درخشش سعه صدر امام رضا (ع) در مناظرات علمی

حجت‌الاسلام مصطفی دویرج زاده، معاون بین الملل حوزه علمیه خوزستان، در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم، با گرامی‌داشت شهادت امام رضا (ع) پیرامون ویژگی‌های این امام همام گفت: ایشان یژگی‌های زیادی در مواجهه با لایه‌های مختلف مردم داشت و آن چه خودنمایی می‌کند و در خور توجه است، ویژگی خاصی است که خدای متعال در یکایک پیامبران خودش قرار داده و بعضا در آن‌ها بوده و آن را شناسایی کرده و برگزیده و آن وجود سعه صدر است.

مدیر مرکز تخصصی مطالعات اسلامی اهواز بیان کرد: در روایتی داریم که خداوند مهربان‌ترین افراد امت خود را به عنوان برگزیدگان و پیامبران خودش انتخاب کرده؛ در این راستا از جمله این اوصاف و ویژگی‌های خاصی که در پیامبران اولوالعزم و پیامبران تبلیغی و ائمه اطهار (ع) و به ویژه در امام رضا (ع) می‌بینیم وجود همان سعه صدر است.

وی تصریح کرد: در آیه قرآن کریم در مورد حضرت موسی (ع) آمده است که قَالَ رَبِ اشرَح لِی صَدرِی گفت پروردگارا سینه ام را گشاده گردان وَیَسِر لِی أَمرِی و کارم را برای من آسان ساز (وَاحلُل عُقدَهً مِن لِسَانِی و از زبانم گره بگشای. یعنی حضرت موسی (ع) از خدای متعال سعه صدر و بردباری طلب کرده بود.

دویرج زاده عنوان کرد: در واقع ایشان از خدای متعال خواست تا رسالت خود را آنگونه که باید و شاید به سرانجام برساند؛ پس هر انسان در تعامل با دیگران و رسالت اجتماعی خود آن چه را باید در نظر بگیرد شرح صدر است و نباید منفی سازی داشته باشد و رسالت خودش را سخت و طاقت فرسا و خارج از عهده و طاقت خود ببیند، بلکه باید از خداوند بخواهد آن را آسان نماید.

وی سعه صدر را ویژگی مهمی در هدایت جامعه برشمرد و خاطرنشان کرد: رهبر اجتماعی و رئیس و فرد موثر و کنشگر اجتماعی در بین مردم باید لسان خوبی داشته باشد؛ چرا که لسان، ابزار ارتباط با مردم است و نباید در آن گره‌ای وجود داشته باشد، به تعبیر دیگر این لسان می‌تواند در دوران امروز رسانه باشد.

معاون بین الملل حوزه علمیه خوزستان اظهار داشت: خدای متعال سه نکته مهم خدای متعال را در این آیه از بان حضرت موسی (ع) آورده که باید رسل و به تعبیری اندیشمندان و نخبگان و رهبران و کنشگران اجتماعی آن را در ارتباط با مردم در نظر بگیرند که در مجموع منظور از آن سعه صدر است.

وی گفت: در روایات آمده است با ابزاری که می‌توان ریاست و هدایت‌گری کرد همان سعه صدر است؛ اگر برداباری و حلم نداشته باشیم نمی‌توانیم به هدایتگری بپردازیم؛ خداوند سنت‌هایی دارد که محقق می شود، از بین قوانین و سننی که وجود دارد شرح صدر و سعه صدر است.

دویرج‌زاده افزود: اگر پیامبر خدا (ص) شرح صدر و سعه صدر نداشته باشد و مهربان نباشد، مردم از اطراف او پراکنده می‌شوند؛ هر قدر هم که انسان پاک و خوب و صادقی باشد باز هم از اطراف او پراکنده خواهند شد.

وی تأکید کرد: سعه صدر یکی از عوامل جدی است که باید به خصوص در تبلیغ و هدایتگری مراقب آن بود تا باعث دور شدن مردم از کنشگران و موثران نشود، نکته مهم دیگر این است که نباید مسائل را پیچیده و سخت ببینیم، چرا که با بردباری، مسائل تسهیل می‌شود، و مساله مهم دیگر در مورد لسان، توجه داشتن به جایگاه رسانه در هدایتگری است.

