رؤیای شیشه‌ای بن‌سلمان شکست

به گزارش خبرگزاری فارس؛ در بیابان‌های شمال غرب عربستان، قرار بود شهری ساخته شود که جهان را شگفت‌زده کند؛ شهری که نه خیابان داشت، نه خودرو، و نه حتی افق. نامش «لاین» بود، پروژه‌ای خارق‌العاده از شهر آینده‌نگر «نئوم» که ولی‌عهد سعودی، محمد بن‌سلمان، آن را «نقشه‌ای تازه برای زندگی بشر» معرفی کرد.«لاین» قرار بود 170 کیلومتر طول، 500 متر ارتفاع و تنها 200 متر عرض داشته باشد دیواری عظیم از شیشه و فولاد که 9 میلیون نفر درون آن زندگی کنند. اما سه سال پس از آغاز ساخت، میلیاردها دلار هزینه و وعده‌های پرطمطراق، حالا تنها رد ماشین‌آلات، گودال‌ها و چند اسکلت فلزی در دل صحرا باقی مانده است. از تخیل تا واقعیت سخت زمین ایده نئوم از همان ابتدا با تبلیغات گسترده همراه بود: شهری هوشمند، بدون آلودگی، با انرژی کاملاً تجدیدپذیر و فناوری‌های پیشرفته. اما در عمل، هرچه طرح جلوتر رفت، فاصله‌اش با واقعیت بیشتر شد. یکی از مهندسان پروژه در گفت‌وگو با فایننشال تایمز می‌گوید: «وقتی به مدیران گفتم زمین می‌چرخد و ساختمان‌های مرتفع در باد تاب می‌خورند، فقط لبخند زدند. ولی‌عهد می‌خواست ساختمانی 30 طبقه را وارونه، مثل لوستر از سقف آویزان کنیم. اما اگر تکان بخورد، در نهایت سقوط می‌کند!» این «لوستر معلق» تنها یکی از صدها بخش عجیب پروژه بود. حتی برای کارهایی ساده مثل لوله‌کشی فاضلاب یا جریان هوا، تیم‌ها باید راه‌حل‌های غیرمعمول پیدا می‌کردند. یکی از طراحان تعریف کرده: «وقتی پرسیدم با فاضلاب چه می‌کنید؟ گفتند: نگران نباش، صدها شاتل مخصوص با پل‌های جمع‌شونده فاضلاب را منتقل می‌کنند!» وقتی قوانین فیزیک و ریاضی حریف جاه‌طلبی نمی‌شوند محمد بن‌سلمان که از سال 2017 ولی‌عهد و حاکم واقعی عربستان شده، می‌خواست نئوم را نماد گذار کشورش از نفت به فناوری و گردشگری کند. اما هرچه پروژه جلوتر رفت، آشکارتر شد که طراحی آن بیشتر به خیال‌پردازی علمی شباهت دارد تا نقشه مهندسی. بر اساس روایت کارکنان پیشین نئوم، تصمیم‌های کلیدی اغلب بر اساس تصاویر گرافیکی گرفته می‌شد، نه محاسبات فنی. یکی از آن‌ها می‌گوید: «به ما می‌گفتند این تصویر را ببینید و کاری کنید عملی شود. کسی نمی‌پرسید آیا شدنی است یا نه.» در مستندی تبلیغاتی که سال 2023 پخش شد، یکی از مدیران نئوم با خنده گفت: «شاید وقت آن رسیده که به جای مهندسان، شاعران تصمیم بگیرند!» جمله‌ای که امروز، با متوقف شدن بخش اعظم پروژه، بیشتر به طنز شبیه است. شهری که جهان را می‌بلعید اما اگر فیزیک دشمن اول پروژه بود، اقتصاد دشمن دومش شد. ابعاد «لاین» به حدی بزرگ بود که عملاً بازارهای جهانی مصالح را تهدید می‌کرد. بر اساس اسناد داخلی، تنها برای ساخت 20 بخش ابتدایی شهر که در نئوم آن را «ماژول» می‌نامند (یعنی واحدهای شهری که مثل تکه‌های لگو کنار هم قرار می‌گیرند) به این میزان مصالح نیاز بود: سیمان مورد نیاز در هر سال بیشتر از کل تولید سالانه فرانسه و 3.5 میلیون