دستفروشان؛ مانع عبور یا نشانه سرزندگی شهری؟
اقتصادنیوز: حسین ایمانی جاجرمی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه و مترجم یکی از کتاب‌های کلایننبرگ در ایران، در جلسه نشست «شهرداد» برای متخصصان حوزه شهری توضیح داد که پیاده‌روها به عنوان یکی از زیرساخت‌های شهری باید سرزنده باشند و این سرزندگی ویژگی‌های متفاوتی دارد.
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکوایران، هر از چندگاهی دستفروشان در معابر و خیابان‌های شهر تهران جمع‌آوری می‌شوند. در تازه‌ترین اقدام، 17 شهریور، مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران خبر داد که دستفروشان در محدوده میدان ولیعصر تهران ساماندهی شدند. ساماندهی که او تاکید داشت به معنای برخورد با دستفروشان نیست و هدفش ایجاد انضباط برای تردد است. حضور دستفروشان به عقیده برخی از مسئولان شهری، مانعی برای تردد مردم است. این درحالیست که برخی جامعه‌شناسان و صاحب‌نظران حوزه شهری معتقدند، حضور دستفروشان در پیاده‌راه‌ها می‌تواند سبب سرزندگی شود، اگر بتوان پیاده‌روها را متناسب طراحی کرد.
میزان مرگ و میر در محلات فقیرنشین و ثروتمند
در دهه نود، وقتی موج گرمای شدیدی، شیکاگو را فرا می‌گیرد، اریک کلایننبرگ، جامعه‌شناس آمریکایی که مطالعاتی در زمینه سرمایه اجتماعی دارد، پی می‌برد که در بعضی از محلات اتفاقا فقیر نشین، میزان مرگ و میر در حد مناطق ثروتمند است، این جامعه‌شناس معتقد است در محلاتی که مردم از هم خبر می‌گرفتند و یکدیگر را می‌شناختند، میزان مرگ و میر کمتر بود.
این محله‌ها عمدتا دارای زیرساخت‌های اجتماعی بودند؛ زیرساخت‌هایی شامل پیاده‌رو، پیاده‌راه، کتابخانه، زمین بازی و حتی زمین‌های ورزشی. از نگاه کلایننبرگ، مرگ در حادثه مذکور عموما در نقاطی رخ می‌داد که زیرساخت‌های اجتماعی فرسوده داشتند: «پیاده‌روها فرسوده و شکسته بودند.» او در مطالعاتش روی فعال بودن پیاده‌روها تاکید بسیاری داشت، همان فعالیتی که به نظر رابطه مستقیمی با تجارت‌های محلی و گاه دستفروشی دارد. او معتقد است: «پیاده‌روهایی که شکسته نباشند، پررفت و آمد باشند، تجارت محلی داشته باشند و مردم در آنها احساس راحتی کنند که بیرون بیایند و باهم دیدار کنند.» او بازارهای منظم خیابانی را هم به عنوان زیرساختی اجتماعی به حساب می‌آورد.
حسین ایمانی جاجرمی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه و مترجم یکی از کتاب‌های کلایننبرگ در ایران، در جلسه نشست «شهرداد» برای متخصصان حوزه شهری توضیح داد که پیاده‌روها به عنوان یکی از زیرساخت‌های شهری باید سرزنده باشند و این سرزندگی ویژگی‌های متفاوتی دارد. یکی از آنها می‌تواند دستفروشی باشد: «تصور ما این است که در پیاده‌رو فقط باید عابرپیاده عبور کند. اما در پیاده رو سرزنده فعالیت اقتصادی هم انجام می‌گیرد اما نه از نوع گران‌قیمت بلکه از نوع ارزان قیمت آن.»
یکی از مسائل حوزه شهرسازی از نگاه او، حذف فعالیت‌های اقتصادی ارزان قیمت است: «مساله‌ای که در شهرسازی داریم، این است که ما فعالیت‌های اقتصادی ارزان قیمت را حذف می‌کنیم. درحالیکه آنها هم از شهر فضا می‌خواهند، همه که نمی‌توانند سرمایه عظیم داشته باشند و کسب‌وکارهای عظیم راه بیندازند. تعداد زیادی افراد در دوره‌های بحران اقتصادی هستند که سرمایه‌های محدود دارند و فضا می‌خواهند، بخشی از این فضا می‌تواند پیاده‌رو باشد. بنابراین به جای اینکه دستفروش حذف شود، می‌توان پیاده‌رو را طوری طراحی کرد تا فضایی برای دستفروش هم در آن پیش‌بینی شود.»
یک مثال تاریخی از دستفروشی در ایران
این جامعه‌شناس با ذکر یک مثال درباره دستفروشی در تهران ادامه داد: «اگر از خیابان کارگر شمالی گذشته باشید، گذر فرهنگ و هنر را دیده‌اید، این گذر قبل از انقلاب، یک زون فرهنگی بود و پیش بینی شده بود کسانی که کارهای فرهنگی می‌کنند، کالاهایشان را به شکل دستفروشی در آن محیط عرضه کنند. قرار نبود این افراد در آنجا ثابت شوند. بعد از انقلاب بیکاران در آنجا مستقر شوند و آنجا را گرفتند و قبول نکردند که این فضا گردشی شود. این یک نمونه از پیش‌بینی فضاهای عمومی است.»
به عقیده این جامعه‌شناس حضور دستفروشان در پیاده‌روها اکنون در علم مدرن شهرسازی پذیرفته شده است: «اکنون در شهرسازی جدید این موضوع پذیرفته شده است و حتی در اقتصاد رسمی جدید هم این نوع اقتصاد غیررسمی را قبول کردیم و اینطور نیست که بگوییم نباشد. قبول کردیم اینها باشند و این مستلزم این است که سیاست‌های شهری برای پیاده‌روها و دستفروشان تغییر کند و در آنها بازنگری شود.»
رابطه دستفروشی و اعتماد در اجتماع
محمود اولاد، اقتصاددان شهری در نشست شهرداد، از نگاه دیگری به موضوع دستفروشی در خیابان‌ها نگاه می‌کند. او می‌گوید مساله دستفروشی به اعتماد و آن هم اعتماد ضخیمش ارتباط دارد: «مساله دستفروشی با موضوع «اعتماد ضخیم» ارتباط پیدا می‌کند. شما وقتی از فروشگاه خرید می‌کنید، فروشگاه همیشه آنجاست و فروشگاه ناچار است، برای جذب دائمی شما، اعتماد ایجاد کند. اما وقتی با دستفروش مواجه هستید، ممکن است امروز اینجا باشد و فردا نباشد، اینکه به آن اعتماد کنی و خرید کنی، به بالا بودن میزان اعتماد ضخیم برمی‌گردد.»
او ادامه می‌دهد: «اما اگر بخواهم یک فکت دیگر از جامعه‌شناسان بیاورم، عموما افراد زمانی خرید می‌کنند و به دستفروش اعتماد می‌کنند که ببینند تا چه اندازه دیگران به آن اعتماد کردند. این خودش عاملی است برای ایجاد اعتماد ضخیم. زیرساخت اجتماعی بستری هستند برای شکل گیری سرمایه اجتماعی و اعتماد و اینها عناصر آن هستند.»
دستفروشی در پیاده‌روها گاهی یک چالش شهری است و گاهی یک چالش اجتماعی و اقتصادی. با این حال کارشناسان حضور آن خصوصا در پیاده‌روها را بخشی از پویایی زیست شهری عنوان کردند. البته در حالتی که زیرساخت شهری طراحی مناسبی داشته باشد.
همچنین بخوانید ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید