حال و هوای "بانوی فرهنگ" در آستانه 6 سالگی / علت افول نویسندگی در بین مردان
دلیل زیاد شدن خانم‌های نویسنده این است که نویسندگی در کشور ما درآمد قابل توجهی ندارد و آقایان کمتر سمتش می‌آیند. چون هم فراغ بال لازم است وهم نویسندگی به عنوان شغل درآمد کافی را ندارند. نوشتن تمرکز زیاد و خیال آسوده می‌خواهد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی تسنیم، نویسندگان زن متعددی پس از سال‌های پس از انقلاب وارد عرصه نویسندگی شدند و آثار قابل توجهی خلق کردند. سارا عرفانی یکی از این نویسندگان خانم موفق است که علاوه بر داشتن 14 کتاب قابل توجه در حوزه ادبیات داستانی، ادبیات انقلاب و ادبیات دفاع مقدس، دبیر و داور ده‌ها جایزه ادبی بوده است، بنابراین اشراف خوبی به ادبیات معاصر دارد. از سوی دیگر این بانوی نویسنده همراه با چند نفر از دیگر بانوان نویسنده، باشگاه ادبی بانوی فرهنگ را به راه انداخته‌اند که اتفاق‌های خوبی در این باشگاه از نظر آموزش ادبیات و تولید آثار می‌افتد. با عرفانی هم درباره بانوی فرهنگ و هم درباره نویسندگی بانوان گپ و گفتی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
برنامه‌های کانون بانوی فرهنگ تشریح شدتسنیم: در سال‌های اخیر تعداد زنان نویسنده در کشورمان زیاد شده است. باشگاه ادبی بانوی فرهنگ هم یکی از کارگاه‌های شناخته شده در حوزه آموزش زنان نویسنده است. هدف شما از فعالیت‌های آموزش نویسندگی در این باشگاه ادبی چیست؟
در سال‌های اخیر خانم‌های زیادی نویسندگی را دنبال می‌کنند. نمی‌دانم خوب است یا بد است و گاهی کتاب‌های خانم‌های نویسنده پرفروش می‌شوند اما عملاً نویسنده خوب کم داریم و گاهی وقت‌ها می‌بینیم که نویسنده‌هایی عناصر داستان را به لحاظ تئوری می‌شناسند اما در عمل کمتر این تکنیک‌ها رعایت می‌شوند. دقیقاً هدفمان این است که تا آنجایی که امکان دارد به خانم‌های نویسنده آموزش دهیم چون این قضیه در مجموع کم رنگ است.
درآمد نویسندگی کم است
تسنیم: به نظرتان چرا در این سال‌ها خانم‌های بیشتری به نویسندگی روی آوردند؟
یکی از دلایلش این است که نویسندگی در کشور ما درآمد قابل توجهی ندارد و آقایان کمتر سمتش می‌آیند، چون هم فراغ بال لازم است و هم نویسندگی به عنوان شغل درآمد کافی را ندارد. چون نوشتن تمرکز زیاد و خیال آسوده می‌خواهد. نویسنده‌ها در کشور ما یا باید خیلی معروف و مشهور باشند تا درآمد خوبی داشته باشند یا اگر این‌طوری نیست باید خیلی پرکار باشند. چاپ آثار کم و درآمد حاصل از تجدید چاپ قابل توجه نیست و عملاً مردان نسبت به زنان تمایل کمی پیدا می‌کنند، چون وظیفه تأمین معاش خانواده را هم به دوش دارند، ولی زنان چون دغدغه‌شان کمتر است و فراغ بال و آسودگی بیشتر دارند و حتی اگر خیلی هم درامد نداشته باشند، برایشان خیلی مهم نیست.
