رعایت ایمنی در شهرک‌های صنعتی، سختگیرانه اما لازم
امروزه مدیریت پیشرفته، رعایت استانداردهای ایمنی را سرمایه‌گذاری می‌داند که علاوه بر حفاظت جانی و مالی، در بلندمدت به سود یک واحد تولیدی است.
در این میان، در شهرک‌های صنعتی که واحدهای تولیدی زیادی در کنار هم فعالیت می‌کنند، با ماشین‌آلات و مواد اولیه متفاوت و فراوان، اغلب کارگران در معرض خطرات گوناگون قرار دارند؛ از همین رو بحث ایمنی و بهداشت اهمیت دوچندانی می‌یابد، چراکه با کوچک‌ترین حادثه‌ای، اگر موارد ایمنی به‌دقت و با سختگیری مضاعف رعایت نشوند، عمق و وسعت حادثه بیشتر خواهد شد. در این شهرک‌ها باید از استانداردهای ایمنی سبقت بگیریم و این اصول باید در سطح بالا اجرا و بر رعایت آنها نظارت ویژه‌ای شود. البته ایمنی در شهرک‌های صنعتی جای پای خود را باز کرده و به‌عنوان امری ضروری ایفای نقش میکند. بخشی از موضوع ایمنی مربوط به بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله است که استانداردهای خاصی هم در این بخش تعریف شده است. البته در تمام آنچه به‌عنوان ایمنی از آن صحبت می‌شود، اقدامات پیشگیرانه بااهمیت‌تر و تاثیرگذارتر هستند. صمت در این گزارش به بررسی اقدامات مربوط به ایمنی در شهرک‌های صنعتی پرداخته است. با صمت همراه باشید.
قانون نخست، رعایت ضوابط ایمنی و بهداشت است
درباره وضعیت ایمنی و استانداردهایی که سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران به‌طور ویژه برای شهرک‌ها دارد، همایون توفیقی، مدیر ایمنی، بهداشت، محیط زیست و انرژی سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران در گفت‌وگویی به صمت گفت: قانون نخست در شرکت شهرک‌های صنعتی، رعایت ضوابط ایمنی و بهداشت است که از اولین گام برای احداث شهرک و تا مادامی‌که شهرک فعالیت دارد، پیگیری و بر آن نظارت می‌شود. سازمان در بحث ایمنی و بهداشت حرفه‌ای و موارد مربوط به زلزله و بلایای طبیعی، دستورالعمل‌هایی دارد که در 3 بخش پیشگیری، در زمان فعالیت و بعد از وقوع حادثه، الزاماتی را تعریف کرده و باید رعایت شوند؛ ضمن اینکه از لحاظ امکانات و زیرساخت‌های لازم از جمله در ساخت‌وساز ضوابط و سختگیری‌های خاص خود را به‌طور جدی دنبال خواهد کرد.
توفیقی افزود: واحد ایمنی در شرکت شهرک‌های صنعتی از جمله بخش‌های فعال و روزآمدی است که براساس استانداردهای تعریف شده با جدیت فعالیت دارد. نصب شیرهای آتش‌نشانی، تهیه مواد اطفای حریق، خرید تجهیزات مربوط به ایمنی و بهداشت در شهرک‌های صنعتی و... برعهده شرکت شهرک‌های صنعتی است.
توفیقی اظهار کرد: بخشی از دستورالعمل‌های ایمنی در تولید، مربوط به نیروی کار است که در این زمینه وزارت کار متولی کنترل و نظارت بر اجرای ضوابط خاصی است که شرکت شهرک‌ها نیز در این راستا برنامه‌ها و ضوابط خاصی را با سختگیری مدنظر قرار می‌دهد. البته سازمان بیشتر در سطح کلی شهرک‌های صنعتی به موارد ایمنی و بهداشت توجه دارد و مباحث مربوط به این بخش در واحدهای صنعتی فعال در شهرک‌ها علاوه بر توجه سازمانی شرکت شهرک‌ها، نهادهای متولی دیگری نیز دارد تا ایمنی با درصد بالایی در این بخش‌ها اجرا شود و آسیب‌های جانی و مالی در زمان بروز حادثه به حداقل برسد.