مدیر مرکز تخصصی مطالعات اسلامی اهواز گفت: از ویژگی‌های بارز امام رضا (ع) مسأله سعه صدر است؛ ایشان در مواجهه با سه ضلع مثلث مردم و نخبگان و فتنه‌های حاکمیت سعه صدر داشت و همین باعث شد که یاران زیادی در اطراف ایشان جمع شوند و از محضر امام بهره گیرند.

وی افزود: یکی از این اضلاع، مردم هستند که گاه ممکن است در سطح پایینی بوده و فرهنگ و دغدغه‌هایشان کامل نباشد، اما می‌بینیم امام رضا (ع) در برخورد با آنها همانند اولیای الهی و آبا و اجداد مطهرشان و سیره اهل بیت (ع) رفتار می‌کنند؛ روایت است که مردی در حمام، امام رضا (ع) را نشناخت و از ایشان خواست تا بدن او را کیسه بکشد؛ وقتی اطرافیان امام را معرفی کرده و مرد را سرزنش نمودند، او خجالت‌زده شد و طلب بخشش کرد، اما امام رضا (ع) فرمودند به شرطی تو را می‌بخشم که به کیسه کشیدن ادامه دهم.

دویرج‌زاده بیان کرد: این اخلاق و رفتار امام رضا (ع) همچون اوصیای الهی و همانند امیرالمومنین (ع) است که خطاب به مالک اشتر می‌فرماید اگر شما در برخورد با رعیت طوری برخورد کنید که زبانشان در مواجهه با شما به لکنت بیفتد به رفتار خودتان شک کنید، شاید خفقانی ایجاد شده که مردم به راحتی نتوانند با کارگزاران خود حرف بزنند.

وی عنوان کرد: این رفت و آمدها و انتقادها و سوال و جواب‌ها باید بین مردم با کارگزاران خود برقرار باشد و مسئولان با سعه صدر با مردم رفتار کنند؛ همانطور که امام رضا (ع) در برخورد با مردم سعه صدر داشتند، همچنین ایشان در برخورد با ضلع دیگر جامعه یعنی نخبگان غیرهمسو که چه بسا مخالف آقا نیز بودند باز هم سعه صدر داشتند.

معاون بین الملل حوزه علمیه خوزستان تصریح کرد: در مناظرات علمی امام رضا (ع) می‌بینیم وقتی فرد مقابل و رقیب علمی از سوی مأمون احضار شد تا امام رضا (ع) را از نظر علمی زمین بزند، با رفتار و منش و سعه صدر امام و دانش ایشان، منقلب می شدند و وقتی یکی از مناظره کنندگان علمی دچار خبطی می‌شود و پاسخ محکمی از نظر برهانی می‌گیرد حاضران به او می‌خندند و امام رضا (ع) تذکر می‌دهد که نباید توهین کنند.

وی خاطرنشان کرد: برخورد با رقیبان علمی از اخلاق نبوی و علوی امام رضا (ع) نشات گرفته است؛ نقل شده یکی از رقبای علمی و مناظرکنندگان در هنگام طرح سوال بخشی از کلام خود را از یاد برده بود و امام رضا (ع) در بین مناظره کمک می‌کرد تا سخنانش را به یاد بیاورد، و سپس پاسخ می‌داد، این سعه صدر رویکردی است که باید اتخاذ شود و یاد بگیریم که پرسش کنندگان و حتی منتقدین و همه افراد را با یک چوب نرانیم.

حجت‌الاسلام دویرج‌زاده اظهار داشت: افراد و به ویژه نخبگان غیرهمسو ممکن است به یک شکل برخورد نکنند، گاهی ممکن است مشاجره باشد یا جدال غیراحسنت و گاهی انتقاد و سوال و اشکال و معارضه و حتی گاهی عناد است و به خیال اینکه حق را سر جای خودش بنشانند سوالی را طرح کنند، اما سیره اهل بیت (ع) آن است که با سعه صدر برخورد شود، باید با هر یک به گونه‌ای رفتار کرد.