تسنیم: شما آثار زیادی از خانم‌های نویسنده را مطالعه کردید و با آنها در ارتباط هستید از سوی دیگر داور جشنواره‌های ادبی هم بوده‌اید. شما تفاوتی بین کارهای خانم‌ها و مردان نویسنده می‌بینید؟
از نظر شرکت‌کننده‌ها در جشنواره‌ها، خانم‌ها تعدادشان بیشتر است ولی نمی‌توانیم بگوییم آثارشان هم قوی‌تر است. بعضی وقت‌ها ممکن است کارهای مردان قوی‌تر باشد، بعضی وقت‌ها هم کارهای خانم‌ها بهتر است. اما اگر بخواهیم آثار خوب خانم‌ها را با آثار خوب مردان مقایسه کنیم فرقی با هم ندارند.
ورود زنان به ادبیات می‌تواند به ترمیم شکاف‌های اجتماعی در ایران کمک کندتسنیم: درباره شکل‌گیری بانوی فرهنگ توضیح می‌دهید؟ این باشگاه خصوصی شکل گرفته اما در حوزه هنری برگزار می‌شود، قضیه‌اش چطوری بود؟
ما در ابتدا چندتا نویسنده بودیم. من، وجیهه سامانی، فاطمه سلیمانی، زینب عرفانیان و مریم راهی پنج نفری آمدیم نشستیم تا گپ و گفتی درباره داستان و ادبیات و... داشته باشیم آن زمان فرهنگسرا هم کمکمان می‌کرد جایی در اختیارمان می‌گذاشت که برویم آنجا یک سری جلساتی را برگزار کنیم. ولی بعداً که فعالیت‌هایمان زیاد شد امکانات فرهنگسرا برایمان کافی نبود و دیدیم اگر مستقل باشیم خیلی بیشتر می‌توانیم فعالیت کنیم و از اینجا بانوی فرهنگ کاملاً مستقل شد. بدون هیچ دفتری. تا مدت‌ها همین جلسات را هماهنگ می‌کردیم و بعضی دوستان سالن‌هایی را در اختیار ما می‌گذاشتند مثل خبرگزاری فارس و فرهنگسرای اندیشه و... اجازه می‌دادند ما برنامه‌هایمان را آنجا برگزار کنیم ولی اصل برنامه‌ها از خانه‌های ما هدایت می‌شد. بعد خانم مالک، فرشته امینی و خانم علیزاده در کنار ما قرار گرفتند و مسئولان حوزه هنری چون دیدند جدی فعالیت می‌کنیم، گفتند می‌توانیم حمایتتان کنیم، ضمن اینکه مستقل باشید. این حمایت‌ها باعث شد فعالیتمان را بیشتر گسترش بدهیم با همراهی و کمک حوزه هنری جلو می‌رویم ولی مستقل هستیم.
تسنیم: الان چند وقت است که شروع به کار کرده‌اید، هدفتان چیست و در مجموع چه کارهایی در باشگاه می‌کنید؟
تقریباً یک ماه دیگر باشگاه ادبی ما 6 ساله می‌شود. 6 سال می‌شود که فعالیت خودمان را در زمینه تربیت نویسنده‌های خانم و تولید آثار خوب و با کیفیت شروع کردیم و کلاس‌ها و کارگاه‌های خیلی زیاد و متنوعی در این سال‌ها داشتیم که به هدفمان که تربیت نویسنده‌های خوب است برسیم و برای نویسنده‌ها این بستر فراهم بشود که به تکنیک و تخصص مجهز بشوند تا آثار قوی‌تری منتشر کنند.
تسنیم: چه خروجی‌هایی تا الان داشته‌اید؟
اوایلش این قضیه ساماندهی نشده بود و کارهای بچه‌ها توسط ناشرهای مختلف منتشر می‌شد، اما الان با چند ناشر که می‌شناسیم کار می‌کنیم. تقریباً هشت کتاب هست که خودمان صفر تا صدش را کار کردیم و بارها یک کتاب رفته و برگشته و اصلاح شده و محصول باشگاه بانوی فرهنگ است. مثلاً کتاب «آسنا و راز کنیسه» نوشته سمانه خاکبازان و در «اسارت نفرت» نوشته عطیه صالحیان را ما سال پیش در جشن 5 سالگی باشگاهمان رونمایی کردیم که خانم مالک، مربی این دو نویسنده بودند و کمک کرده بودند که به ثمر برسد.
