جنبش MeToo در غرب و ایران، فریاد و دیگر هیچ...

به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، 5 اکتبر 2017 گزارش جنجالی نیویورک تایمز درباره مردی مشهور در سینما به نام هاروی واینستین غوغا به پا کرد. در این گزارش تهیه‌کننده و سرمایه‌دار سینمایی و مدیر شرکت‌هایی چون میراماکس متهم به آزار و اذیت جنسی نسبت به بازیگران زن هالیوودی از جمله اشلی جاد، امیلی نستور، لیزا بلوم و چند نفر دیگر شده بود. محتوا و موضوع این گزارش 5 روز بعد در نیویورکر نیز منتشر شد و خیلی زود در دیگر رسانه‌های مطرح دنیا مانند "گاردین" بازنشر و به تیتر یک بسیاری از آن‌ها تبدیل شد.

مطلب رسانه نیویورک تایمز

زمزمه‌های زیرلب درباره فساد جنسی هالیوود بالاخرهفاش شد

به تعبیر رسانه‌ها این موضوعی بود که سال‌ها در میان هالیوودی‌ها زیر لب زمزمه می‌شد تا اینکه با این افشاگری مانند بمب خبری صدا کرد. اما چند روز بعد تازه فصل اصلی این ماجرا آغاز شد. 17 اکبتر 2017 درست در روزهایی که اخبار داغ بود و گروه هاروی واینستین در صدد بودند تا این ماجرا را زیر سؤال ببرند، "الیسا میلانو" دیگر بازیگر هالیوودی با توصیه یکی از دوستانش در حساب شخصی توییترش با استفاده از هشتگ #METOO نوشت که اگر کسی تجربیاتی در خصوص آزار و اذیت جنسی دارد آن را می‌تواند در پاسخ به این پست و با این هشتگ منتشر کند.

مطلب رسانه نیویورکر

این هشتگ برای اولین بار یک دهه قبل توسط "تارانا بورک" نویسنده و فعال حوزه زنان با رویکرد حمایت از زنانی که مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند، منتشر شده بود حالا "الیسا میلانو" این ابتکار را به کار گرفت و بعد از مدتی کوتاه کم کم این هشتگ به صورت سیل‌آسا مورد استفاده زنانی قرار گرفت که به هر نحو مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته بودند.

آلیسا میلانو

پای مدیران رسانه‌ها و سیاست‌مداران باز شد

کم کم دیگر زنان هالیوودی که مورد سوء قصد قرار گرفته بودند، نمایان شدند و یکی بعد از دیگری نسبت به فساد اخلاقی هاروی واینستین افشاگری کردند. کار اما به این تهیه‌کننده هالیوودی که از آن به غول هالیوود یاد می‌شود، محدود نشد و پای مدیران ارشد رسانه‌ای شبکه‌هایی مانند FOX یعنی "راجر ایلز" نیز به فضای افشاگری‌ها باز شد. چیزی که در فیلم "بمب خبری" با بازی "نیکول کیدمن" و "چارلیز ترون" و به کارگردانی "جی روچ" و سریال "صدای بلند" با بازی "راسل کرو" در نقش این مدیر به کارگردانی "تام مک‌کارتی" نمایش داده شد و جزئیات این فساد را در قالب درام داستانی برای مردم دنیا تعریف کرد.

راجر ایلز مدیر فاکس

اما یکی از غمبارترین این تعرضات ماجرای "کوین اسپیسی" بازیگر نام‌آشنا و برنده اسکار فیلم‌های "زیبای آمریکایی" و "مظنونین همیشگی" بود. اسپیسی این بار به‌خاطر تلاش برای ارتباط با ""آنتونی رپ" خواننده آمریکایی که به اذعان او زمانی که یک پسر نوجوان بوده و اسپیسی در حال مستی قصد رابطه جنسی با او داشته، مورد اتهام قرار گرفت. چیزی که خیلی زود باعث شد تا او از بازی در سریال "خانه پوشالی" که آن روزها با محبوبیت بسیار زیادی همراه بود، کنار گذاشته شود.

