رفع فیلترینگ تلگرام و اینستاگرام؟
سه ماه دیگر رفع فیلترینگ واتس‌اپ و گوگل‌پلی وارد یک‌سالگی می‌شود و در این مدت نه تنها محدودیت‌های سایر پلتفرم‌ها رفع نشد؛ بلکه هر بار وعده و شرط تکراری برای دسترسی آزاد به شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی مطرح می‌شود.
کارشناس‌ها و کنشگران اینترنت نیز معتقدند تکرار شرط رفع فیلترینگ پلتفرم‌ها با ایجاد دفاتر نمایندگی آنها در کشور ظاهرا بهانه‌ای برای تداوم محدودیت‌ها است.
تکرار مکررات
مسوولان دولت چهاردهم باز هم وعده تکراری رفع فیلترینگ را مطرح کردند. این اولین بار نیست که کابینه دولت پزشکیان وعده رفع محدودیت‌های دسترسی به پلتفرم‌های بین‌المللی را مطرح می‌کنند. البته این بار با دفعه‌های قبلی از نظر اعلام زمان دقیق رفع فیلترینگ تفاوت دارد. در هفته جاری مهدی طباطبایی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهور، از «زمان» برداشته شدن فیلترینگ خبر داد.
معاون رئیس‌جمهور با اشاره به وعده انتخاباتی مسعود پزشکیان در خصوص برداشته شدن محدودیت‌های اینترنتی در دولت چهاردهم گفت: «فیلترینگ اکثر پلتفرم‌ها تا پایان 1404 رفع می‌شود، تنها مسائل فنی فیلترینگ باقی مانده است و منتظر توافقاتی هستیم که چند دستگاه در این باره دخیل هستند.»
علاوه بر این، فاطمه مهاجرانی در دوم شهریور ماه به‌عنوان نماینده اعضای دولت از تلاش کابینه برای برداشتن محدودیت‌های اینترنتی صحبت کرده است. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی هیات دولت اعلام کرده است که «کار کارشناسی تایید کرده که فیلترینگ هزینه‌ها را بالا می‌برد. به همین خاطر است که دولت موضوع برداشته شدن فیلترینگ را پیگیری می‌کند.» او همچنین اعلام کرده است که دولت پیگیر تحقق این وعده است اما «هنوز در برخی سکوها رفع نشده است.
روزهای گذشته نیز ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم به تاکید ویژه رئیس‌جمهور بر موضوع رفع فیلترینگ اشاره کرده و گفته بود: «شخص رئیس‌جمهور مرتب این مساله را پیگیری می‌کند و ما نیز به‌طور منظم گزارش‌های مربوطه را ارائه می‌دهیم.» او از برگزاری جلسات مستمر با تمرکز بر موضوع فیلترینگ خبر داده و اعلام کرده بود که «آقای رئیس‌جمهور پیگیری ویژه و مستمری روی این موضوع دارند، جلسات برگزار می‌شود و ما نیز در حال دنبال کردن روند هستیم.» اظهارات اخیر درباره رفع فیلترینگ به مقامات دولتی محدود نشد؛ زیرا رضا الفت‌نسب یکی از اعضای بخش خصوصی هم از رفع فیلترینگ یکی دیگر از شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی خبر داد.
روز 31 مرداد ماه رضا الفت‌نسب، رئیس اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی، به عصر ایران از برداشته شدن فیلترینگ یک پلتفرم دیگر خبر داده بود: «بعضی شنیده‌ها حاکی از آن است که تا پایان تابستان یک پلتفرم دیگر رفع فیلتر خواهد شد. رفع فیلتر واتس‌اپ بر کار صنف ما اثرگذار بوده اما نه با شدت زیاد. به این دلیل که برداشته شدن محدودیت این پلتفرم بیشتر جنبه روانی دارد.
رئیس اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی با بیان این که «در جریان مشکلات دولت در زمینه رفع فیلترینگ هستیم» به دولت پیشنهاد کرده بود که «حقایق را در این باره با مردم در میان بگذارد و مقاومت‌هایی که در برابر رفع فیلتر می‌شود را شفاف بیان کند.»