گزارش نشست نقد و بررسی رمان "آسنا و راز کنیسه"تسنیم: به نویسنده‌هایتان موضوع می‌دهید یا در هر موضوعی و در هر حیطه‌ای نوشتند برایتان مسئله‌ای ندارد؟
ببینید ما هر دو مدل را داریم چون با هنرمند اساساً اینجوری نمی‌شود تعامل کرد. به بعضی دوستان می‌گوییم این رویکردها و موضوع‌ها را داریم و با این رویکردها بنویسید بهتر است. ولی یک نویسنده هم ممکن است اثرش را با موضوع خودش بیاورد بگوید من دوست دارم اثرم در بانوی فرهنگ بررسی و چکش‌کاری بشود. ما یک مربی انتخاب می‌کنیم. استاد و نویسنده بارها می‌آیند و می‌روند و می‌نشینند در مورد اثر صحبت می‌کنند و اشکالاتشان را بر طرف می‌کنند.
تسنیم: رویکردی درباره تولید با موضوع سبک زندگی اسلامی دارید؟ چون الان ما یک خلائی در حوزه سبک زندگی داریم. به این موضوع جهت دادید؟ که به سمت این دست آثار بروند؟
بله، البته این اتفاق تازه در حال افتادن است که ما رویکردهایی را در چند ماه اخیر گردآوری کردیم. یک سری رویکردهای خاصی است مثل سبک زندگی، عشق به وطن و.. ما الان بعد از 6 سال یک تیم نویسنده حرفه‌ای پیشرفته داریم که روی آنها کار می‌کنیم و آموزش‌های مقدماتی و مبتدی را دیده‌اند و الان تقریباً 70 هنرجو در دوره پیشرفته داریم که به آنها گفتیم طرح بنویسید. این 70 نفر بعضی‌هایشان حضوری هستند و بعضی‌هایشان مجازی و از شهرهای دیگر و برای این 70 نفر 6 مربی در نظر گرفتیم. یعنی استاد می‌آید درسش را می‌دهد و هر کدام از این دوستان با مربی خودشان کار می‌کنند. هر مربی تقریباً 10 الی 12 هنرجو دارد و هر کدام با هنرجوی خودش کار می‌کند. طرح رمان‌های این هنرجویان رویکردهای مورد نظر ما را داشتند و در این کارگاه پیشرفته با آنها کار می‌کنیم که ان شاءالله به نتیجه برسد. ممکن است 70 رمان به ثمر ننشیند و بعضی از بچه‌ها کار را رها کنند، ولی به هر حال ان شاءالله خروجی همین دوره پیشرفته، خروجی قابل توجهی خواهد بود. تولد بانوی فرهنگ اسفند ماه است، بزرگترین گردهمایی فرهنگیمان تولد بانوی فرهنگ است و ان شاءالله بتوانیم آثار خوبی را رونمایی کنیم.
کاری را که باید نهادهای حکومتی انجام می‌دادند، انجام می‌دهیم
تسنیم: تقریباً 6 سال پیش با موضوع تربیت نویسنده باشگاه ادبی بانوی فرهنگ تشکیل شد. الان کارگاه‌های دیگری هم در کشور هستند. حالا نه حتماً مخصوص خانم‌ها ولی آنها هم موضوعشان تربیت نویسنده است. ما این وسط خلائی داریم که در جبهه انقلاب اسلامی کتاب خوب، کم تولید می‌شود. شما چقدر نگاه و رویکردتان در تربیت نویسنده به سمت تولید آثار انقلاب اسلامی است و اینکه افرادی در دوره‌ها تربیت شوند که دغدغه‌ای نسبت به این قضیه داشته باشند؟
نکته مهم این است که ما یک زیست نویسندگی داریم. ما تعامل‌هایی با نویسنده‌ها داریم که در این تعامل‌ها اگر خیلی همسو با ما نباشند، شاید احساس راحتی با ما نکنند. ما هدفمان تربیت نویسنده و تولید آثاری متناسب با ارزش‌های انقلاب اسلامی است و تلاشمان هم همین است. بدون شک می‌خواهیم در جبهه انقلاب آثار جذاب داشته باشیم تا مخاطب را جذب کند. یعنی ما در بانوی فرهنگی که کاملاً خصوصی و بر اساس دغدغه‌های شخصی کارش را شروع کرد، داریم کاری را که باید نهادهای حکومتی انجام می‌دادند، انجام می‌دهیم. شاید ارگان‌ها و نهادهای دیگری وظیفه داشتند این را انجام بدهند ولی وقتی این خلأ در آثار امروز را می‌بینیم متوجه می‌شویم واقعاً چقدر کم هستند آثار جذاب و فاخری که بتوانند مخاطب را جذب کنند. انصافاً کتاب زیاد تولید می‌شود ولی تعداد کمی مخاطب را جذب می‌کنند. در حالی که ناشران دارند تعداد خیلی زیادی آثار جذاب و مخاطب‌پسند تولید می‌کنند.
