توسعه کشت دوم؛ بایدها و نبایدهای آن

رشت - توسعه کشت دوم بهترین راه دستیابی به بهره وری بهینه است که به ارتقای توان اقتصادی کشاورزان کمک کرده و بخشی از هزینه‌های آماده سازی زمین برای کشت برنج در فصل زراعی را تأمین می کند.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها، سیده سمیه رعد: یکی از راهکارهای افزایش تولید محصولات کشاورزی کشت دوم است که علاوه بر این موجب حفاظت از خاک، کاهش علف‌های هرز، کاهش مصرف کودهای شیمیایی، حاصلخیزی خاک و تأمین بخشی از نیاز نهاده‌های پرورش دام می‌شود و به ارتقای توان اقتصادی کشاورزان نیز کمک شایانی کرده و بخشی از هزینه‌های آماده سازی زمین و کشت و کار برنج را در فصل زراعی تأمین می‌کند.

کشت برنج، کلزا و سایر دانه‌های روغنی، شبدر، انواع باقلا، گیاهان خانواده حبوبات و برخی سبزیجات از جمله محصولاتی هستند که امکان کشت و پرورش آنها در اقلیم و آب و هوای گیلان وجود دارد و کشاورزان استان نسبت به اقبال بیشتری نشان می‌دهند.

بر اساس تقویم کشاورزی استان گیلان زمان مناسب کشت حبوبات پاییزه از نیمه دوم مرداد تا دهه آخر شهریور، شبدر بلافاصله بعد از برداشت برنج شهریور و مهر، سبزیجات برگی و غده‌ای از نیمه دوم شهریور تا نیمه آبان، باقلا از نیمه دوم مهر تا اوایل آذر و راتون بعد از برداشت برنج است.

طبق اعلام سازمان جهاد کشاورزی گیلان، میزان کشت دوم در اراضی این استان طی سال‌های ابتدایی دهه 90، حدود 55 هزار هکتار بوده که این میزان در سال گذشته به 79 هزار هکتار افزایش یافته و این امر نشان دهنده استقبال فزاینده کشاورزان گیلانی نسبت به کشت دوم است و با توجه به مزایای برشمرده شده، مطلوب است شرایط توسعه کشت دوم در اراضی زراعی استان که معمولاً در 6 ماهه دوم سال خالی از زراعت است، فراهم شود.

توسعه کشت دوم اصلی ترین و بهترین راه دستیابی به بهره وری بهینه است

«محمود هوشیارفرد» پژوهشگر و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه در حال حاضر از طریق کاهش هزینه تولید، افزایش عملکرد در واحد سطح و بهینه سازی بهره وری زمین می‌توان سود کشاورزان را بیشتر کرد، گفت: به نظر می‌رسد افزایش بهره وری کوتاه‌ترین راه ساماندهی کشاورزی در شرایط و امکانات فعلی باشد تا تراز مثبتی از سرمایه گذاری و فعالیت در بخش کشاورزی به دست آید.

وی با بیان اینکه توسعه کشت دوم اصلی ترین و بهترین راه دستیابی به بهره وری بهینه است، افزود: توسعه کشت دوم از راه‌های استفاده بهینه از زمین و زیرساخت‌های موجود در بخش کشاورزی و تقویت اقتصاد خانوارهای روستایی است.

هوشیارفرد با اشاره به اینکه کاشت دانه روغنی کلزا، در استان گیلان چندان سابقه‌ای ندارد و دارای ویژگی‌های خاص منحصر به خود است، بیان کرد: کشاورزان گیلانی در سال‌های آغازین تمایل خوبی به کشت و کار این محصول به عنوان کشت پاییزه داشتند و ترغیب و تشویق می‌شدند اما به مرور زمان نه تنها از میزان رغبت کشاورزان به سوی کشت بیشتر این محصول کاسته شد بلکه، جمعیت پذیرندگان کشت کلزا نیز کاهش پیدا کرد.

کاهش تمایل کشاورزان گیلانی به کشت کلزا

وی ادامه داد: پذیرش تولید کلزا نسبتاً جدید و توسعه کشت آن در استان به دلیل کاهش مشارکت اجتماعی ناشی از موانع و محدودیت‌هایی مانند کیفیت بذر و رقم اصلاح شده و نیز مشکلات کاشت، داشت و برداشت و بازار رسانی به شدت کم شد و کلزاکاران گیلانی، از ارائه خدمات فنی و ترویجی در ارتباط با کلزا رضایت نسبی داشته ولی عدم دسترسی کافی به ماشین آلات و پیچیدگی‌های مربوط به تحویل محصول و دریافت وجه مزید بر مشکلات توسعه کشت کلزا در استان محسوب می‌شوند.

هوشیار فرد با بیان اینکه کشت دوم یا همان کشت محصولات در تناوب با برنج (در زمین شالیزار)، به عنوان راهکاری برای کشاورزی پایدار و همچنین افزایش تولید به کشاورزان است، گفت: کشاورزان با استفاده از عامل زمان می‌توانند بدون بار هزینه‌ای مازاد و با استفاده از نهاده‌های موجود، بیشتر تولید کرده و درآمد کسب کنند البته باید در کنار فواید و آثار اقتصادی کشت دوم به آثار مطلوب اجتماعی آن مانند کاهش میزان مهاجرت و بیکاری جوامع روستایی نیز توجه داشت.