مدیر ایمنی، بهداشت، محیط‌زیست و انرژی سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران درباره ایمنی در زیرساخت‌ها و ساخت‌وسازهای تولید گفت: در حوزه ساخت‌وساز در شهرک‌های صنعتی چون سوله‌ها، کارگاه‌ها و راهروهای تولید، ساختمان به‌شمار می‌روند، نظام مهندسی ساختمان بر احداث آنها نظارت و در اصول 22 گانه در مبحث 3 و 12 به ایمنی در این ساخت‌وسازها توجه دارد. علاوه بر این موارد که مهندس ناظر بر ساخت‌وساز واحد صنعتی نظارت دارد، شرکت شهرک‌های صنعتی نیز دستورالعمل‌های مصوبی با عنوان ضوابط ساخت‌وساز واحدهای صنعتی دارد که واحدها باید براساس این ضوابط ساخته شوند، وگرنه به آنها پایان کار داده نمی‌شود. موارد مربوط به شیرهای آتش‌نشانی و سیستم‌های اعلام و اطفای حریق از جمله مواردی است که در این بخش موردتوجه واحد ایمنی شرکت شهرک‌هاست.
وی خاطرنشان کرد: واحد ایمنی علاوه بر اینکه در ابتدای احداث یک واحد صنعتی به موارد ایمنی که باید رعایت شود، توجه میکند، بعد از پایان کار هم اگر بی‌انضباطی در زمینه رعایت ایمنی مشاهده شود، مثلا حریم ایمنی را رعایت نکنند که در زمان حادثه دسترسی به آن واحد و واحد مجاور آن را سخت میکند، برخورد خواهد کرد.
شناسایی نقاط خطر
توفیقی ادامه داد: در حوزه شهرک‌های صنعتی مهم‌ترین چالش‌ها در حوادث غیرمترقبه سیل و زلزله است که وقوع سیل بیشتر است. در این زمینه، مدیریت بحران برای مقابله با بحران در شهرک‌ها و نواحی صنعتی و ویژه اقتصادی تشکیل شده است. مدیر ایمنی، بهداشت، محیط‌زیست و انرژی سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران افزود: نقشه زلزله‌خیزی و سیل‌خیزی کل شهرک‌ها ترسیم شده و شهرک‌هایی که بیشتر در معرض خطر هستند، شناسایی شده‌اند. همچنین نقاط خاصی شناسایی شده تا در مواقع اضطراری و وقوع زلزله و بلایای طبیعی برای کاستن از بار خسارتها بتوان از آنها استفاده کرد. در این راستا، ماشین‌آلات، انبارها، مخازن سوخت، مواد پرتوزا و آتش‌زا و امکاناتی که در واحد وجود دارد، شناسایی می‌شود تا در زمان بحران امکان استفاده از آنها و مدیریت بیشتر شود. توفیقی در پایان گفت: بیشترین اقداماتی که در بخش ایمنی شرکت شهرک‌ها موردتوجه قرار دارد، پیشگیرانه است. شناسایی نقاط امن برای کاستن از تلفات جانی در شهرک‌ها نیز از این موارد پیشگیرانه است.
عدمرعایت ایمنی، خسارتها را بیشتر میکند
مصطفی کرمانی، فعال حوزه صنعت درباره وضعیت ایمنی در شهرک‌های صنعتی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: بخشی از موضوع ایمنی در شهرک‌های صنعتی به نیروی کار برمی‌گردد که در همه استان‌ها کمیته سه‌جانبه‌ای متشکل از نمایندگان وزارت صمت، شبکه بهداشت و درمان و وزارت کار شکل گرفته تا با استفاده از اهرم‌ها و بازوهای قانونی، در موضوع بازرسی کار، عملکرد بهتری داشته باشند.
وی افزود: نگاه اصلی در شهرک‌های صنعتی، رعایت تمام نکات ایمنی و استانداردهای مربوط به این بخش است و برای تحقق رعایت حداکثری ایمنی واحدهای ایمنی شرکت شهرک‌ها مواردی را تذکر می‌دهند، بیلبوردهایی در سطح شهرک‌ها نصب می‌کنند، دستورالعمل‌های مربوطه را به واحدها ارسال می‌کنند، کلاس‌های آموزشی برای مسئولان ایمنی واحدها برگزار می‌کنند و...
