حوادث معدن و بایدها و نبایدهای آن

هر نوع اتفاق یا پیامد غیرقابل‌پیش‌بینی که صدمات جسمی یا خسارت‌های مالی به‌بار بیاورد، حادثه نام دارد و معمولا به 3 دسته جزئی، شدید و خیلی‌شدید تقسیم می‌شود.

همه معادن مستعد حادثه هستند، اما متاسفانه در کشور ما آمار حوادث معدنی، دقیق و به‌تفکیک منتشر نمی‌شود. معادن زغال‌سنگ به‌واسطه شرایط خاصی که دارند، زیر ذره‌بین هستند و حوادث آنها بیشتر به‌چشم می‌آید و رسانه‌ای می‌شود. مثل انفجاری که شهریور در معدن رزمجاه طزره در شمال شهرستان شاهرود، از مجموعه معادن البرزشرقی، رخ داد و متاسفانه منجر به جان‌باختن6 نفر شد و رسانه‌ها به آن پرداختند، در حالی که به‌عنوان‌مثال در معادن سنگ‌های تزئینی و دیگر زیرمجموعه‌های این صنعت هم، هر سال سوانح زیادی رخ می‌دهد. شاید بتوان گفت آمار سالانه حوادث منجر به فوت در معادن روباز، به‌اندازه معادن زیرزمینی و به‌ویژه زغال‌سنگ است، اما میزان توجه خبری که به 2 نوع حادثه معدنی می‌شود، با هم تفاوت دارد. شاید یکی از دلایل این توجه آن است که بعضی از حوادثی که در معادن زغال‌سنگ اتفاق افتاده‌اند، در دسته بسیار شدید قرار می‌گیرند و به‌همین‌دلیل در ذهن مردم نقش می‌بندد و افکار عمومی را به‌شکلی آزرده می‌کند و به‌دست فراموشی سپرده نمی‌شود. به‌عنوان‌مثال، چند سال پیش، انفجاری در معدن زغال‌سنگ زمستان یورت استان گلستان رخ داد که منجر به جان‌باختن بیش از 35 معدنکار شد. از این نظر، حوادث معدن زغال‌سنگ مشابه سوانح هوایی و اخبار سقوط هواپیما است که بیشتر از دیگر حوادث به‌چشم می‌آید و موردتوجه قرار می‌گیرد.

معادن، از هر نوعی که باشند، باید ضوابط استانداردهای ایمنی را رعایت کنند. این استانداردها در کتابچه‌ای تحت‌عنوان «دستورالعمل امداد و نجات در معادن» گردآوری و از سوی وزارت کار یا صنعت، معدن و تجارت ابلاغ می‌شود. بنابراین، معدنکار موظف است که این استانداردها را رعایت کند. در این کتابچه، نکات ایمنی بخش‌های مختلف، از کارگاه استخراج گرفته تا کارگاه پیشروی، حمل‌ونقل و دیگر قسمت‌ها بسیار مفصل و با جزییات ذکر شده است و این استانداردها باید در همه معادن روباز و زیرزمینی کشور رعایت شود. به‌عنوان‌مثال، کارگاه استخراج در معادن زغال‌سنگ الزاما باید مجهز به سیستم تهویه مصنوعی هوا باشد یا به دستورالعمل‌ها و پروتکل‌های ویژه‌ای درباره لباس و کفش کارگران اشاره کرده است و اگر نسبت به استانداردها بی‌توجهی صورت گیرد، به معدندار اخطار می‌دهند و اگر تخلف خیلی جدی باشد یا تکرار شود، آن واحد صنعتی تعطیل خواهد شد. مسئولیت اصلی بازرسی برعهده وزارت کار است، اما ناظران نظام مهندسی معدن هم از سوی وزارت صمت بازرسی‌هایی انجام می‌دهند. البته باید در نظر داشت که استاندارد کشور ما شاید دقیقا منطبق با استاندرهای بین‌المللی نباشد؛ همین‌طور که برای مثال درباره استانداردهای خودرو تفاوت‌هایی وجود دارد.

نظارت برعهده مهندس ناظر است که وظیفه و مسئولیتی دولتی است. مهندس ناظر باید حضور تقریبا مستمری داشته باشد. البته این موضوع بستگی زیادی به شرایط معدن دارد. برای نمونه، درباره معادن بزرگ شاید بیش از یک ناظر وجود داشته باشد و درباره معادن بسیار کوچک، شاید نظارت فقط یک بار در هفته انجام شود. این سیستم به‌نیابت از وزارت صمت است. بازرسی‌های ادواری و سرزده‌ای هم هست که از سوی وزارت کار و باز هم با همکاری زیرمجموعه‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام می‌شود. بد نیست به این نکته هم اشاره شود که هر فردی که قرار است وارد حوزه معدنکاری زغال‌سنگ شود، ابتدا باید تحت معاینات پزشکی خاصی قرار گیرد تا توانایی بدنی او احراز شود. علاوه بر این، کارگر معدن زغال‌سنگ در هنگام کار هم، به‌صورت دوره‌ای مورد معاینه قرار می‌گیرد. گذراندن دوره آموزشی ایمنی از دیگر پیش‌نیازهای فعالیت در این حوزه است. در این دوره‌ها متقاضی یاد می‌گیرد که چگونه با ابزار و تجهیزات برقی و مکانیکی کار کند، چطور تجهیزات خودنجات را به کار ببرد و اگر حادثه‌ای اتفاق افتاد و مصدوم شد، چه باید بکند. مخاطب این دوره، کارگران و مهندسان شاغل درون معدن هستند. بار اصلی آموزش برعهده معدندار است و باید هزینه‌های آن را تقبل کند. درباره معادن زغال‌سنگ باید گفت ما در مواردی حتی از تونل شبیه‌ساز استفاده می‌کنیم تا کارگر قبل از شروع فعالیت در کارگاه اصلی استخراج، در این تونل‌ها آموزش عملی ببیند و روش استخراج زغال‌سنگ، حفاری، کار گذاشتن چوب‌بست و مانند آن را تمرین کند. علاوه بر این، سازمان نظام مهندسی هم، دوره‌های آموزشی خاصی برگزار می‌کند. از طرف دیگر، بعضی از فعالیت‌های معدنکاری مثل آتشباری در معادن یا رانندگی بولدوزر و مشاغل تخصصی دیگری از این دست، نیاز به دریافت گواهینامه‌های خاص دارند. دوره آموزشی این مشاغل زیرنظر سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای برگزار می‌شود و متقاضی فقط پس از گذراندن موفقیت‌آمیز امتحانات، اخذ گواهینامه پایان دوره و تایید صلاحیت حرفه‌ای، اجازه فعالیت در آن بخش را به‌دست می‌آورد.