با طرح چند باره وعده‌های رفع فیلترینگ انتظارات جامعه برای تحقق این وعده تکراری باز هم اوج گرفت. با این حال مدت کوتاهی از این موضوع نگذشته بود که محسن حاجی‌میرزایی، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری شرط رفع فیلتر پلتفرم‌های خارجی را ایجاد دفاتر نمایندگی پلتفرم‌ها در کشور مطرح کرد. شرطی که چه در یک سال فعالیت دولت پزشکیان و چه در سال های قبل بارها برای رفع فیلترینگ مطرح شد.
به گفته حاجی‌میرزایی، «اپلیکیشن‌های خارجی که در ایران فعالیت می‌کنند، باید نظارت‌پذیر باشند و به قواعد حاکمیتی ما تن دهند. در این باره مذاکراتی انجام شده و کارهای مقدماتی این موضوع نیز آغاز شده است.»
هر چند رئیس دفتر رئیس‌جمهور هم به چالش‌های حقوقی و اجرایی ایجاد دفاتر نمایندگی پلتفرم‌ها در ایران اشاره کرده، اما این موضوع از نظر کارشناس‌ها احتمالا بهانه‌ای برای تداوم محدودیت‌های دسترسی به پلتفرم‌های بین‌المللی است. به این دلیل که همه و حتی مسوولان هم می‌دانند که فرآیند رفع فیلترینگ از نظر فنی می‌تواند به سادگی با یک دستور انجام شود. با این حال، چه وزیر ارتباطات و رئیس‌جمهور بارها تاکید کرد‌ه‌اند که در رفع فیلترینگ اختیار کامل ندارند.
شرطی محال
از نظر کارشناس‌ها و کنشگران اینترنت نیز ایجاد نمایندگی در ایران برای پلتفرم‌های بین‌المللی به دلایلی همچون تحریم‌های گسترده علیه کشور و موانع اقتصادی و سیاسی، عملا غیرممکن است. سعید سوزنگر نیز با اشاره به اختیارات کم اعضای دولت در رفع فیلترینگ به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «حتی اگر همه سیاستگذاران به یک اجماع برسند که باید فیلترینگ به‌صورت کامل و یکباره رفع فیلتر شود، باز هم چندان تاثیر‌گذار نخواهد بود. به این دلیل که اعمال محدودیت‌های فیلترینگ در کشور یک سیاست بالادستی است و سال‌هاست که در ساختار آن نهادینه شده است.
با این حال، مسوولان دولت هر بار پس از رایزنی‌ها اخباری درباره رفع فیلترینگ مطرح می‌کنند، اما در عمل محقق نمی‌شود. به همین دلیل اگر دولتی‌ها معتقدند که اختیار چندانی در رفع فیلترینگ ندارند، بهتر است که وعده آن را هم مطرح نکنند.» این کنشگر اینترنت همچنین به شرط تکراری ایجاد دفاتر نمایندگی پلتفرم‌های بین‌المللی اشاره می‌کند و آن را از اساس اشتباه می‌داند. او همچنین در این باره توضیح می‌دهد: «این شرط به دلیل تحریم‌ها و تحت‌تاثیر عدم ارتباط کشورمان با اقتصاد جهانی کاملا اشتباه است.
ایرانی‌ها امکان دسترسی به تمام سرویس‌های پولی در دنیا را ندارند و به دلیل نبود همین مراودات مالی کشور با دیگر کشورها ایجاد دفاتر پلتفرم‌ها در کشور بی‌معناست. شرکت‌های سازنده پلتفرم‌های بین‌المللی با دو‌میلیارد کاربر سایر کشورها ارتباط دارند و هیچ وقت مسوولیت و هزینه‌های تاسیس دفتر نمایندگی در ایران را با جامعه کاربری 40میلیونی نمی‌پذیرند.»
این کارشناس همچنین در بخش دیگری از صحبت‌های خود به نمونه‌های دیگر و ناموفق تعامل کشورها با ایران در حوزه فناوری اشاره می‌کند و از نظر او با وجود رفع مقطعی برخی محدودیت‌ها باز هم شرکت‌های بزرگ فناوری تمایلی به ارتباط با ایران و خدمت‌رسانی به ایرانی‌ها نداشتند. با این اوصاف از ارزیابی نظرات کارشناسی و تجربه وعده‌های اخیر به نظر می‌رسد که باز هم تحقق وعده رفع فیلترینگ سایر پلتفرم‌ها غیرممکن و دور از انتظار باشد.