کرمانی درباره نظارت بر اجرای ضوابط مربوط به بهداشت و ایمنی در واحدها خاطرنشان کرد: در واحدهای با بیش از 50 نفر نیرو، کارشناس ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در واحد مستقر می‌شود و در واحدهای کوچک هم نظارت‌ها ازسوی نهادهای متولی به‌صورت دوره‌ای انجام می‌شود. در هر صورت، طبق مصوبات شرکت شهرک‌های صنعتی، واحدهای صنعتی مستقر در این شهرک‌ها موظفند دستورالعمل‌های مربوط به بهداشت و ایمنی را رعایت کنند که شامل مواردی قبل از شروع فعالیت و ساختمان‌سازی تا هنگام فعالیت نیروی کار و بعضا در شرایط بعد از وقوع حادثه می‌شود.
وی افزود: برخی از ضوابطی که در راستای ایمنی در واحدهای صنعتی تعریف‌شده در تمام این واحدها مشترک است و در برخی واحدها نیز باتوجه به ماشین‌آلات و مواد اولیه‌ای که به‌کار می‌گیرند، استانداردهای خاصی باید رعایت شود.
این فعال صنعتی ادامه داد: از جمله مشکلاتی که واحدهای صنعتی در بخش ایمنی با آنها مواجه می‌شوند، یکی مربوط به نگاه بالا به پایین سازمان‌های متولی در برخورد با واحدهای صنعتی است که متاسفانه این نگاه سازمانی در اکثر نهادها مشاهده می‌شود.
مشکل دیگر مربوط به پیگیری مواردی است که صنعتگر به‌دلیل عدمرعایت نکات بهداشتی و ایمنی متخلف شناخته شده است. در مواردی واحد صنعتی به‌وضوح متخلف است، اما مواردی هم وجود دارد که عدمرعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و ایمنی مربوط به عدم‌آگاهی صنعتگر و شاید در مواردی سوءتفاهم است. به‌عنوان نمونه، رعایت برخی الزامات را محدود به سال قبل دانسته و... که در اغلب موارد صحبت‌های صنعتگر شنیده نمی‌شود.
وی افزود: راهکار حل این مشکل برای اینکه هم کارفرما کمتر دچار مشکل شود و هم ایمنی رعایت و امنیت جانی و مالی در واحدهای تولیدی در سطح بالایی تضمین شود، این است که به‌عنوان نمونه انجمن رابط صنعتگر باشد و صنعتگر در زمینه دستورالعمل‌هایی که رعایت نکرده، به‌طور مستقیم مواخذه و محکوم نشود؛ به‌نوعی برخی از مواردی که باید از سوی یک واحد صنعتی رعایت شود، از سوی نهاد واسط برای او شفاف‌سازی شود و اگر تخلفی وجود داشته، دلایل صنعتگر شنیده شود. در این صورت، استانداردها توسعه پیدا میکند و راهکار بسیار خوبی برای برقراری ارتباط بین کارفرما، تشکل‌ها و مسئولان خواهد بود.
کرمانی اظهار کرد: شاید سختگیری‌هایی که در بحث ایمنی می‌شود برای کارفرما هزینه مالی قابل‌توجهی هم داشته باشد، اما به‌عنوان کسی که در حوزه صنعت فعالیت دارم، از این سختگیری‌ها رضایت دارم و تا جای ممکن، خود را موظف به رعایت شاخص‌ها و دستورالعمل‌های این بخش می‌دانم.
این فعال حوزه صنعت افزود: در شهرک‌های صنعتی، رعایت نکات ایمنی و بهداشتی جا افتاده است. البته در برخی موارد ضعف‌هایی وجود دارد، اما سختگیری‌ها و نظارت در این بخش در سطح بالایی است.
