه برای این بخش در نظر گرفته شده بود. به عبارت دیگر درصد تحقق این هدف 129 درصد بوده است. در حوزه توان تولید نفت خام نیز هدف برنامه در سال 1403، رسیدن به رقم 3 میلیون و 900 هزار بشکه بوده که با تحقق 107 درصدی به بیش از 3 میلیون و 954 هزار بشکه رسیده است.

در نگاه نخست، این آمارها دستاوردی چشمگیر محسوب می‌شود، اما آیا واقعا می‌توان پذیرفت که با تامین کمتر از یک‌چهارم منابع مالی مورد نیاز، چنین رشد و ظرفیتی حاصل شده باشد؟ آیا واقعا توان تولید نفت ایران به نزدیک چهار میلیون بشکه در روز رسیده است؟ در اقتصادی که سرمایه‌گذاری خارجی به‌دلیل تحریم‌ها متوقف مانده و منابع داخلی نیز محدود است، تحقق 100 درصد اهداف کمی درست است؟

گزارشات اوپک ادعای تولید 3.9 میلیون بشکه‌ای در سال 1403 را تایید نمی‌کند

گزارش منابع ثانویه اوپک نشان می‌دهد که ایران در ماه ژوئن (خرداد - تیر) سه میلیون و 251 هزار بشکه نفت خام تولید کرده است.

همچنین مطابق گزارش اوپک در اکتبر 2025، میانگین تولید نفت ایران در ماه سپتامبر به 3.25 میلیون بشکه در روز افزایش یافت که نسبت به ماه اوت 44000 بشکه افزایش داشته است. میانگین تولید این کشور در سال 2024، 3.26 میلیون بشکه در روز بود، در حالی که این رقم در سال 2023، 2.88 میلیون بشکه در روز بود.

با توجه به این تناقض این پرسش مطرح می‌شود که آیا وزارت نفت ظرفیت اسمی و بالقوه را به‌جای تولید واقعی گزارش می‌کند؟ یا این اختلاف نشان‌دهنده وجود مشکلاتی در شفافیت داده‌ها و روش محاسبه ظرفیت تولید است؟

آیا واقعا 3.9 میلیون بشکه نفت در روز تولید می‌شود؟

ابهام دیگر به رابطه میان تولید، مصرف داخلی و صادرات بازمی‌گردد. اگر فرض شود که ایران در سال 1403 توان تولید روزانه نزدیک به 3.9 میلیون بشکه نفت خام و میعانات داشته است، پس این ارقام در سال 1404 افزایش یافته‌اند. گفته می‌شود که ایران در ماه‌های سپتامبر و اکتبر امسال حدود 1.9 میلیون تا 2.3 میلیون بشکه در روز صادرات داشته است. از سوی دیگر عنوان می‌شود که نیاز مصرف داخلی و نیاز پالایشی کشور حدود دو میلیون بشکه در روز است.

محمدعلی دادور، معاون مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، در خرداد 1404 با اشاره به دستاوردهای دولت چهاردهم در حوزه پالایش نفت‌خام گفت: «در آغاز به‌کار دولت چهاردهم، ظرفیت پالایشی کشور حدود دو میلیون و 240 هزار بشکه در روز بود که این رقم اکنون حدود 160 هزار بشکه افزایش یافته است.»

این تناقض ناشی از چیست؟ اگر واقعا نزدیک 3.9 میلیون بشکه در روز و چه بسا بیشتر از آن تولید می‌شود، چطور در اکتبر و سپتامبر میزان صادرات نفت ایران به ترتیب 1.9 میلیون و 2.3 میلیون بشکه بوده است؟ اگر در نظر گرفته شود که کل ظرفیت پالایشی کشور بالفعل نمی‌شود، باید پرسید مگر نیاز پالایشی کشور در روز حداقل حدود دو میلیون نیست؟

تکیه بر اعداد غیرقابل‌راستی‌آزمایی شاید در کوتاه‌مدت تصویر مثبتی از عملکرد ارائه دهد، اما در بلندمدت همه‌چیز مشخص می‌شود. صنعت نفت ایران بدون تردید ظرفیت بالقوه بالایی دارد، اما تا زمانی که داده‌ها به‌صورت شفاف و قابل سنجش منتشر نشود، همچنان می‌توان به آمار ارائه‌شده شک کرد. پرسش اصلی همچنان آن است که آیا واقعا 100 درصد اهداف محقق شده است، یا تنها در آمارها چنین به نظر می‌رسد؟

223223