کوین اسپیسی

گوئنیت پالترو، مگان فاکس و رز مک گوان نیز از دیگر چهره‌هایی بودند که به مرور به جمع افشاکنندگان یا به تعبیر مطرح رسانه‌ای آن "سکوت شکنان /The Silence Breakers" پیوستند. در سال گذشته نیز "ایوان راچل وود" بازیگر سریال WESTWOLRD از تعرضات و آزارهای وحشتناک جنسی خواننده مشهور راک یعنی "مرلین منسون" خبر داد. بعد از او بازیگر سریال بازی تاج و تخت "اسمه بیانکو" نیز از فساد اخلاقی وحشتناک و خشن منسون گفت.

کم کم جنبش METOO یه یک جریان جدی معترض نسبت به تعرضات و آزار جنسی تبدیل شد و فضای هنری و جشنواره‌ها محل جدیدی برای بیان اعتراضات شد.

به عنوان مثال، «آزیا آرجنتو» بازیگر ایتالیایی در اختتامیه جشنواره فیلم کن 2018 به‌صورت صریح و با توضیح جزئیات از آزار جنسی هاروی واینستین پرده‌برداری کرد و گفت: «سال 1997، همین‌جا در کن هاروی واینستین به من تجاوز کرد. آن زمان 21 ساله بودم. و این جشنواره شکارگاه او بود».

در همین جشنواره حضور تعداد کم فیلمسازان زن منجر به اتهام تعصب جنسیتی علیه برگزارکنندگان این جشنواره شد و در نتیجه 68 نفر از زنان سینماگر به نشانه اعتراض روی فرش قرمز سکوت کردند و 5 هنرمند زنی که عضو هیأت داوران بودند، نیز به این تظاهرات پیوستند.

آزیو آرجنتو

سال 2020 نیز اختتامیه مراسم سزار (جایزه ملی سینمایی فرانسه) به‌خاطر آنکه "رومن پولانسکی" که متهم به تجاوز جنسی به دختری 13 ساله در سال 1977 بود، جایزه بهترین کارگردانی را برای فیلم "افسر و یک جاسوس" گرفت، به حاشیه رفت. در این مراسم برخی از بازیگران زن و مرد به نشانه اعتراض سالن را ترک کردند و تعداد زیادی از فعالان زن نیز بیرون سالن اعتراض کردند.

حال این موضوع در ایران نیز با فاصله‌ای نه چندان زیاد، مدتی است که راه افتاده است.

جنبش #METOO در سینمای ایران؟

یکی از اولین چهره‌هایی که به این موضوع اشاره کرده بود، صبا کمالی بازیگر سینما بود. او در مصاحبه‌ای گفته بود که «هر نه‌ای که گفتم 5 سال مرا به یک سمتی شوت کردند. 70 درصد افرادی که در سینما کار می‌کنند، فساد دارند». این موضوع در خارج از سینمای کشور بود و در فضای هنری، دانشگاهی و حتی سیاسی مورد توجه قرار گرفته بود. یکی از موارد بسیار جنجالی آن اتهاماتی علیه آیدین آغداشلو، نقاش مشهور بود که در نتیجه آن اتهامات و اعتراضات زیادی به او وارد شد که یکی از آنها از جانب لاله صبوری بازیگر ایرانی بود.

