حق کودکان برای دسترسی به کتاب و منابع آموزشی عصر دیجیتال

دسترسی کودکان نسل جدید به کتاب و منابع آموزشی از حقوق بنیادین و اساسی آن‌ها است. با این حال، در بسیاری از نقاط جهان، کودکان به ویژه در جوامع فقیر یا مناطق محروم، از این حق محروم هستند.

خبرگزاری مهر_ گروه فرهنگ و ادب: محمدمهدی سیدناصری یادداشتی با عنوان «حق کودکان بر دسترسی به کتاب و منابع آموزشی در عصر دیجیتال» نوشته که برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر قرار گرفته است.

مشروح متن این یادداشت در ادامه می‌آید؛

دسترسی کودکان نسل جدید به کتاب و منابع آموزشی از حقوق بنیادین و اساسی آن‌ها محسوب می‌شود. با این حال، در بسیاری از نقاط جهان، کودکان به ویژه در جوامع فقیر یا مناطق محروم، از این حق محروم هستند. کتاب و منابع آموزشی ابزارهای کلیدی جهت یادگیری و توسعه فکری کودکان هستند. این منابع به آن‌ها کمک می‌کنند تا دنیای اطراف خود را بشناسند، مهارت‌های تحلیلی و انتقادی خود را پرورش دهند و خلاقیت و تصور خود را گسترش دهند. این حق بسیار اساسی در کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد (مصوب 1989 میلادی) این‌گونه بیان شده است: در ماده 28 به حق کودکان جهت تحصیل و دسترسی به اطلاعات اشاره دارد و تأکید می‌کند دولت‌ها می‌بایست اقداماتی را برای دسترسی به آموزش با کیفیت انجام دهند.

در اعلامیه جهانی حقوق بشر (مصوب 1948 میلادی) و در ماده 26 این اعلامیه به حق هر فرد برای آموزش و یادگیری اشاره دارد که شامل حق کودکان نیز می‌شود. در همین راستا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و در ماده 30 قانون اساسی به حق آموزش و پرورش جهت کلیه افراد اشاره دارد و تأکید می‌کند که دولت موظف است امکانات لازم برای آموزش و پرورش را فراهم نماید. در نمونه‌ای دیگر قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان در ایران به حقوق کودکان در زمینه‌های مختلف از جمله حق دسترسی به اطلاعات و کتاب اشاره دارد و سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران در حوزه آموزش و پرورش به تقویت زیر ساخت‌های آموزشی و فراهم‌سازی دسترسی برابر به منابع آموزشی برای کلیه‌ی کودکان تأکید دارند. حال باید به این پرسش پاسخ داد که تأثیرات مثبت دسترسی به کتاب برای کودکان چیست؟

1- رشد شناختی در کودکان: مطالعات نشان داده‌اند که خواندن کتاب موجب بهبود مهارت‌های زبانی و شناختی کودکان می‌شود؛

2- توسعه اجتماعی کودکان: کتاب‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا با فرهنگ‌ها و دیدگاه‌های مختلف آشنا شوند و مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کنند؛

3- ایجاد انگیزه و خلاقیت در کودکان: دسترسی به کتاب‌های مختلف می‌تواند موجب افزایش خلاقیت و انگیزه در یادگیری کودکان شود. در این میان چالش‌ها و موانع در حق بر دسترسی کودکان در عصر انفجار تکنولوژی به کتاب چیست؟

1- فقر و کمبود منابع: در بسیاری از مناطق، کودکان به دلیل فقر و نبود منابع آموزشی مناسب از دسترسی به کتاب محروم‌اند؛

2- عدم توجه به نیازهای خاص: بسیاری از کودکان به ویژه آن‌هایی که دارای ناتوانی‌های جسمی یا ذهنی هستند، به منابع آموزشی متناسب با نیازهای خود دسترسی ندارند؛

3- فرهنگ‌ها و نگرش‌های اجتماعی: در برخی جوامع، عدم توجه به اهمیت خواندن و کتاب می‌تواند مانع از دسترسی کودکان به منابع آموزشی شود.

برای رفع این چالش‌ها، لازم است تا دولت‌ها و نهادهای غیردولتی به ارتقاء دسترسی کودکان به کتاب و منابع آموزشی توجه بیشتری داشته باشند. در این خصوص می‌توان 3 راهکار کاربردی را بیان داشت:

1- تقویت زیرساخت‌های آموزشی: دولت‌ها باید به بهبود زیرساخت‌های آموزشی و کتابخانه‌ها توجه نموده و امکانات لازم را برای دسترسی به کتاب فراهم کنند.

2- برگزاری برنامه‌های ترویجی: برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی برای والدین و نهاد خانواده و مربیان در خصوص اهمیت خواندن و دسترسی به کتاب می‌تواند بسیار تأثیرگذار

باشد.3- توسعه منابع آموزشی دیجیتال: باتوجه به گسترش فناوری، ایجاد پلتفرم‌های دیجیتال جهت دسترسی به کتاب، منابع آموزشی و ملزومات فرهنگی می‌تواند راهکار مناسبی باشد.

دسترسی کودکان به کتاب یک حق اساسی و بنیادی است که تأثیرات عمیق و ژرفی بر رشد و توسعه این قشر آسیب‌پذیر جامعه دارد. با این حال، چالش‌ها و موانع زیادی در این راستا وجود دارد که نیازمند توجه و اقدام جدی از سوی دولت‌ها، نهادهای بین‌المللی و جامعه مدنی و متولیان أمور فرهنگی است. با اتخاذ راهکارهای مناسب و تقویت زیرساخت‌ها، می‌توان به تحقق این حق بنیادی و حقوق بشری نزدیک‌تر شد. برای رفع این چالش‌ها، لازم است تا دولت‌ها و نهادهای غیردولتی به ارتقاء دسترسی کودکان به کتاب و منابع آموزشی توجه بیشتری داشته باشند.

ایجاد کتابخانه‌های عمومی، ترویج فرهنگ مطالعه و استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند راهکارهای موثری باشد. کودک به‌عنوان یک انسان، دارای حقوق اساسی و مشترک با سایر انسان‌ها است. حقوقی که از آن‌ها به عنوان حقوق بشر یاد می‌شود، حقوقی همچون؛ حق بر آموزش، حق بر شنیده شدن، حق بر داشتن غذا، حق بر زیستن، حق بر آشامیدن آب سالم، حق بر بازی و تفریح، حق آزادی بیان، حق برخورداری از صلح و حق بر دسترسی به کتاب و غیره کودکی رؤیا نیست و حق با کودکان است، یادمان باشد که آینده را انسان‌هایی می‌سازند که «امروز» کودک‌اند، کودکان ما «امروز» نیاز دارند که خوب زندگی کنند و به حقوق‌شان احترام گذاشته شود. صیانت از مصالح عالیه کودکان، مهمترین مبنای حقوق کودک و ابدیت‌بخشیدن به حقِ دارا بودن از حق برای کودکان از مهمترین اهداف خاص نظام حقوق بین‌الملل کودکان است.