تغییر جهان‌بینی کودکان ایرانی در سایه بلعیده شدن بازار کتاب توسط ترجمه‌ها
آمارهای بازار کتاب کودک و نوجوان حکایت از رشد روزافزودن تجدید چاپی‌ها دارد، تجدید چاپی‌هایی که ترجمه‌های پرفروش بازار کتاب هستند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، سه دهه از دوران طلایی ادبیات کودک و نوجوان می‌گذرد؛ دورانی که با خون دل خوردن‌های نویسندگان و شاعرانی پا گرفت و تصور می‌شد که این جریان، تکیه‌گاه و عقبه محکمی برای ادبیات این حوزه خواهد شد، اما حالا نشر کودک و نوجوان دوران کم‌مایگی را سپری می‌کند. قفسه‌های کتاب‌های ترجمه‌شده از کشورهای مختلف، با نام و بی‌نام، هر روز در کتابفروشی‌ها فربه‌تر می‌شود و سهم نویسندگان ایرانی از کتاب‌های کودک و نوجوان هر روز آب می‌رود.
از سوی دیگر با اقبال مخاطب به این کتاب‌ها، روند تجدید چاپ آثار ترجمه‌ای هر روز بیشتر می‌شود تا جاییکه طبق آمار شمار تجدید چاپی‌ها در حوزه کودک و نوجوان به بیش از دو برابر چاپ اول می‌رسد و این یعنی سهم تألیف و نویسندگان ایرانی از این بازار هر روز کم و کمتر می‌شود.
بر اساس آمارهای نشر نیمه نخست سال سال جاری، هفت هزار و 708 عنوان کتاب کودک و نوجوان در نیمه نخست سال جاری منتشر شده است که چهار هزار و 542 عنوان آن تالیفی و 3 هزار و 166 عنوان آن ترجمه بوده است.
هم‌چنین 3 هزار و 262 عنوان کتاب چاپ اول و چهار هزار و 446 عنوان تجدید چاپ منتشر شده است. همان‌طور که گفته شد، حجم قابل توجهی از تجدید چاپی‌ها همان ترجمه‌های پرفروش بازار هستند، ترجمه‌هایی که حالا دیگر جای قصه‌ها و مثل‌ها و قهرمان‌های شاهنامه را در میان نوجوانان پرکرده‌اند.
اما چرا بازار نشر کودک و نوجوان در ایران از دوره طلایی خود تا به این حد فاصله گرفته است که آثار ترجمه‌ای نازل و دست چندم غربی به آثار پرفروش آن تبدیل شده است؟ اشباع بازار از کتاب‌های زرد و کم‌مایه چه آینده‌ای برای نسل بعد رقم خواهد زد؟
عبدالعظیم فریدون، مدیر انتشارات محراب قلم، در زمینه رشد تجدید چاپی‌ها و بازار داغ ترجمه به تسنیم می‌گوید: دولت گذشته نگاهی که دولت‌های قبلی به نشر کودک داشتند، را نداشت. هر چه ما تلاش کردیم، تعامل کنیم تا اهمیت این کار را بدانند، به دلیل بی‌تجربگی و نداشتن کارشناس‌های مبرهن توجه کافی به نشر کودک نکردند. این عدم توجه موجب شد تا ترجمه بر تألیف غلبه پیدا کند، چرا که اقتصاد نشر باید بچرخد. ناشران نیز به دنبال کارهایی رفتند که تولیدات آن‌ها سهل تر است، این موجب افت کیفیت کتاب کودک شد.
تولید محتوای تازه کاهش یافته است
وی ادامه می‌دهد: این بی‌تفاوتی موجب شد که هم کتاب کودک تولیداتش بسیار افت کند و هم ترجمه بر تألیف غلبه کند. عمده ناشران کودک بر تجدیدچاپی‌ها سرمایه‌گذاری بیشتری کرده‌اند، زیرا هزینه‌هایشان کاهش پیدا می‌کند. اما در ادامه ما با تولید محتوای کمتری روبرو خواهیم شد.
وی می‌گوید: با توجه به قیمت‌های فعلی طبیعتاً روند انتشار تجدید چاپی‌ها افزایش بیشتری پیدا می‌کند. ناشران کتاب کودک و نوجوان یا افزایش قیمت می‌دهند تا هزینه‌ها به صرفه باشد یا به سمت رمان‌های ترجمه رفتند که هزینه‌های کمتری نسبت به تألیف دارد.
افزایش هزینه‌های تولید بازار تالیف را از رونق انداخت
بنا به گفته فریدون؛ افزایش هزینه‌های تولید در صنعت نشر منجر به این خواهد شد که بازار کتاب‌های تألیفی از رونق بیفتد و تولید محتوای جدید کمتر صورت گیرد. از دیگر سو، بازار ترجمه‌ای‌ها پررونق‌تر از گذشته شده است.
رشد روز افزون تجدید چاپی‌ها در بازار نشر کودک و نوجوان و بر هم خوردن تعادل در بازار عمده دلسوزان این عرصه و ناشران را نگران و دغدغه‌مند کرده است، علیرضا سبحانی نسب مدیر انتشارات جمال معتقد است که بازار کودک و نوجوان شاهد توزیع گسترده آثار ترجمه شده‌ای است که با فرهنگ و ارزش‌های جامعه در تضاد است.