وی افزود: متأسفانه مشکلات عدیده ای برای کشت کلزا در اراضی شالیزاری در مراحل کاشت، داشت، برداشت و پس از برداشت این محصول وجود دارند به عنوان مثال، ایجاد حالت غرقاب در اراضی شالیزاری ناشی از بارندگی‌های شهریورماه و خصوصاً نیمه دوم سال برای کاشت کلزا و محصولات دیگر شامل سبزیجات برگی، غده‌ای و لوبیا دردسر ساز است.

پژوهشگر و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با اشاره به اینکه مشکل مدیریت بقایای کلزا، ضعف پایبندی به اجرای تعهدات توسط نهادها یا دستگاه اجرایی، عدم اجرای تعهدات بیمه گذار در پرداخت خسارت از دلایل عدم موفقیت کشت کلزا به شمار می‌رود، گفت: بر این اساس عمده کشت دوم در اراضی شالیزاری گیلان منحصر به پرورش راتون است.

وی تصریح کرد: ارزش افزوده سبزیجات برگی و غده‌ای بیش از راتون و کلزا است زیرا به دلیل عدم تناسب قیمت محصولات کشت دوم، کشاورز به دنبال زراعتی می‌رود که در مقایسه با محصولات راهبردی و مهم در امنیت غذایی چندان برای کشور تأثیر گذار نیست و از طرف دیگر، کلزا نسبت به راتون و سبزیجات برگی و غده‌ای تا حد زیادی از نظر امکانات و ماشین آلات کاشت و برداشت و فقدان صنایع نیازمند برنامه ریزی، سرمایه گذاری بخش خصوصی و حمایت بیشتری است.

هوشیار فرد اضافه کرد: تولید راتون نیز دارای ریسک است و رشد آن و میزان محصول به شرایط آب و هوایی و نوع رقم کشت شده بستگی دارد.

ضرورت برنامه ریزی های علمی و کاربردی برای توسعه کشت دوم

وی با بیان اینکه باید با برنامه ریزی های علمی و کاربردی نسبت به توسعه کشت دوم اقدام کرد، گفت: تحقیقات در زمینه کشت دوم کافی نبوده و بررسی‌ها و تحقیق جامع در زمینه معرفی ارقام مناسب و زودرس برخی محصولات، بیماری‌ها، آفات و علف‌های هرز محصولات رایج در کشت دوم استان و نیز تأثیر کشت محصولات دوم روی رشد و عملکرد، علف‌های هرز و آفات ارقام بومی گیلان ضروری است.

هوشیار فرد با تاکید بر اینکه باید دانست که چه سطحی از اراضی شالیزاری (روی نقشه و به تفکیک مناطق روستایی) آبگیر و باتلاقی نبوده و قابلیت کشت دوم (غیر راتون) را برای کشت کلزا یا گیاهان علوفه‌ای نظیر شبدر دارد، افزود: جو و ذرت علوفه‌ای برای تأمین بخش زیادی از علوفه مورد نیاز دامداری‌ها و توسعه دامپروری ظرفیت دارند.

وی با تاکید بر تسطیح، یکپارچه سازی و زهکشی اصولی و صحیح اراضی شالیزاری بیان کرد: تحت شرایط مشابه زهکش زمین، محصول دهی شبدر در کشت‌های زود کاشت (بعد از برداشت ارقام زودرس برنج) نسبت به زمان تناوب با رقم دیررس برنج، تا میزان 50 تن وزن تر در یک هکتار می‌رسد.

هوشیار فرد با اشاره به اینکه تأمین به موقع و کامل کلیه نهاده‌های مورد نیاز کشاورزان بخصوص بذر اصلاح شده و مرغوب و کانالیزه کردن راه‌های صادرات محصولات کشت دوم از راهکارهای توسعه کشت دوم است، افزود: برگزاری همایش یا سمینار سالانه کشت دوم و کلاس‌های ترویجی - آموزشی با کیفیت بیشتر با توجه به نیاز کشاورزان، فعالیت شرکت‌های خدماتی مشاوره کشاورزی و برقراری ارتباط مؤثر بین کنشگران و حمایت از متقاضیان تأسیس صنایع تبدیلی، بسته بندی و جنبی کشت دوم از جمله کلزا با اعطای وام‌های تکلیفی به آنان و ایجاد تعاونی‌های تولید محصولات کشت دوم بمنظور جذب و فروش محصولات می‌توان موانع پیش روی توسعه کمی و کیفی کشت دوم در اراضی شالیزاری و حتی کشت پاییزه در اراضی باغی استان گیلان را به حداقل رساند.

وی عنوان کرد: راه اندازی واحد سازمانی مشخص در سازمان جهاد کشاورزی با هدف بازنگری و شناسایی دقیق مناطق مستعد کشت دوم، برنامه ریزی، سیاستگذاری، نظارت و کنترل کشت دوم پیشنهاد می‌گردد. همچنین، توجه به تضمین خرید مازاد تولیدات محصولات مختلف، ایجاد امکانات لازم برای صادرات محصولات تولیدی، بازرگانی و بازاریابی تولیدات کشت دوم، تأمین ماشین آلات مورد نیاز بسیار لازم و ضروری هستند.

طی سال‌های اخیر با توسعه کشت دوم خلأ وجود برنامه درست و ارائه آموزش‌های لازم در میان کشاورزان حس می‌شود لذا سازمان جهاد کشاورزی برای ترغیب و تشویق کشاورزان به کشت محصول زودبازده و همچنین اقتصادی باید برنامه ریزی مناسبی انجام داده و کلاس‌های توجیهی و ترویجی برگزار کند.