ایجاد زیرساختهایی برای ایمنی بیشتر
کرمانی در ادامه اظهار کرد: یکی از موضوعاتی که واحدهای فعال در شهرک‌های صنعتی درگیر آن هستند، مربوط به زیرساختهایی است که باید از لحاظ ایمنی فراهم باشند. تامین زیرساخت‌ها وظیفه دولت است که متاسفانه در این زمینه سرمایه‌گذاری نمی‌شود. به‌عنوان نمونه در شهرک صنعتی با 1200 واحد زیرساخت‌های لازم وجود ندارد و در محدوده تعریف شده برای آن شهرک، فقط یک واحد آتش‌نشانی فعالیت میکند.
وی افزود: بروز حادثه اجتناب‌ناپذیر است و کمبود منابع و امکانات، پیامدهای یک حادثه را بیشتر میکند، در حالی که با تقویت و ایجاد زیرساخت می‌توان ابعاد حادثه و بار مالی و جانی آن را کم کرد؛ به‌عبارتی شاید نتوان به‌طور صد درصدی جلوی حادثه را گرفت، اما می‌توان وسعت آن را کم کرد. وقتی ظرفیت زیرساخت‌ها پایین است در زمان حادثه دامنه خسارتها بسیار زیاد خواهد شد و اتفاق در یک واحد، به‌راحتی واحدهای مجاور را هم درگیر میکند.
کرمانی اظهار کرد: اداره کل شرکت شهرک‌ها باید زیرساخت را ایجاد کند. این موضوع باید مدیریت و از قبل پیش‌بینی شود که متاسفانه بسیاری از این موارد پیش‌بینی نشده و تبدیل به معضل شده است. واقعیت این است که مشکل عمده شهرک‌های صنعتی در بخش زیرساختی است که ازسوی نهادهای متولی و دولت تامین اعتبار نمی‌شود.
وی افزود: شهرک‌های صنعتی عوارض پرداخت می‌کنند، اما خدماتی دریافت نمی‌کنند و انتظار این است که بخشی از این عوارض صرف تامین و توسعه زیرساخت‌های مربوط به شهرک‌ها شود که قطعا در مواردی تجهیزات مربوط به ایمنی را نیز در برمی‌گیرد و در افزایش سطح ایمنی و بهداشت این نواحی تاثیرگذار خواهد بود.
کرمانی در ادامه گفت: یکی از بخش‌هایی که نکات ایمنی در آن سختگیرانه تعریف و اجرا می‌شود، بخش ساخت‌وسازهای صنعتی است. نظارت بر ساخت‌وسازهایی که در شهرک‌های صنعتی انجام می‌شود، براساس استانداردهای مربوط به ایمنی، زلزله و... است.
ایمنی در این بخش، به‌ویژه از سال 95 به بعد و زیر نظر نظام مهندسی ساختمان، براساس مصوبات سختگیرانه‌ای که برای این بخش وجود دارد، در سطح بالایی بوده و تخلفات در آن اندک است. به‌جرأت می‌توان گفت در ساخت‌وسازها در اکثر موارد، ضوابط مربوط به ایمنی به‌دقت بررسی و به‌عنوان نمونه، سیستم آتش‌نشانی و اطفای حریق واحدهای تولیدی به‌طور کامل و طبق دستورالعملی که داده‌شده اجرا می‌شود.
سخن پایانی
صنعت به‌عنوان یک پدیده اقتصادی، به مکانی برای استقرار نیاز دارد که بیشترین سود و کمترین هزینه تولید را داشته باشد. این تفکر کم‌کم منجر به ایجاد شهرک‌های صنعتی شد که همان‌گونه که از نام آنها مشخص است، شهری است برای استقرار واحدهای تولیدی و صنعتی که نیازمند ساختمان، حریم‌های مشخص، سیستم حمل‌ونقل، آب، برق، گاز، خدمات مالی و بانکی، نیروی کار، بازار فروش، الزامات ایمنی و مانند آن است؛ بنابراین قانونمندی‌های ویژه‌ای پیرامون مکان‌یابی صنعتی ظهور میکند. در این شهر به‌واسطه اینکه واحدهای زیادی فعالیت دارند، رعایت استانداردها و ضوابط ایمنی هم بسیار مهم است و هر قدر در این زمینه ضوابط بیشتر رعایت شود، در بلندمدت به سود کشور خواهد بود.