حضور کمرنگ سینماگران زن در جشنواره فیلم فجر

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو؛ فاطمه قربانی رضوان؛ با نگاهی آماری به میزان حضور سینماگران زن در ادوار مختلف جشنواره فیلم فجر، شاهد سیر نزولی شرکت این قشر از فیلمسازان در این رویداد فرهنگی هنری هستیم. بررسی نه دوره گذشته جشنواره نشان از این واقعیت دارد که فیلمسازان زن جشنواره فجر در دوره‌هایی پرکار و با حضور پر رنگ خود به مسائلی خاص پیرامون زنان و یا موضوعاتی جدید با دید زنانه پرداخته‌اند و در سال‌هایی این آمار به حضور یک یا دو فیلمساز زن خلاصه می‌شود. با بررسی حضور فیلمسازان زن از سی و دومین جشنواره فیلم فجر تا چهلمین دوره آن که کمتر از ده روز دیگر آغاز می‌شود شاهد سیر نزولی حضور فیلمسازان در این جشنواره هستیم.

در سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر از میان 21 فیلم برگزیده سهم کارگردانان زن با دو فیلم «قصه ها» رخشان بنی اعتماد و «شیار143» نرگس آبیار، در سی و سومین دوره جشنواره فیلم فجر از میان 22 فیلم تنها یک فیلم سینمایی «شیفت شب» نیکی کریمی، در سی و چهارمین دوره جشنواره از 22 فیلم راه یافته دو فیلم سینمایی «نفس» نرگس آبیار و «نیمه شب اتفاق افتاد» به کارگردانی تینا پاکروان، در سی و پنجمین دوره جشنواره از میان 28 فیلم منتخب پنج فیلم «مادری» رقیه توکلی، «ویلایی‌ها» منیر قیدی، «اسرافیل» آیدا پناهنده، «زیر سقف دودی» پوران درخشنده، «فصل نرگس» نگار آذربایجانی، در سی و ششمین دوره جشنواره از 23 فیلم منتخب تنها یک فیلم «جاده قدیم» منیژه حکمت، در سی و هفتمین دوره جشنواره از میان 22 فیلم چهار فیلم «ایده اصلی» آزیتا موگویی، «بنفشه آفریقایی» مونا زندی حقیقی، «جمشیدیه» یلدا جبلی، «شبی که ماه کامل شد» نرگس آبیار، در سی و هشتمین دوره جشنواره از میان 22 فیلم منتخب یک فیلم سینمایی «آتابای» نیکی کریمی، در سی و نهمین دوره جشنواره از میان 16 فیلم منتخب سه فیلم «خط‌فرضی» فرنوش صمدی، «تی تی» آیدا پناهی، «ابلق» نرگس آبیار و امسال در چهلمین دوره از جشنواره فیلم فجر از 22 فیلم منتخب تنها یک کارگردان زن («دسته دختران» به کارگردانی منیره قیدی) سهم حضور این دسته از سینماگران شده است.

سی و پنجمین دوره فیلم فجر را می‌توان به عنوان سال طلایی حضور کارگردانان زن یاد کرد. سالی که به نسبت دوره‌های پیش از خود فیلمسازان زن حضور قابل توجهی داشته و پرداخت به مسئله زن با نگاهی زنانه اتفاق افتاده است. اما با این حال چالش اینجاست که پس از گذشت سال های متمادی، چند دوره‌ای می‌شود که حضور کارگردانان زن به یک یا دو فیلمساز در سال تقلیل پیدا کرده که همین تعداد نیز از میان هنرمندانی هستند که هرسال یا یکسال درمیان حضور ثابتی در جشنواره فیلم فجر دارند. چالش های حضور فیلمسازان زن در جشنواره های مهم کشور از جمله جشنواره فجر را می‌توان یکی از معضلاتی دانست که باید درپی حل آن برآمد. بسیاری از مسائل پیرامون مشکلات زنان و خانواده وجود دارد که پیش تر توسط سینماگران زن به آن پرداخت شده و توانسته بلندگویی برای بیان معضلات و شفاف‌سازی های بسیاری قرار بگیرد.

نرگس آبیار در گفتگو با خبرنگار سینماپرس در ارتباط با پرداخت به مسئله زنان از دریچه نگاه یک فیلمساز زن گفت: «زنان در خانواده و جامعه جایگاه کلیدی دارند که این جایگاه در کمتر فیلمی در سینمای ایران به تصویر کشیده شده است؛ البته در برخی از آثار تهمینه میلانی زنان آسیب شناسی شده‌اند اما ابعاد مختلف زن کمتر سوژه ساخت یک فیلم قرار گرفته است. هنوز فرصت داریم که زنان جامعه را به تصویر بکشیم و مشکلات‌شان را در کنار ظرافت‌های شخصیتی‌شان نشان دهیم. اغلب فیلم‌های ما به دلیل مرد محور بودن، کمتر زنان را سوژه اصلی خود قرار داده است و زنان فقط نقش مکمل را ایفا کرده‌اند.»

وی خاطر نشان کرد: «یک فیلم زنانه را به جز چند مورد استثنایی فقط یک زن است که می‌تواند کارگردانی کند چرا که زن از دریچه نگاه خود شخصیت را پرداخت می‌کند و به آن پَر و بال می‌دهد. جامعه به ویژه در سینما نگاه مردسالاری دارد و همین موضوع شرایط تولید فیلم برای زنان را سخت‌تر می‌کند؛ وقتی جامعه چنین دیدگاهی داشته باشد چه توقعی از فیلم‌هایی با کارگردانان مرد خواهیم داشت؟ البته گاهی زنان هم خود به این مسائل و کمتر دیده شدنشان دامن می‌زنند.»

چالش‌هایی همچون عدم توجه به فیلمسازان زن از سوی مدیران فرهنگی و سرمایه گذاران از دلایلی است که سد راه حضور این دسته از فیلمسازان شده است. این درحالی است که در طول تاریخ سینمای پس از انقلاب اسلامی فیلمسازان زن توانسته‌اند در برهه‌های آیینه تمام نمای شرایط جامعه و وضعیت زنان ایرانی باشند. فیلم های سینمایی «هیس دخترها فریاد نمی زنند» پوران درخشنده، «شیار143»، «شبی که ماه کامل شد»، «خط فرضی»، «تی تی» و «ابلق» از جمله فیلم هایی هستند که فیلمسازان زن توانستند با پرداخت از دریچه نگاه زنانه به طرح مسئله بپردازند و در این مسیر موفق شوند. به نظر می‌رسد با سرمایه‌گذاری و اعتماد به سینماگران زن باتوجه به پیشینه حضور این دسته از فیلم‌سازان در این شاخه هنری راهی نو در عرصه فیلمسازی رقم خواهد خورد؛ راهی که به دور از نگاه یکجانبه نگرانه، در کنار کارگردان مرد عرصه را برای حضور سینماگران زن نیز هموار و قابل دسترس کند.