حسینیه تسنیم | توضیحی درباره «الوِترَ المَوتُورَ» در زیارت عاشورا

به گزارش خبرنگار دین خبرگزاری تسنیم، در یکی از فرازهای زیارت عاشورا، بر امام حسین علیه السلام با عبارت «الوِترَ المَوتُورَ» سلام می دهیم: «السَلامُ عَلَیکَ یَا ثارَ اللهِ وَابنَ ثارِهِ وَ الوِترَ المَوتُورَ». این دو عبارت در زیارت عاشورا یکی از پر بحث ترین مفاهیم این دعاست که چند وجه معنایی دارد و یا یک وجه معنایی عمیق دارد که هنوز معرفت آن کشف نشده است.

یک معنایی که در ظاهر می توان از «وتر» فهم کرد، به معنای عدد «فرد» است که اهل لغت آن را در مقابل «الشفع» در سوره فجر به معنای زوج دانسته اند. چه وَتر با فتح و چه وِتر با کسره به یک معنا کاربرد دارد. خلیل بن احمد از علمای قرن اول در کتاب لغتش به نام «العین» می نویسد هر چیزی یا هر عددی که فرد است، «وتر» نامیده می شود. ملاحبیب کاشانی می گوید «آن چیزی است که پیوست و منضم به غیر خود نباشد.»

با این توضیح، امام حسین علیه السلام در روز عاشورا و صحنه کربلا به عنوان آخرین بازمانده شهدا، «تنها» باقی ماند تا به این ترتیب دشمن به خود جسارت داد آن امام بزرگوار را به قتل برساند. در روایتی می خوانیم آن زمان که جبرئیل قصد داشت داستان شهادت امام حسین علیه السلام را به آدم علیه السلام نقل کند، از این عبارات استفاده کرد ««یُقتَلُ عَطشاناً غَریباً وحیداً فریداً، لَیسَ لَهُ ناصِرُ و لا مُعین»؛ یعنی او را با لب تشنه می کشند در حالی که غریب و تنها است و یار و یاوری ندارد. شاید «وتر» شامل همین عبارات «وحید» و «فرید» است که به معنای تنها و فرد هستند. به همین نسبت «الموتور» در باب مفعول یعنی کسی که تنها و فرد باقی مانده است.

اما معنای دیگر برای «المَوتُور» به قول علامه مجلسی یعنی آنکه از وی کشته شده، ولی انتقام و یا خونبهای او گرفته نشده است؛ المَوتور بِوالِده أی قَتل والده و لَم یَطلُب بِدمِهِ. و همچنین «وتیره» را «دادخواهی در خون» دانسته اند؛ صاحب مجمع البحرین می‌گوید «و الوَتِیرَهُ: طلب الثار» و فیروز آبادی در «تاج العروس» آن را به صورت فاعل اینگونه معنا می کند: «الطالب بالثأر». یعنی خونخواهی کردن. در همان زیارت عاشورا می خوانیم «بأَبِی أَنتَ وَأُمِی، لَقَد عَظُمَ مُصابِی بِکَ، فَأَسأَلُ اللهَ الَذِی أَکرَمَ مَقامَکَ، وَأَکرَمَنِی [بِکَ]، أَن یَرزُقَنِی طَلَبَ ثارِکَ مَعَ اِمام مَنصُور مِن أَهلِ بَیتِ مُحَمَد صَلَی اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ»؛ پدر و مادرم به فدایت، همانا مصیبتت بر من دشوار و طاقت‌فرسا شد. از خدا که مقامت را گرامی داشت و مرا به وسیله تو کرامت بخشید، درخواست می‌کنم که خون‌خواهی تو را همراه پیشوای یاری شده از اهل‌بیت محمد (درود خدا بر او و خاندانش) روزی من کند.» بنابراین بزرگ ترین خونخواه امام حسین علیه السلام، همان امام عصر عجل الله تعالی فرجه است؛ ضمن آنکه در روایات از آن امام بزرگوار با تعبیر «المَوتُورُ بِاَبیهِ» یاد شده است؛ یعنی کسی که پدرش کشته شده و از خون او مطالبه و خونخواهی نشده است. فردی به نام عیسی خشاب می گوید: «به امام حسین علیه‌السلام گفتم: آیا شما صاحب الامر هستید؟ فرمود: «لا؛ وَ لکِن صاحِبُ الاَمرِ الطَریدُ الشَریدُ المَوتُورُ بِاَبیهِ»؛ یعنی خیر، اما صاحب الأمر، همان فرد طرد شده و رانده شده و کسی است که از پدرش خونخواهی نشده است.

نکته آخر اینکه در زیارتنامه ای که از امام صادق علیه السلام صادر شده، این تعبیر را هم مشاهده می کنیم «اَلسَلامُ عَلَیکَ یا وِترَ اللهِ المَوتُورَ فِی السَمواتِ وَالارضِ»؛ در این فراز، امام حسین علیه السلام را با عنوان «وترَ الله» و «المَوتُورَ فِی السَمواتِ وَالارضِ» یاد می کنیم؛ چیزی شبیه به «ثار الله» که خداوند خون امام را به خود نسبت می دهد. این مسئله نشان‌دهنده عمقی از معنای «وتر» است که تاکنون توضیحی بر آن وجود ندارد.