موضوع فساد در سینمای ایران پدیده‌ای نیست که بعد از این جنبش به راه افتاده باشد. همان‌طور که هالیوود‌ی‌ها زیر لب درباره فساد اخلاقی هاروی واینستین حرف می‌زدند، قبل‌تر از این‌ها هم، درباره برخی از تهیه‌کننده‌ها و بازیگران سینمای کشور نیز حرف و حدیث‌هایی شنیده می‌شد. یکی از آثاری که به این موضوع پرداخت، مستند "فقر و فحشا" ساخته مسعود ده‌نمکی بود که در آن اشاراتی به فساد در سینمای ایران کرده بود. یا از آن جنجالی‌تر صحبت‌های مرحوم فرج الله سلحشور درباره فساد در سینما بود که منجر به واکنش تند و تیز جمعی از بانوان سینمای ایران هم شد. چیزی که امروز بار دیگر با جنجال آزار جنسی عیان شده و بسیاری از کاربران فضای مجازی و خبرنگاران آن را آشکارا بیان می‌کنند.

یکی از آنها اظهارات سمیه میرشمسی،دستیار کارگردان است که در رشته توئیتی مدعی شد چندی پیش یکی از بازیگران کشور به او تعرض کرده است. این موضوع به حدی در فضای رسانه‌ای وایرال شد که جمعی از سینماگران زن ایران، در بیانیه‌ای نسبت به نبود محیط امن برای کار خود در سینمای کشور معترض شدند. آن‌ها تقاضای تشکیل کمیته‌ایی مستقل در خانه سینما برای رسیدگی به این روایت‌ها کردند. در بخش‌هایی از این بیانیه آمده: «در ماه‌های گذشته، زنان در بستری که با همت خود در جنبشی علیه خشونت جنسی فراهم کردند، روایت‌هایی حاکی از آزارگری و اعمال قدرت بر زنان در محیط سینما را منتشر کردند. گزارشاتی که نشان می‌دهد هر فرد صاحب قدرت و شهرت در ساز و کار سینمای ایران از موقعیت خود برای قلدری، تهدید، توهین، تحقیر و تعرض به زنان بهره‌برداری می‌کند. بی‌آنکه نهادهای قانونی، خانه سینما، سینماگران و منتقدان، آن‌ها را وادار به پاسخگویی و پذیرش مسئولیت کارشان کنند.»

آنان در بخش‌های دیگر این بیانیه ضمن محکومیت آزار و اذیت جنسی خواستار عواقب قانونی جدی برای متخلفین شدند و از خانه سینما خواستند تا کمیته‌ایی مستقل برای بررسی خشونت‌های جنسی تشکیل شود. درخواستی که خانه سینما در پاسخ به آن اعلام کرد که شورای صیانت مسئولیت رسیدگی به این موضوع را دارد. این جوابیه خانه سینما به مذاق هنرمندان خوش نیامد و در جوابیه‌ای دیگر اعلام کردند که شورای خانه سینما استقلال لازم را ندارد. گویا همین واکنش هنرمندان باعث شد تا در نهایت، سازمان سینمایی اقدام به تشکیل شورای اخلاق حرفه‌ای و کمیته‌ای تحت نظر آن برای رسیدگی به ماجرای اخیر کند. همین‌طور تسهیل ارتباط شاکیان هنرمند با قوه قضائیه مانند ارتباط با مشاوران قضایی و وکلا، اقدامات دیگری است که سازمان سینمایی انجام داد.

آیا راه حل کیفری تضمینی برای عدم وقوع آزار جنسی دارد؟

برخی بر این باورند که حضور مأمورینی از سوی حراست سازمان سینمایی در سر صحنه های فیلمبرداری تا حدی می‌تواند جلوی این مشکلات را بگیرد. اگرچه که این اقدامات باید از سوی سازمان سینمایی صورت بگیرد، چراکه مدیر این نهاد فرهنگی در ابتدای کار خود از سالم‌سازی و اخلاق‌گرایی در سینما گفته بودند و بنابراین باید این اقدامات صورت بگیرد. اما راه حل بنیادی چیست؟ رویکرد کیفری و حقوقی پسینی تا چه اندازه می‌تواند مانعی جدی و راه حل اصلی، برای پیشگیری از وقوع چنین جرایمی شود؟

ابوالفضل اقبالی پژوهشگر حوزه زنان و خانواده معتقد است که راه حل این مسیر کیفری و حقوقی نیست هرچند که باید تضمینات و لوازم حقوقی آن به صورت جدی مهیا و دنبال شود.

