ثروتی دست نخورده که زیر زمین ایران خوابیده است

ایران با داشتن 1/7 درصد از معادن جهان یکی از غنی ترین ذخایر زیرمینی را داراست. این ادعا در این شرایط اثبات می شود که سهم ایران از کل جمعیت جهان یک درصد است. غنای ذخایر زیرزمینی ایران در بخش معادن، نفت و گاز این سرزمین را به یکی از ثروتمندترین کشورهای منطقه و جهان تبدیل کرده اما چرا این ثروت عظیم سبب رشد و توسعه ای که در غرب با حسرت از آن سخن می گویند، نمی شود؟ پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ایران یک مقصد بکر و قابل توجه برای کشورهای استعماری بود. نفت ایران طی سال های زیادی توسط انگلیسی ها به یغما رفت در عین حال معدن نیز به دلیل نبود دانش کافی و ابزار مورد نیاز برای استخراج در نتیجه نااهلی حکومت ها تاراج شد. با ملی شدن صنعت نفت این ثروت عظیم از ید استعمار خارج و به کام مردم نشست اما همچنان طمع به طلای سیاه ایران برقرار بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با ملی شدن معادن و ذخایر زیرزمینی با عنوان انفال به طور کلی هر گونه بهره برداری شخصی و خارجی از این اموال ممنوع و دست و چشم استعمار از غارت ثروت خدادادی که متعلق به مردم بود هم کوتاه شد. انتظار می رفت در این شرایط به تدریج این اموال ملی و مردمی راهی برای توسعه و پیشرفت کشور باشد اما به دلیل نبود همان ابزار تخصصی و البته دانش کافی دست نخورده ماند. در عین حال در نتیجه برخی بی تدبیری ها، رانت ها و البته نبود نظارت، برخی از منابع به صورت خام استخراج و فروخته می شد درحالی که این ثروت قابل توجه می توانست به جای خام فروشی راهی برای اشتغال و صادرات غیر نفتی باشد اما نشد و نبود! در واقع هرچند دست استعمار به صورت مستقیم از این منابع کوتاه شد اما خام فروشی به دلیل کمبودهای مختلف خود نمادی از استعمار شد! البته اکنون تلاش هایی برای جلوگیری از این خام فروشی در حال انجام است. چند عامل در بی رونقی تولید معادن موثر است. امضاهای طلایی و لابی های پشت پرده در بهره برداری از معادن دست بسیاری از تولید کنندگان حرفه ای را در این راه بسته است. در حالی که مقام معظم رهبری بر جایگزینی معدن به جای نفت تاکید کرده اند اما طی سال های گذشته هیچ اقدام موثری در بی اثر کردن این امضاها انجام نشد. از سوی استخراج از معدن اولین مرحله برای تولید است. استخراج از معادن نیازمند نیروی حرفه ای و اموزش دیده و بیش از آن ماشین های تخصصی و فوق تخصصی و به روز است که ایران در این دو بخش از هر دو محروم است. همواره اخبار تلخ فروریختن معادن به گوش می رسد که این مساله قطعا نتیجه همین نبود نیروی حرفه ای و ماشین آلات تخصصی و به روز است که اکنون دولت و مجلس قصد شکستن این دیوار و یک انقلاب معدنی را با واردات ماشین های تخصصی دارند. به گفته یکی از نمایندگان عضو کمیسیون عمران مجلس ماشین آلات معدنی در ایران عمری 50 ساله دارند! در واقع این ماشین آلات نیم قرن پیش به کشور وارد شده و اکنون مستهلک و غیر قابل استفاده شده اند. طی سال های گذشته با تاکید مقام معظم رهبری بر رونق تولید در همه ابعاد در این بخش برای رفع موانع و رونق اقداماتی انجام شد. بومی سازی کالاهای که در کشور توان و شرایط ساخت آنها وجود داشت از جمله اقدامات مناسبی بود که به این توصیه ها جامه عمل پوشاند. البته در این بخش نیز گلایه هایی هست اما درحوصله این مقال نیست اما تولید در برخی از بخش ها به دلیل مذموم بودن واردات شرایط را سخت کرد. برخی از تولیدات به دلیل نداشتن ارز افزوده و کیفیت مناسب عملا هدر دادن سرمایه ملی و مغفول ماندن از بخش هایی است که با این سرمایه هدر رفته می توانستند تولید واقعی داشته باشند. اصرار بر تولید برخی از ماشین آلات سنگین در بخش معدن و راه سازی نمونه ای از این تلاش نادرست بود. آزمون خطا در شرایط فعلی کشور راه نادرستی است که نتیجه ای جز هدر دادن منابع ملی و از رونق افتادن بخش های مختلف نیست. جلوگیری از واردات این ماشین ها علی رغم ناتوانی از ساخت آنها هرگز اقتصاد معدن را فعال و رونق نمی دهد.