تدبر در قرآن کلید حفظ وحدت و تقوای جمعی است
کارشناس علوم قرآنی معتقد است: جامعه‌ای که در برابر رهبری و قانون الهی صبر، ادب و تدبر پیشه کند، در مسیر مغفرت و رشد الهی قرار خواهد گرفت.
عطیه شاه‌محمدی، استاد دانشگاه و کارشناس علوم قرآنی، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با تأکید بر اینکه تدبر در قرآن، فرآیندی عقلانی و روشمند است که انسان را از ظاهر الفاظ به عمق هدایت الهی می‌رساند، اظهار داشت: تدبر یعنی کشف پیوند میان واژه‌ها، سیاق و مقاصد الهی.
شاه‌محمدی تصریح کرد: قرآن تنها کتاب تلاوت نیست، بلکه نقشه حیات اجتماعی امت است و بی‌تدبری در آن، به تعبیر قرآن، نشانه قفل شدن دل‌هاست. چنانکه خداوند در سوره محمد (ص) بر این نکته تأکید فرموده که «أَفَلَا یَتَدَبَرُونَ القُرآنَ أَم عَلَی قُلُوب أَقفَالُهَا».
او ادامه داد: سوره حجرات یکی از نمونه‌های برجسته آیات اجتماعی قرآن است که نظم جامعه ایمانی را بر مبنای ادب، تقوا و تبعیت از محور رهبری سامان می‌دهد. در ابتدای این سوره، نهی از پیشی گرفتن بر خدا و رسول (ص) آمده و در ادامه، درباره شیوه گفتار و رفتار مؤمنان با پیامبر (ص)، دستورالعمل‌های اخلاقی و سیاسی داده می‌شود. این آیات الگویی کامل برای مدیریت ارتباطات اجتماعی در جامعه اسلامی است.
این استاد علوم قرآنی با اشاره به آیه «لا ترفعوا أصواتکم فوق صوت النبی» تصریح کرد: قرآن از مؤمنان می‌خواهد که حتی در لحن و شیوه گفت‌وگو نیز ادب را رعایت کنند، زیرا زبان نشانه درونی ایمان است.
او افزود: در دنیای امروز، این آموزه به‌ویژه در فضای رسانه و سیاست اهمیت دارد. هر سخنی که شأن رهبری دینی را مخدوش کند، در واقع به تضعیف ایمان جمعی و انسجام امت می‌انجامد.
این محقق دینی با تأکید بر نقش تدبر در فهم این آیات گفت: تدبر یعنی درک پیوند میان ظاهر دستور و باطن هدف آن. ظاهر آیه، نهی از بی‌ادبی است اما باطن آن تأکید بر حفظ وحدت، حرمت نظام دینی و جلوگیری از هرج‌ومرج فکری است. همان‌گونه که در آیه «اِنَمَا المُؤمِنُونَ اِخوَه» بیان می‌شود جامعه ایمانی تنها زمانی برادرانه باقی می‌ماند که هر عضو جایگاه خود را در برابر محور ولایت بشناسد.
شاه‌محمدی با اشاره به تفاوت تدبر با تفسیر گفت: تفسیر به دنبال بیان معنای لفظی است، اما تدبر در پی درک کارکرد آیات در زندگی است. امام خمینی (ره) در همین‌باره فرمودند: «قرآن سفره‌ای است گسترده برای همه طبقات»، یعنی هر کس به قدر فهم خود از آن بهره می‌گیرد، اما شرط بهره‌گیری تأمل و تدبر است.
این کارشناس ادامه داد: تدبر در آیات اجتماعی قرآن، انسان را به درک ضرورت رهبری و قانون الهی می‌رساند. وقتی قرآن می‌فرماید «ان الله سمیع علیم» در واقع هشدار می‌دهد که هیچ رفتار و نیتی از دیده الهی پنهان نیست. پس جامعه‌ای که مدعی ایمان است، باید مراقب گفتار، نیت و رفتار خود در برابر نظام ولایت باشد.
او در پایان با اشاره به ابعاد تربیتی این سوره گفت: آیات پایانی سوره حجرات به ما می‌آموزد که شتاب‌زدگی و قضاوت بدون شناخت، ریشه بسیاری از بحران‌های اجتماعی است. خداوند می‌فرماید: «وَلَو أَنَهُم صَبَرُوا حَتَی تَخرُجَ اِلَیهِم لَکَانَ خَیرًا لَهُم». صبر در اینجا به معنای مدیریت احساسات و تمکین عقل در برابر عاطفه است، همان چیزی که قرآن از آن به «تقوای جمعی» تعبیر می‌کند. جامعه‌ای که در برابر رهبری و قانون الهی صبر، ادب و تدبر پیشه کند، در مسیر مغفرت و رشد الهی قرار خواهد گرفت.