رمانی که از دل تاریکی‌های داعش متولد شد
نویسنده کتاب "سرمه" در مراسم رونمایی از این رمان، با اشاره به فضای شکل‌گیری داستان، از روند نگارش این اثر و مشورت با نیروهای سپاه قدس گفت.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، نشست رونمایی از کتاب "سرمه" در فروشگاه مرکزی کتاب انتشارات به‌نشر برگزار شد. این نشست میزبان حضور محمد اسماعیل حاحی علیان نویسنده کتاب "سرمه"، اعضای عصرانه داستان‌نویسان رضوی و سید علیرضا مهرداد نویسنده و منتقد ادبی و مهدی سیم‌ریز مدیر تولید انتشارات به‌نشر بود.
انگیزه خلق «سرمه» پس از سقوط موصل شکل گرفت
حاجی‌علیان، نویسنده کتاب «سرمه» در این مراسم گفت: جرقه اولیه نوشتن این کتاب، پس از سقوط موصل و خطبه‌خوانی ابوبکر بغدادی در مسجد جامع این شهر در ذهنم زده شد. آن روزها، فضای عجیبی همه‌جا را گرفته بود و به این فکر کردم که اگر رشادت جوانان ما در سال 59 نبود، امروز چه بر سر ما می‌آمد.
این نویسنده با بیان اینکه قصد داشت رمانی در سه بخش «موصل قبل از داعش»، «حین داعش» و «بعد از داعش» بنویسد، افزود: برای تحقیق به سراغ بچه‌های سپاه قدس رفتم که در منطقه حضور داشتند، اما در کمال تعجب متوجه شدم تصورات ذهنی من با واقعیت‌های میدان بسیار متفاوت است. نقش ایران در آزادسازی موصل کمرنگ بود و آمریکا اجازه دخالت نمی‌داد.
کراسه | پیوند فکری ایران و عراق؛ چرا وارثان صدام مخالفند؟این نویسنده به چالش اصلی خود اشاره کرد و افزود: با این شرایط، چگونه می‌شد رمانی بر اساس واقعیت نوشت؟ نقطه قوت کار را در «ارتباطات انسانی» یافتم؛ از جمله آزاده‌هایی که پس از سال‌ها به عراق برگشته و حتی زندانبانان سابق خود را پیدا کرده و برای درمان به ایران آورده بودند. این کشمکش‌های انسانی، ماده اولیه رمان من شد.
آفرینش داستانی بر پایه واقعیت در کتاب «سرمه»
حاجی‌علیان با تأکید بر اینکه «سرمه» مستندنگاری نیست، بلکه آفرینش داستانی بر پایه واقعیت است، توضیح داد: همه شخصیت‌های کتاب خیالی هستند؛ اما بر پایه آدم‌های واقعی ساخته شده‌اند. حتی مکان‌ها نیز به جز مسجد سرچشمه و بازار مرده‌های سمنان همگی تخیلی هستند، اما با تحقیق فراوان و کشیدن نقشه دقیق از محله‌های موصل، سعی کردم فضایی باورپذیر خلق کنم.
وی درباره ساختار روایی کتاب نیز توضیحاتی داد و اضافه کرد: «سرمه» اثری پست‌مدرن با خرده روایت‌های متعدد است که حول محور اضطراب یک نوجوان و تلاش پدرش برای حل این مسئله از مسیری خلاقانه ترجمه یادداشت‌های مربوط به موصل شکل می‌گیرد. ساختار اصلی رئالیستی است، فقط در دو بخش با روایت خواب به فضایی سورئال وارد می‌شویم.
این نویسنده در پایان با اشاره به روش نوشتن خود گفت: من از آن دسته نویسندگانی هستم که پیش از شروع، پلات و نقشه کامل کار را می‌چینم. نوشتن «سرمه» حدود 9 ماه طول کشید و با وجود برنامه‌ریزی اولیه، در میانه راه، شخصیت‌ها خودشان مسیر داستان را پیش بردند.
این نویسنده با اشاره به صحنه‌های سخت رمان مانند «قتل پدر دوستش» و تلاش برای جلوگیری از دیدن این صحنه توسط دوستش، یادآور شد: هدفم بازتاب واقعیت‌های خشن بدون سانسور در قالب داستان بود، ما در رسانه‌ها تنها اخبار روزانه جنگ را می‌شنیدیم، اما من می‌خواستم «چگونگی» و تاثیر این وقایع بر زندگی مردم را نشان دهم.
حاجی‌علیان با اشاره به استفاده از کهن‌الگوها در داستان‌نویسی، اظهار داشت: برخی معتقدند همه داستان‌ها تکرار 36 کهن‌الگوی اصلی هستند. مهم «چگونگی» روایت است، نه «چه» روایت کردن. همه می‌دانند داعش چیست، اما هنر نویسنده نشان دادن ابعاد پنهان این پدیده است.
وی با اشاره به فرآیند خلق اثر ادبی، تصریح کرد: هیچ داستانی یک‌شبه و بدون طرح اولیه به وجود نمی‌آید، همان‌طور که «جی. کی. رولینگ» پیش از نوشتن هری پاتر، مدت‌ها به طرح‌ریزی جهان جادوگری و پیرنگ اصلی داستان فکر کرد. نویسنده باید پیش از شروع، نقشه راه داشته باشد، هرچند ممکن است در میانه راه پایان داستان تغییر کند.
