تصادفات ساختگی چه ویژگی‌هایی دارند؟

در سال‌های اخیر جرم تصادفات ساختگی به معضل بزرگی در سطح جامعه تبدیل شده است. در تصادفات ساختگی افراد به خودشان یا خودروی خودشان صدماتی وارد می‌کنند تا از این طریق بتوانند از بیمه خسارت بگیرند.

حوادث ساختگی به چهار دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول تصادفاتی هستند که شخص با هماهنگی و تبانی راننده ایجاد می‌کند. در دسته دوم از این تصادفات؛ شخص پس از خودزنی، خود را به جلوی وسیله نقلیه پرتاب می‌کند. دسته سوم؛ تصادفاتی هستند که فرد خود را به جلوی وسیله نقلیه پرتاب می‌کند و خسارت پس از آن ایجاد می‌شود و در دسته چهارم، هیچ تصادفی رخ نمی‌دهد، اما شخص با فریب و دروغ قصد در اثبات تصادف ساختگی را دارد.

بر اساس ماده 61 قانون بیمه شخص ثالث؛ هر کس با انجام اعمال متقلبانه مانند صحنه‌سازی صوری تصادف، تعویض خودرو یا ایجاد خسارت عمدی، وجوهی را بابت خسارت دریافت کند، به حبس تعزیری درجه 6 و جزای نقدی معادل دو برابر وجوه دریافتی محکوم می‌شود. شروع به جرم مندرج در این ماده نیز علاوه بر مجازات مقرر برای شروع به جرم در قانون مجازات اسلامی، مستوجب جزای نقدی درجه پنج نیز است.

در سال‌های اخیر این معضل به منظور دریافت دیه از بیمه رو به افزایش است و با توجه به این‌که میزان دیه افراد نسبت به خسارت وسیله نقلیه بسیار زیادتر است، به همین دلیل کلاه‌برداری جدید بیشتر به صدمات ساختگی جرحی و بدنی متمرکز شده است. به این صورت که گاهی برخی از افراد برای گرفتن دیه، خود را جلوی خودروی افراد دیگر پرتاب می‌کنند و در برخی موارد راننده و مصدوم با تبانی با یکدیگر یک تصادف ساختگی ترتیب می‌دهند که پول دیه را از بیمه دریافت کنند.

با توجه به افزایش این پدیده در سال‌های اخیر پژوهشگران با انجام یک مطالعه کیفی به شناسایی عوامل مؤثر در ارتکاب این جرم و همچنین شیوه‌های به‌کار گرفته‌شده توسط مجرمین، شناخت پیامد‌ها و آثار منفی این معضل پرداختند.

پژوهشگران برای انجام این مطالعه، با خبرگان نهاد‌های مرتبط با موضوع جرم تصادفات ساختگی، مصاحبه انجام دادند. این خبرگان افرادی بودند که به عنوان رئیس یا کارشناس در پلیس راهور، پلیس راه، آگاهی، بیمه و پزشکی قانونی مشغول به کار هستند.

بر اساس نتایج مصاحبه‌های انجام شده و نظرات خبرگان، عوامل مؤثر در ارتکاب جرم تصادف ساختگی می‌تواند در چهار عامل «اجتماعی - فرهنگی»، «اقتصادی»، «حقوقی» و «بین‌بخشی» تقسیم شوند.

وجود بیکاری در جامعه، اعتیاد به مواد مخدر، فقر فرهنگی، ضعیف‌شدن باور‌های دینی و مذهبی در بین افراد، از بین رفتن قبح به دست آوردن مال حرام، انتقام‌جویی، سرقت خودرو توسط افراد سارق، وجود اختلافات و تسویه حساب‌های شخصی بین افراد و اخاذی از افراد؛ عوامل اجتماعی و فرهنگی هستند که در تصادفات ساختگی نقش دارند.

همچنین عواملی مانند وجود فقر در جامعه، نبود درآمد لازم برای امرار معاش در میان افراد، کاهش رفاه اقتصادی و گسترش مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم، افزایش بی‌رویه و نامتناسب نرخ دیه، دریافت سهل و آسان خسارات تصادفات و حوادث رانندگی از شرکت‌های بیمه‌ای؛ از جمله عوامل اقتصادی در زمینه تصادفات ساختگی هستند.

عواملی مانند متناسب نبودن مجازات‌های درنظر گرفته‌شده با جرم تصادفات ساختگی، برخورد ناکافی و جدی قانونی با مجرمین، نبود مجتمع قضایی یا شعب ویژه در رسیدگی به پرونده‌های حوادث ترافیکی در برخی استان‌ها و مورد وثوق نبودن گزارش مامورین برای بعضی از قضات؛ عواملی قانونی هستند که می‌توانند در تصادفات ساختگی نقش داشته باشند.