گزارش تسنیم از وضعیت انتشار کتاب کودک در سال 1400؛ کاهش بی‌سروصدای شمارگان و سکه شدن بازار تجدید چاپی‌ها چرا قیمت کتاب کودک با وجود کاغذ یارانه‌ای گران‌تر شد؟/ چمدان به دست‌ها مانع از ساماندهی بازار نشروی به تسنیم می‌گوید: اینکه شمار تجدیدچاپی ها نسبت به چاپ اول‌های یک ناشر بیشتر باشد، فی‌نفسه اتفاق خوبی است، چرا که نشان‌دهنده توفیق سیاست‌گذاری ناشر است. هر ناشری که کتاب‌هایش بیشتر به تجدید چاپ برسند، موفق‌تر است البته به شرطی که از تولید کار تازه باز نماند و انتشار چاپ اول نیز در سیستم نشر در گردش باشد.
هجمه فرهنگ اسلامی و ملی با سیل ترجمه‌های بی‌ضابطه
وی ادامه می‌دهد: اما نکته اینجاست که در بازار نشر کودک و نوجوان ترجمه‌ها رو به فزونی رفته این ترجمه‌ها هستند که مدام تجدید چاپ می‌شوند، حدود 10 سالی است که بنده به سیستم ارشاد گوشزد می‌کنم که سیل ترجمه بی‌ضابطه فرهنگ ملی و اسلامی ما را مورد هجمه قرار داده است و عده‌ای بر اثر سودجویی و گاهی سوگیری روشنفکرانه و گاهی ضداخلاقی موجب شده‌اند که ترجمه‌ها به شکل بسیار نامتوازن و غیرکارشناسی و گاهی مغرضانه و ضد دینی و ضد ملی رواج پیدا کنند.
به گفته سبحانی‌نسب؛ برخی ناشران سودجو که چمدان چمدان کتاب‌های ترجمه ضد اخلاقی و ضد فرهنگی را وارد بازار نشر کرده و در بلبشوی پیش آمده فعلی مسئول هستند.
ناشران سودجو اجازه اجرای آیین‌نامه ترجمه کتاب کودک را ندادند
وی ادامه داد: با تمام سهل‌انگاری‌های وزارت ارشاد گذشته، قرار شد که آیین‌نامه‌ای برای ترجمه کتاب‌های کودک و نوجوان تنظیم شود، اما متاسفانه یکسری از ناشران سودجوی فضای کودک و نوجوان که حیات کاری‌شان از مسیر ترجمه می‌گذشت، از اجرای این آیین‌نامه جلوگیری کردند.
ترجمه‌ها جهان‌بینی‌کودکان و نوجوانان ایرانی را تغییر داده‌اند
مدیر انتشارات جمال با بیان اینکه برخی آثار ترجمه‌ای موجود در بازار سبک زندگی اسلامی و حتی ایرانی ما را دچار آسیب کرده‌اند، معتقد است: بر همین اساس در راستای تغییر سبک زندگی، جهان‌بینی کودکان و نوجوانان نیز دیگر جهان بینی پذیرفته شده اسلامی نیست. در خلأ آثار بومی که ناشران کودک و نوجوان باید روی آن سرمایه‌گذاری می‌کردند، رغبت به آثار ترجمه‌ای از سوی مخاطب بیشتر شد و این موجب شد تا آثار ترجمه‌ای گاه تا 20 برابر آثار بومی تجدید چاپ شوند.
سبحانی‌نسب معتقد است که برای کودک و نوجوان در تمام دنیا یک استراتژی محتوایی از سوی حاکمیت تالیف می‌شود، با توجه به این استراتژی محتوایی هر ترجمه و کتابی منتشر نمی‌شود. ما نیز در ایران نیازمند تالیف این سند هستیم.
او می‌گوید: وقتی ما کاغذ را برای اثر ترجمه و بومی یکسان اختصاص می‌دهیم، وقی حمایت‌های حوزه تالیف شامل حوزه ترجمه هم می‌شود، نمی‌توان انتظار داشت که حوزه تالیف هم همپای حوزه ترجمه پیش رود. اگر ما حمایت‌ها از ترجمه را تقلیل داده یا محدود می‌کردیم به اثاری که کپی رایت دارند، امروز وضعیت بهتری داشتیم، پس پاسخ به این پرسش که چرا ما آثار ملی و بومی کم داریم؟ به سیاست‌گذاری و استراتژی محتوا و حمایتی وزارت ارشاد از نشر بومی باز می‌گردد.
افزایش چشمگیر بازار ترجمه‌های کتاب کودک و نوجوان طی سال‌های اخیر به یکی از معضلات نشر ایران تبدیل شده است. بنا بر آمارهای منتشرشده از سوی نهادهای رسمی و متولی در این زمینه، تقریباً هر سال بیش از 20 درصد بر تعداد کتاب‌های ترجمه‌شده افزوده شده است؛ این در حالی است که کیفیت کتاب‌های ترجمه‌شده هم هر سال کم و کمتر می‌شود، تا جایی که از یک اثر به‌انحای مختلف، کتاب‌های گوناگونی یا با مترجم جدید یا با تلخیص و بازنویسی و یا با شکل و شمایلی جدیدتر منتشر و به‌راحتی در بازار کتاب کودک و نوجوان توزیع می‌شود. افزایش بی‌رویه این دسته از شبه‌کتاب‌ها کار را برای مخاطب کودک و نوجوان که برای انتخاب کتاب خوب همواره نیازمند مشاوره و راهنمایی هستند و حتی خانواده‌ها سخت کرده است.