شاید دلیل این کم‌بازده بودن ما این است که مثلاً ما یک دوره‌ای کلاسی داشتیم به نام طرحواره در شخصیت‌پردازی یعنی شناخت طرحواره‌ها در شخصیت‌شناسی یا شناخت کهن‌الگوها در شخصیت‌پردازی و بعدش آمدیم کهن‌الگوهای زن در شاهنامه را بررسی کردیم و یک‌سری کلاس‌های دیگری که اینها شاید کمتر برگزار می‌شود. یعنی اول زیرساخت‌ها را درست کنیم تا کسانی که با ما همراه شدند اینها را بلد باشند. یا مثلاً کلاس خوانش متون کهن داریم و هر هفته چندنفر از دوستانی که در بانوی فرهنگ هستند و دکتری یا کارشناسی ارشد ادبیات دارند، در کلاس متون کهن تذکره الاولیا می‌خوانند تا اول این زیربناها را درست کنیم و خانم‌ها قوی بشوند. ان شاءالله در این دوره پیشرفته که با ما هستند همه آن خلأهای موجود پر شود.
تسنیم: خروجی شما فقط قرار است رمان و داستان باشد یا سبک‌های دیگر نویسندگی هم با آنها کار می‌کنید؟
حتماً روایت‌نویسی هم در دستور کارمان داریم ولی تا الان به آن نپرداخته بودیم و کار دیگری هم داشتیم که داستان‌های مینی‌مالیستی است.
هیچ متولی برای ادبیات دفاع مقدس وجود ندارد
تسنیم: به روایت‌نویسی که اشاره کردید. یکی از دغدغه‌ها این است که ناشرهای مختلفی در حوزه دفاع مقدس فعال هستند و خیلی از خانم‌های نویسنده برای این نشرها کار می‌کنند. اول اینکه به نظر شما چرا خانم‌ها خیلی به سمت روایتگری دفاع مقدس و شهدا جذب شدند و دوم اینکه متأسفانه بیشتر کتاب‌هایی که خروجی این نشرها و نویسنده‌ها است، ضعیف هستند چون آموزش ندیدند. این کتاب‌ها را جوان‌ها نمی‌خوانند و مخاطب‌پسند نیست. در این حوزه می‌خواهید چه‌کار کنید؟ آیا برنامه‌ای برای این خانم‌های نویسنده دارید؟
به نظرم یک بخش از آن شاید خیلی دست ما نباشد. یعنی وقتی یک نفر 7 یا 8 تا کتاب روایت می‌نویسد حتی اگر این کتاب‌ها خیلی ضعیف باشد دیگر حاضر نیست زیاد پای این کلاس‌ها بنشیند یا نقد ما را بشنود. البته ما قدم بعدیمان روایت است و خیلی واردش نشدیم چون تخصصی در کار داستان بودیم، ولی این مشکلات واقعاً وجود دارد. واقعاً کار ضعیف در حوزه دفاع مقدس و برای شهیدان، ظلم است. این نویسندگان عزیز باید حواسشان باشد که کار ضعیف کمتر خوانده می‌شود و اگر خوانده شود مخاطب حرفه‌ای هم این کار را می‌بیند، کار غیرحرفه‌ای در شأن آن شهید نبوده است. به نظرم اگر به این مورد حواسشان باشد، در این حوزه تلاش می‌کنند تا آموزش ببینند و کار بهتری تحویل بدهند. ما هم ان شاءالله دوره‌هایی برای روایت‌نویسی خواهیم گذاشت.
