تلفیق دام و زراعت؛ راهبرد اقتصادی شدن دیم‌زارها

بررسی ها نشان میدهد بهترین راه برای جبران کسری علوفه و اقتصادی شدن دیمزارها، تبدیل دیم‌زارهای کم بازده جهت تولید علوفه دام است.

به گزارش خبرگزاری مهر، امروزه کشاورزی تلفیقی دام و زراعت در جهان به‌سرعت در حال گسترش است و اهمیت زیادی برای تأمین خوراک دام دارد. به همین جهت شناخت این شاخه از کشاورزی و پرداختن به آن، امری ضروری است. بهبود اقتصاد و معیشت کشاورز از اهداف کشاورزی تلفیقی محسوب می‌شود و با افزایش درآمد کشاورزان این هدف حاصل می‌گردد.

در ایران نزدیک به 20 میلیون هکتار اراضی مستعد برای دیم وجود دارد که حدود 5 تا 6 میلیون هکتار آن برای زراعت دیم استفاده می‌شود ولی باقیمانده این زمین‌ها به دلایلی از جمله مالکیت منابع طبیعی و عدم اجازه برای کشت، ضعف زیرساخت‌های دسترسی و سایر دلایل، فعال نشده است. یکی از راهکارهای مناسب در این امر اختصاص این زمین‌ها با هدف ایجاد دیم‌زارهای علوفه‌ای برای چرای دام است. تلفیق چرای دام و کشت دیم، مزیت‌های زیادی در نظام کشاورزی دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به افزایش ماده آلی خاک، کنترل آفات و افزایش درآمد کشاورزان اشاره کرد. برای جلوگیری از تخریب این زمین‌ها نیز کشت حفاظتی پیشنهاد می‌شود. همچنین، در سال‌های اخیر افزایش شدید قیمت نهاده‌های دامی ازجمله علوفه در بازارهای جهانی و کشور بر ضرورت پیگیری جدی برای خودکفایی کشور در تولید این نهاده‌ها و کاهش وابستگی به آن، بیش‌ازپیش مطرح است.

ایران به‌عنوان یکی از 15 کشور تولیدکننده پروتئین‌های حیوانی و لبنیات در دنیا، نیاز به واردات سالانه حدود 10 میلیون تن نهاده‌های مختلف از جمله ذرت، سویا، جو، کنجاله‌، کلزا و دانه‌های کانولا دارد. بر اساس گزارش وزارت جهاد کشاورزی، کل علوفه تولیدی کشور در هر سال، حدود 25 میلیون تن T.D.N («Total Digestible Nutrients» یا «کل مواد مغذی قابل هضم») است. به منظور تأمین خوراک مورد نیاز برای حدود 110 میلیون واحد دامی در کشور به حدود 34 میلیون تن T.D.N نیاز است، که با توجه به میزان آمار تولید علوفه، دارای کسری 9 میلیون تنی T.D.N هستیم که بهترین راه برای جبران این کسری، توسعه دیم‌زارهای علوفه‌ای برای چرای دام است.

در حال حاضر، حدود 80 درصد از تولید محصولات علوفه‌ای (آبی و دیم) به محصولات جو، ذرت علوفه‌ای و یونجه اختصاص دارد. بر اساس آمار، سالانه حدود 625 هزار تن جو، حدود 186 هزار تن ذرت علوفه‌ای و 63 هزار تن یونجه در دیم‌زارهای کشور تولید می‌شود. هرچند در سال‌های اخیر سطح زیرکشت و تولید محصولات علوفه‌ای در دیم‌زارها افزایش یافته اما هنوز راه زیادی برای تأمین خوراک دام از طریق دیم‌زارها باید طی گردد. بر اساس آمارنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی، از حدود 9 سال قبل برنامه توسعه کشت علوفه در دیم‌زارها آغاز شده است، به‌نحوی‌که سطح زیرکشت دیم‌زارها برای تولید محصولات علوفه‌ای از 2 هزار هکتار به 91 هزار هکتار افزایش پیدا کرده و باعث شده که حدود 320 هزار تن محصول علوفه‌ای تولید شود.

در حال حاضر حدود 6 درصد از سطح زیرکشت کشور به کشت محصولات علوفه‌ای دیم اختصاص یافته است که تنها 2 درصد از تولیدات علوفه‌ای کشور را تأمین می‌کند اما با زیرکشت بردن 10 میلیون هکتار از اراضی مستعد کشت دیم کشور، می‌توان بیش از 35 میلیون تن علوفه، تنها از کشت دیم تأمین کرد که از نیاز کشور نیز بیشتر است. این در حالی است که این حجم از تولید تنها با استفاده از آب سبز تولید می‌گردد و هیچ‌گونه فشاری بر منابع آبی کشور وارد نمی‌کند.

بنابراین استفاده از دیم‌زارها و کشت دیم می‌تواند راه را برای توسعه محصولات علوفه‌ای مناسب هموار سازد و بهترین راه برای جبران کسری علوفه و اقتصادی شدن دیم‌زارها، تبدیل دیم‌زارهای کم بازده جهت تولید علوفه دام است.

مهدی اکبری - سیاست‌پژوه اقتصاد کشاورزی