تن فولاد سازه‌ای و 5.5 میلیون مترمکعب بتن برای هر ماژول که معادل کل تولید سالانه بزرگ‌ترین کارخانه شیشه جهان برای پوشش بیرونی است. یکی از مدیران سابق پروژه می‌گوید: «برای ساخت فقط 12 ماژول تا سال 2030، باید هر هشت ثانیه یک کانتینر 40 فوتی در محل پروژه تخلیه می‌شد؛ آن هم در منطقه‌ای که فقط یک بندر کوچک و یک جاده دارد!» همین نیاز غیرواقعی باعث شد هزینه‌ها سر به فلک بکشد. در ابتدا بودجه کل پروژه را 1.6 تریلیون دلار برآورد کرده بودند، اما سال بعد عدد جدیدی در گزارش داخلی ظاهر شد: 4.5 تریلیون دلار تقریباً برابر با کل تولید ناخالص داخلی آلمان. استادیوم در آسمان و کاخ‌های معلق در طراحی اولیه، قرار بود در ارتفاع 350 متری یک استادیوم 45 هزارنفری ساخته شود تا در جام جهانی 2034 میزبان بازی‌ها باشد. بالای آن کاخ سلطنتی، دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مجتمع‌های مسکونی قرار داشتند. یکی از مدیران پروژه در مجمع جهانی اقتصاد گفته بود: «در لاین، خیابان‌ها به جای روی زمین، در آسمان‌اند مثل خیابان ششم نیویورک در ارتفاع 150 متری، خیابان هفتم در 250 متری و هشتم در 350 متری.» اما به‌تدریج روشن شد که چنین سازه‌ای نه‌تنها از نظر فنی، بلکه از نظر اقتصادی نیز غیرممکن است. بازارهای جهانی توان تأمین این حجم از مصالح را نداشتند، و سرمایه‌گذاران خارجی که عربستان روی حضورشان حساب کرده بود، به دلیل نگرانی‌های سیاسی و اقتصادی عقب کشیدند. وقتی پول هم کافی نیست با کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و فشار هزینه‌ها، ریاض مجبور شد از صندوق‌های حاکمیتی خود هزینه کند. با این حال، منابع داخلی هم کفاف چنین جاه‌طلبی‌ای را نمی‌داد. یکی از کارکنان پیشین نئوم می‌گوید: «همه درون پروژه می‌دانند که کار جلو نمی‌رود. فقط مسئله این است که چطور می‌شود ولی‌عهد را ناراحت نکرد و پروژه را آهسته متوقف کرد.» امروز، تنها بخش کوچکی از نئوم هنوز فعال است: مجموعه تفریحی «تروجنا»، که قرار است میزبان بازی‌های زمستانی آسیا در سال 2029 باشد. در بقیه نقاط، فعالیت‌ها متوقف یا به‌طور محسوس کند شده است. شرکت نئوم در پاسخ به پرسش‌ها اعلام کرده که پروژه «لاین» هنوز یک «اولویت راهبردی» است و در قالب یک «طرح چندنسلی» ادامه خواهد یافت. اما کارشناسان و کارکنان سابق معتقدند این تنها پوششی برای عقب‌نشینی تدریجی از یکی از بلندپروازانه‌ترین طرح‌های تاریخ معاصر است. پایان رؤیای شیشه‌ای لاین قرار بود نماد تولد عربستانی نو باشد؛ شهری که در آن فناوری، محیط‌زیست و رفاه هم‌زیستی کنند. اما امروز، در بیابان نئوم، تنها چیزی که دیده می‌شود، ردیف گودال‌هایی است که گویی نه برای ساخت آینده، بلکه برای دفن یکی از پرهزینه‌ترین رویاهای بشر کنده شده‌اند. محمد بن‌سلمان هنوز از «اثبات نادرست بودن منتقدان» سخن می‌گوید، اما تجربه نئوم نشان داده که جاه‌طلبی، هرچند بزرگ، نمی‌تواند بر قوانین فیزیک و اقتصاد غلبه کند.