تشکل "بانوان نویسنده" برای توانمندسازی نویسندگان دفاع مقدس راه‌اندازی شدهدفمان این است که چنین دوستانی را جذب کنیم ولی نمی‌دانم کار ما چقدر مؤثر باشد. فکر می‌کنم باید متولیانی هم در حوزه ادبیات دفاع مقدس باشند که از تولید و نشر آثار ضعیف در این حیطه جلوگیری کنند. ولی نیستند و واقعیتش این است که هیچ متولی برای ادبیات دفاع مقدس وجود ندارد. مثلاً در اخبار اعلام شد که 700 کتاب فقط در این 3 سال برای حاج قاسم نوشته شده است. خیلی از این کتاب‌ها ضعیف و غیر مستند و در حد کتاب‌سازی و رزومه‌سازی بوده‌اند و باید به نظرم نهادی یا جایی متولی این قصه باشد که کتاب‌ها را بررسی کنند تا واقعاً در شأن حاج قاسم و اصلاً هر شهید دیگری باشد. حتی اگر یک شهید 20 ساله هم باشد کار ضعیف در شأن آن شهید نیست. در شأن حاج قاسم هم نیست که 700 کتاب راجع به ایشان نوشته شود. چندتای این کتاب‌ها خواندنی است چندتا مستند و قوی است و حقیقت شخصیت حاج قاسم را نشان می‌دهد؟
تسنیم: شما فکر می‌کنید که نهاد متولی باید وزارت فرهنگ و ارشاد باشد که به ادبیات دفاع مقدس ورود پیدا کند؟
بله وزارت ارشاد می‌تواند اختصاصاً یکی از همین نهادهای متولی باشد. چطور حتی برای مجوز دادن یک کتاب به یک کلمه حساس می‌شوند و کتاب بارها در رفت و برگشت بین ناشر و ارشاد می‌ماند که این کلمه یا جمله باید اصلاح یا حذف شود؟ حداقلش این است که در کارهای مربوط به شهدا وزارت ارشاد علاوه بر ممیزی کار کارشناسی هم انجام دهد.
تسنیم: پس مشکل این است که کارشناسی سطحی انجام می‌دهند و کارشناسی ادبی نمی‌شود؟
بله و خیلی افراد دغدغه‌مند در این حوزه کم هستند که با دغدغه و حفظ مسئولیت کار را انجام بدهند.
تسنیم: حالا شما جدا از ارتباطتان با نویسنده‌های خانم و با این نقش‌هایی که در آموزش آنها دارید، نمی‌توانید با این نشرهایی که اکثراً در حوزه دفاع مقدس فعال هستند و تعدادی نویسنده دارند که اکثرشان هم خانم هستند، وارد مذاکره شوید و نویسنده‌هایشان را جذب کنید؟
بعضی از اعضای باشگاه ادبی بانوی فرهنگ همین دوستان هستند که اوایل چنین کارهایی انجام می‌دادند و الان در کلاس‌های ما شرکت می‌کنند. این حرف شما خیلی خوب است، منتهی تعداد گردانندگان باشگاه کم است و کارِ روی زمین مانده خیلی زیاد. یعنی من و سه چهار نفر دیگری که داریم کارهای اصلی بانوی فرهنگ را انجام می‌دهیم، هر کداممان بارهای خیلی سنگینی روی دوشمان هست. ان شاء الله تا دو سه سال آینده این اتفاق جدی‌تر می‌افتد. چون افرادی که الان در دوره پیشرفته داریم همگی یکی از بازوهای ما می‌شوند و می‌توانند در بخش‌ها و حیطه‌های دیگر کمکمان کنند.
مصاحبه و تنظیم: مهناز سعیدحسینی