او می‌گوید: راه حل درست به تعبیر رایج و سنتی ایرانیان، توجه و برجسته شدن جایگاه زن و عزت، حرمت و شأنیت اودر میان هنرمندان است. البته در زمانی که این مسائل رخ دهد شاکی دنبال احقاق حق خود است اما برای جلوگیری از این وقایع باید جامعه و در وهله اول خود سینماگران متوجه اهمیت این موضوع باشند.

اقبالی معتقد است زمانی که حدود و ثغور اخلاقی و قانونی در ابتدا در خود جامعه هنری و سینما رعایت نشود بسته نگه داشتن منافذ فساد بسیار سخت می‌شود و اشاعه رسانه‌ای این اتفاقات کمک بنیادینی به توقف این روند نمی‌کند و از آنجایی‌که با توجه به گذشت زمان اثبات مدعیات در این باره سخت می‌شود، ممکن است جای متهم و شاکی نیز عوض شود.

اسلاوی ژیژک، فیلسوف و جامعه‌شناس معاصر درباره این نگاه یعنی عدم تأثیر بنیادین و چندان جدی جنبش رسانه‌ای #METOO در ممانعت از تعرضات و آزارهای جنسی، دیدگاه قابل تأملی دارد.

ژیژک: جنبش #METOO برای حل معضل آزار جنسی جواب نمی‌دهد

این متفکر اسلوونیایی در مصاحبه خود با رسانه جی. استور دیلی می‌گوید که مخالف جنبش #METOO نیست اما رویکرد و اخلاقی که این جنبش دنبال کرده، باعث می‌شود که یا کاملا حامی آن تحت هرشرایط باشید یا در نهایت یک نقد بسیار محافظه‌کارانه از آن بکنید. روندی که این جنبش طی می‌کند به گونه‌ای پیش رفته که معلوم نیست اگر یک مرد بخواهد در قراری عاشقانه دل زنی را بدست آورد، متهم به چیزی بشود یا نه؟ این نویسنده و استاد دانشگاه معتقد است که این جنبش نگاهی عمیق برای حل این مشکل ندارد: " موضع من در این بحث مسلماً نقد #من‌هم‌همینطور یا موضع تراجنسیتی از منظر دست‌راستی یا محافظه‌کارانه نیست، بلکه نقدی در مسیر پیشرفت است. ایرادم این است که تعصب و پاک‌آئینیِ اخلاقیِ آن‌ها واقعاً به اندازه کافی ریشه‌ای نیست. به نظر من، اساس کار طرفداران نزاکت سیاسی بدون شک درست است. زنان سرکوب شده‌اند، نژادپرستی وجود دارد، و الی‌آخر. اما راهی که برای ورود به این مسئله انتخاب کرده‌اند جواب نمی‌دهد. از یک فضای سوم برای سازش و مصالحه دفاع نمی‌کنم. می‌گویم راهی که برای ورود به این مسائل انتخاب شده، در مجموع، هر دو سویش اشتباه است. با طلسم قانون‌پرستی نمی‌توان مشکلات جنسی عصر حاضر را حل کرد. شفاف‌تر کردن قوانین راه حل نهایی و اصلی نیست چرا که "رابطه جنسیقلمرویی پیچیده با ابهام‌ها و معانی ضمنی است کهنمی‌توانید آن را به یک مشت قاعده تبدیل کنید".

اسلاوی ژیژک

ژیژک در بخش دیگری از مصاحبه خود اعلام می‌کند:"نمی‌توان از فعالیت رسانه‌ای و تکیه صرف به قانون، انتظارحل ریشه‌ای مسائل جنسی و اخلاقی را داشت،هرچند که باید جوانب قانونی و حقوقی این موضوع با جدیت دنبال شود. بیاییم نگاهی به وضعیت امروزغرب بعد از سپری کردن چند سال از عمر این جنبشداشته باشیم؛ در حال حاضر هنوز تجاوز و تعرض جنسی در کشورهای غربی وجود دارد. طبق آماری که پایگاه خبری "گاردین" منتشر کرده است،بر اساس نظرسنجی صورت‌گرفته،80 درصد از زنان شاغل در انگلیس، تمایل ندارند آزار و اذیت‌های جنسی در محل کار خود را گزارش دهند. این زنان به دلیل ترس از دست دادن شغل‌هایشان هرگز لب به سخن باز نمی‌کنند و از عواقب سخنخود واهمه دارند؛ براساس این نظرسنجیتعداد 2000 زن شاغل و محصلبین 18 تا 30 سال در انگلیس، مایل به واکنش نسبت به عمل تجاوزگران نیستند و در مقابل آنها سکوت می‌کنند؛ بسیاری از سوءاستفاده‌کنندگان در رده‌های بالای ریاستی هستند و مدیر مجموعه به حساب می‌آیند. حدود 15 درصد از زنان شرکت‌کرده در نظرسنجی،آزار و اذیت را گزارش داده بودند، اما به‌درستی با آنها برخورد نشده بود؛5 درصد از این تعداد نیز اعلام کرده‌اند که به‌دلیل آزار و اذیت جنسی، تعرض یا سوء‌استفاده مجبور به تغییر شغل هستند."

با این حساب جنبش #METOO چه اهرم فشار جدی‌ای برای مقابله با این رفتارها می‌تواند داشته باشد جز فریاد؟ به‌نظر می‌آید فعالان حوزه زنان باید به موازات این فعالیت‌ها، روش‌های دیگری هم برای صیانت از جایگاه زنان دنبال کنند که ضمانت تأثیر و قدرت اثر جدی داشته باشد.

راه حل درست توقف تعرض و آزار جنسی،به تعبیر رایج و سنتی ایرانیان، توجه و برجسته شدن جایگاه زن و عزت، حرمت و شأنیت اودر میان هنرمندان است. چیزی که در ابتدا خود هنرمندان زن باید آن را جدی بگیرند.

چندی پیش یک رسانه گزارشی منتشر کرد که از منفذ فساد خیلی قبل‌تر و عقب‌تر از لوکیشن فیلمبرداری خبر می‌داد: کلاس‌های بازیگری. با این اوصاف، وجود شوراها چگونه می‌تواند مانع از ایجاد این مفاسد در کلاس‌های بازیگری شود؟ به‌نظر می‌رسد اگر جایگاه حقیقی زن و کرامت او در میان سینماگران برجسته و محترم دانسته شود و زن دارای قدرتی از منظر اجتماعی و فرهنگی شود، دیگر هر شخصیت فاسد و بی‌اخلاقی نمی‌تواند به خود اجازه دهد که وارد حریم زنان شود.

یکی از شواهد مدعای این موضوع می‌تواند خود فیلم "بلوار مالهالند"، به کارگردانی "دیوید لینچ" باشد. فیلمی که در آن کارگردان سورئالیست به فساد پشت پرده هالیوودی ارجاعاتی داده است. فساد جنسی که دقیقاً از همان هنگام تست بازیگری و انتخاب هنرمند دیده می‌شود. این واقعیتی است که امروز در سینمای جهان وجود دارد. شاید عنصر فساد از ابتدا در صنعت و هنر سینما نبوده اما در هر حال در روزگار جدید این آفت تاحدی نصیب سینمای ما هم شده است.

نمایی از فیلم بلوار مالهالند

در نهایت به‌نظر می‌رسد اگر جایگاه حقیقی زن و کرامت او در جامعه سینما برجسته و محترم دانسته شود و زن دارای قدرت اجتماعی و فرهنگی شود، دیگر هر شخصیت فاسد و بی‌اخلاقی نمی‌تواند به خود اجازه دهد که وارد حریم ایشان شود.

گزارش: محمدباقر صنیعی منش