وی بیان کرد: همه این‌ها نسخه خاص خودشان را دارند و نباید برای همه یک نسخه پیچید، اگر به دنبال هدایت‌گری هستیم باید مردم و به ویژه نخبگان را تقسیم کنیم، بخشی از نخبگان ممکن است حامی ما و برخی دوست باشند، در جایی ممکن است صدمه‌ای بزنند و یا نکته‌ای بیان کنند تا بتوانند ما را استمداد کنند؛ برخی نیز موافق ما و عده‌ای بی‌تفاوت و شاید مخالف هستند.

مدیر مرکز تخصصی مطالعات اسلامی اهواز عنوان کرد: نخبگان با سؤال و اشکال و انتقاد منتظر پاسخ می‌مانند؛ به طور کلی همه نخبگان درجات مختلفی دارند و انصاف نیست اگر دوستی سوالی کرد برخورد بدی داشته باشیم.

وی تصریح کرد: باید مراقب باشیم رویکرد صحیح در قبال نخبگان داشته باشیم تا اگر انتقادی دارند با رفتار ما به دشمن تبدیل نشوند و سؤال کننده را به دوست تبدیل کنیم، این جاست که سعه صدر امام رضا (ع) جلوه‌گری می‌کند؛ ایشان عرصه را می‌بینند و افراد را می‌شناسند و می‌دانند چه رفتاری با افرادی داشته باشند.

حجت‌الاسلام دویرج‌زاده خاطرنشان کرد: روایت است زمانی افرادی با پرچم تشیع نزد امام رضا (ع) از نیشابور آمدند و امام رضا (ع) از پذیرفتن این افراد خودداری کرد و بارها مراجعه کردند و در نهایت اذن دادند و گفتند شما را راه ندادم چون شما شیعه واقعی نبوده و فقط محب بوده‌اید، تشیع فقط به دوست داشتن نیست باید پیروی کنید این چه رفتاری است که دارید و چه فضایی است که ایجاد کرده‌اید.

وی تأکید کرد: البته این طور نیست که در برابر دشمن مستکبر و فتنه‌گر نیز سعه صدر و سازشکاری داشته باشیم، بلکه رفتار تاکتیکی وجود دارد، همانطور که رفتار امام رضا (ع) در برابر طاغوت رفتار دیگری است؛ وقتی ولایت‌عهدی از سوی مأمون به ایشان تحمیل می‌شود درصدد روشنگری مردم برمی‌آیند.

مدیر مرکز تخصصی مطالعات اسلامی اهواز عنوان کرد: شیخ مفید نقل می‌کند که روزی مأمون از امام خواستند نماز را اقامه کنند و ایشان مسیری را با تکبیر پیمودند و پابرهنه به جایی رسیدند و خیل جمعیت پشت سر ایشان در حرکت بود و در این شرایط مامون احساس خطر کرد و اجازه ادامه حرکت را نداد.

وی بیان کرد: ببینیم راهپیمایی شیعیان امام رضا (ع) در اربعین حسینی چه عظمت باشکوهی دارد و اگر دنیا آن را منعکس نمی‌کند چون از این حرکت عظیم واهمه دارد؛ اینها می‌تواند دشمن را بهراساند.

دویرج‌زاده اظهار کرد: امام رضا (ع) در برخورد با مردم و نخبگان و فتنه‌های حکومت به گونه‌ای رفتار می‌کرد که به او لقب رضا می‌دهند، یعنی کسی که دوست و دشمن و دلهای مومنین و غیرمومنین را با منش خود راضی و شرمنده می‌کند، گویا تجلی رضای خداست؛ امید است خدا عنایت کند که ما به عنوان کنشگران اجتماعی و مسئولین و کارگزاران نظام در برخورد با مردم سعه صدر داشته باشیم و بتوانیم رسالت خود را آن طور که شایسته و بایسته است به سرانجام برسانیم.