همچنین از نظر خبرگان شرکت‌کننده در این مطالعه، عوامل بین بخشی مانند ضعف در مهارت و تخصص مامورین رسیدگی‌کننده صحنه تصادفات رانندگی، ضعف در توسعه‌یافتگی زیرساخت‌های فناوری اطلاعات در صنعت بیمه، ضعف در توجه و دقت کافی در بررسی علل حوادث ترافیکی از سوی برخی از کارشناسان و ضعف تشخیص این‌گونه صدمات ناشی از تصادفات ساختگی توسط برخی از پزشکان قانونی و ضعف در استفاده از تجهیزات و فناوری جدید توسط کارشناسان، می‌توانند در تصادفات ساختگی نقش داشته باشند.

بررسی یافته‌های این مطالعه حاکی از این است که بیشترین میزان تاکید مصاحبه‌شوندگان معطوف به عوامل فرهنگی - اجتماعی بوده است.

شیوه‌های ارتکاب این جرم نیز از دید خبرگان مشارکت‌کننده در این مطالعه، طیف بسیار وسیعی را شامل می‌شود که به نظر می‌رسد نوع صدمات وارده توسط افراد به خود یا باند‌های سازمان‌یافته در این زمینه بخش عمده این شیوه‌ها را در برمی‌گیرد.

بر اساس یافته‌های این تحقیق اشکال صدمات وارده در تصادفات ساختگی به شرح زیر است:

* صدمات ناشی از درگیری و نزاع، سقوط از بلندی، تعقیب و گریز، خودکشی و خودزنی

* داشتن بیماری یا صدمات قبلی به عنوان مثال از بین رفتن حس بویایی و شنوایی

* شکستگی بینی، شکستگی ساعد در یک‌سوم انتهایی

* شکستگی دندان‌ها (دارای برش‌های مشابه و هم‌شکل بودن و هم‌ردیف بودن)

* خراشیدگی جراحات متعدد پیشانی، گونه، چانه، کمر، کتف، ساق یا مچ پا، دست و طرفین گردن

* استفاده از ابزار و آلات برای ایجاد صدمه و شکستگی

* ایجاد صدمات بعد از ترخیص از بیمارستان یا مراکز درمانی

* در بیشتر موارد راننده دچار صدمه یا آسیب جدی نشده است، عدم تطابق محل جراحت یا شکستگی با نوع و محل برخورد یا قسمت آسیب‌دیده وسیله نقلیه

* مشاهده آثارخودزنی و جراحات قدیمی ناشی از نزاع، درگیری و خودزنی و....

بر اساس یافته‌های این مطالعه، مجرمان برای تصادف ساختگی معمولاً در ساعات پایانی شب، ساعات ابتدایی روز (بامداد)، ساعاتی که کم‌ترین تردد در معابر وجود دارد، به این کار اقدام می‌کنند. همچنین مخدوش کردن و تغییر تاریخ حادثه، فاصله زیاد بین وقوع حادثه و تاریخ اعلام خسارت به بیمه و فاصله بین وقوع تصادف و اعلام تصادف به مراجع انتظامی و قضایی می‌تواند نشانه‌ای از تصادف ساختگی باشد.

همچنین مناطق خالی از سکنه، معابر کم‌تردد، جاده‌های برون‌شهری به‌ویژه روستایی و فرعی، انتهای محور‌های مواصلاتی و بین استانی، معابر حاشیه شهر‌ها مکان‌هایی هستند که ممکن است در آن‌ها تصادفات ساختگی اتفاق بیفتد.

در این مطالعه ویژگی افراد درگیر تصادفات ساختگی، به شرح زیر مطرح شده است:

* افراد غیر بومی

* افراد بی‌خانمان و کم‌بضاعت

* افراد دارای سوابق مجرمانه

* ترک‌نشین موتورسیکلت

* سرنشین‌های خودرو به‌ویژه جلوی خودرو

* رابطه خویشاوندی طرفین تصادف

* جابه‌جایی راننده با سرنشین یا بالعکس در تصادفات بعدی

* نداشتن گواهی‌نامه رانندگی و جابه‌جایی با افراد دارای گواهی‌نامه

* جوانان با ظاهر ژولیده و فاقد بهداشت و شبیه افراد معتاد.

پژوهشگران این مطالعه معتقدند که بار اصلی برخورد با پدیده تصادفات ساختگی بر دوش دستگاه‌ها و نهاد‌های متولی برخورد با این پدیده است و بخش عمده راهکار‌ها به راهکار‌هایی برمی‌گردد که موجبات آگاهی و توانمندسازی دستگاه‌های حاکمیتی و کارشناسان و متخصصین پلیس و پزشکان قانونی بیمه و دستگاه قضایی که مرتبط با موضوع پیشگیری، مبارزه و شناسایی و کشف و اثبات این جرم و نهایتاً دستگیری مجرمین هستند را به دنبال داشته باشد.