نویسنده کتاب "آتون‌نامه" در بخش دیگری از سخنانش بر لزوم باورپذیری و عمق شخصیت‌پردازی تأکید و تصریح کرد: شخصیت‌های داستان، به‌ویژه در داستان‌های رئال، باید مانند آدم‌های واقعی با تمام ضعف‌ها، تناقض‌ها و ویژگی‌های منحصربه‌فردشان باشند. قهرمان داستان لازم نیست کامل باشد.
حاجی‌علیان در پایان، خلق «جهان داستانی» منسجم را یکی از ارکان اصلی داستان‌نویسی موفق دانست و گفت: چه در ژانر فانتزی مانند هری پاتر و چه در داستان‌های رئال، نویسنده باید بتواند جهان داستانی خود را بسازد؛ جهانی که خواننده بتواند با تمام وجود آن را باور کند و در آن غرق شود.
در ادامه این نشست اسماعیل حاجی علیان به بیان نکاتی درباره نوشتن دیالوگ مؤثر پرداخت و به شیوه‌های مختلف نمایش دیالوگ و سه گونه رایج در نثرنگاری اشاره کرد.
این نویسنده از "تکرار مطلب دیالوگ در متن روایت" به عنوان یکی از نشانه‌های دیالوگ بد نام برد و افزود: ادبیات با تکرار میانه خوبی ندارد، مگر اینکه این تکرار به قصدی هنری و برای ایجاد "موتیف" انجام شود.
به گفته وی؛ استفاده زیاد از لهجه‌های بومی» نیز می‌تواند به محدود شدن مخاطب بینجامد و از جذابیت داستان بکاهد.
حاجی علیان، دیالوگ خوب را دیالوگی دانست که پیش برنده باشد و اطلاعات جدید به مخاطب بدهد. هم چنین در دیالوگ‌ها "صراحت" زیاد وجود نداشته باشد و مخاطب را وادار به فکر کردن کند، هر شخصیت زبان و حالات مخصوص به خود را داشته باشند.
وی به چند تکنیک برای جذابتر کردن دیالوگ اشاره کرد و افزود: تکنیک "تکرار" که در آن تکرار یک کلمه یا جمله خاص می‌تواند بار احساسی و هنری ایجاد کند. تکنیک "کاهش و افزایش (تکمیل)" که با کامل کردن یا ناقص گذاشتن عمدی جملات در طول دیالوگ، تعلیق و جذابیت ایجاد می‌شود.
وی ادامه داد: استفاده از تکنیک‌های "بی ربط گویی" در دیالوگ‌ها، "قفل زمانی یا مکانی" در دیالوگ با اشاره یک شخصیت به زمان و مکان خاص، "ارجاع" و استفاده شخصیت‌هاب داستانی از ضرب‌المثل، شعر یا ارجاع به متون دیگر، در نهایت تکنیک "پینگ پنگی" شامل استفاده از دیالوگ مانند بازی پینگ پنگ، با ضربه و پاسخ‌های پیاپی در داستان موجب کشمکش و جذابیت در داستان می‌شود.
حاجی علیان در پایان تأکید کرد: خروج از "محاوره ساده" (مانند سلام و احوال پرسی‌های تکراری) و رسیدن به "گفت‌وگوی حاوی کنش و کشمکش" از ضروریات دیالوگ‌نویسی حرفه‌ای است.
سرمه؛ اثری با موضوع داعش برای نوجوانان
هم چنین در این نشست سیدعلیرضا مهرداد، نویسنده و منتقد ادبی، با تشریح ساختار رمان «سرمه» گفت: این رمان با تکنیک روایی چندلایه و استفاده از راوی‌های متعدد، فضای پیچیده خاورمیانه را در دوره‌های مختلف تاریخی به تصویر می‌کشد.
دبیر نشست ادبی عصرانه داستان‌نویسان رضوی افزود: کتاب حاضر با یک روایت اول شخص از زبان پدر ایرانی آغاز می‌شود که نگران سلامت پسرش است. این راوی سپس ما را به دنیای نوجوانی خودش می‌برد و از طریق متنی ترجمه‌شده، راوی دوم یعنی برهان را معرفی می‌کند. از این نقطه به بعد، شاهد جابه‌جایی مداوم راوی‌ها بین دو نوجوان در ایران و عراق هستیم.
مهرداد با اشاره به لایه‌های زمانی مختلف رمان توضیح داد: داستان در سه دوره تاریخی ایران پساداعش، عراق دوران داعش، عراق دوران حمله آمریکا و عراق دوره صدام روایت می‌شود. این زمان‌های موازی به نویسنده امکان می‌دهد تا تحولات منطقه را در بستر تاریخی بررسی کند.
وی با اشاره به تجربه شخصی خود از پیاده‌روی اربعین و مواجهه با بعثی‌های سابق گفت: در طول 12 سال پیاده‌روی اربعین، همواره به دنبال درک بعثی‌ها بوده‌ام. در رمان "سرمه" توانستم یک بعثی راستین را ببینم؛ یک پیرمرد عابد که زمانی با او جنگیده‌ام و اکنون با سجاده و تسبیح به عبادت مشغول است.
مهرداد در پایان به درونمایه‌های متعدد رمان اشاره کرد و گفت: نقش اهل سنت در قضیه داعش، موقعیت ایران، نسل جوان دو کشور و مسئله کردها از جمله مضامینی است که در این اثر به آنها پرداخته شده است. این رمان امکان لمس واقعیت‌های پیچیده منطقه را برای مخاطب فراهم می‌کند.