روز اول؛ تجربه‌های مهمانی با سه روایت رمضانی

خدایا! ای که تدبیر امور به دست او است و او بر هر چیز قادر است. ای که می داند خیانت چشم ها را و آن چه را سینه ها پنهان کنند و دل ها در خویش مستور دارند، و او است دقیق آگاه. (دعایی از امام جواد (ع) برای شب اول ماه رمضان)

پرونده خبرآنلاین در روز نخست ماه مبارک رمضان را با سه روایت رمضانی از آیت الله آقا مجتبی تهرانی، دکتر غلامحسین دینانی و امام موسی صدر می گشاییم.

 رمضان، ماه سخن گفتن خدا و بنده اش / به روایت آیت الله آقا مجتبی تهرانی

ماه نزول همه کتب آسمانی بر پیامبران

طبق آنچه که ما در معارفمان داریم، مطلب این است که این ماه، ماهی است که رب با عبدش سخن گفته است. به حسب روایتی از امام صادق (علیه السلام)، کتب آسمانیه از تورات و انجیل و زبور تا قرآن، همه در ماه مبارک رمضان به پیامبران الهی نازل شده است. یعنی این ماه، ماهی است که خداوند با بندگانش سخن گفته است و آن ها را مورد خطاب قرار داده و مورد عنایت خاصه خودش قرار داده است. همچنین محبوب و مولا، اجازه فرموده است که بنده در این ماه از هر دری با او سخن بگوید. این مطلب در روایات ما هست و تأکید هم شده که خدا به من اجازه داده است که در این ماه با او حرف بزنم. به تعبیر دیگر این ماه، ماه سخن گفتن بین «محبوب و محب» و «محب و محبوب» است؛ ماه گفتگوی «رب با عبد» و «عبد با رب» است. از طرفی ماه سخنان رب را تکرار کردن و لذت بردن است و از طرف دیگر ماهی است که عبد سخنانش را با ربش می‌گوید.

ماه رمضان؛ بهار قرآن در روایات بسیار داریم که در ماه مبارک رمضان، به قرائت قرآن سفارش شده است. در روایاتمان نسبت به این موضوع، تعبیرات مختلفی داریم. این روایت از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است و معروف است: «لکل شیء ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان» هرچیزی بهاری دارد و بهار قرآن ماه مبارک رمضان است. یا روایتی که از امام صادق (علیه السلام) است که راجع به ماه ها حضرت می فرماید: «فغر الشهور شهر الله عز ذکره و هو شهر رمضان» تا به این جمله می رسد: «فاستقبل الشهر بالقرآن» تو به این ماه با قرآن رو بیاور!

یا در آن خطبه معروفی که از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است، حضرت فرمود: «أیها الناس... انه قد أقبل الیکم شهر الله بالبرک و الرحم و المغفر» تا اینجا «و من تلا فیه آی من القرآن کان له مثل أجر من ختم القرآن فی غیره من الشهور». این تعبیر هست که اگر کسی یک آیه از قرآن را در این ماه تلاوت کند، اجر او مثل این است که در ماه های دیگر یک ختم قرآن کرده باشد. این اجر خیلی زیادی است.

ختم قرآن؛ سنت ائمه: در ماه مبارک رمضان یک روایت در وسائل از مقنع مفید (رضوان الله علیه) نقل شده که در آن آمده حضرات ائمه در ماه مبارک رمضان ده ختم قرآن می‌کردند. یعنی هر سه روز، یک ختم قرآن. روایتی است که محدث قمی از مرحوم مجلسی (رضوان الله علیه) نقل می‌کند که در یک حدیث هست که بعضی از ائمه (علیهم السلام) در ماه مبارک رمضان، چهل ختم قرآن می کردند و اگر هر ختم قرآن را ثوابش را به روح مقدس یکی از چهارده معصوم (علیهم السلام) هدیه کند، ثوابش مضاعف می‌شود. در آن روایت دارد که هر ختم قرآنی که می کردند، ثوابش را به یکی از معصومین (علیهم السلام) هدیه می کردند. این ها یعنی چه؟

چرایی تلاوت فراوان در رمضان در روایت دارد اجر چنین کسی که قرآن می خواند آن است که در روز قیامت با ائمه (علیهم السلام) باشد. این همه سفارش می کنند که در ماه مبارک رمضان هر چه می توانید قرآن تلاوت کنید، برای این است. اهل معرفت می گویند قرآن کلامی است که از مصدر وحی برای بندگان صادر شده و نزول پیدا کرده است. تلاوت قرآن، یادآور این معنا است که در این ماه، خدا بندگان را مخاطب قرار داده است و این معارف را به وسیله انبیائش برای آن ها فرستاده است.

«أیها الناس»، «أیها المؤمنون»، این خطاب های قرآنی یک افتخار برای بندگان است. مایه افتخار و مباهات است. قرآن خواندن در این ماه به این معنا است که برای انسان یادآور این نکته است که در این ماه من مورد عنایت الهی قرار گرفته‌ام و او به وسیله انبیائش مرا مخاطب قرار داده است و من را به حساب آورده و مرا از بقیه حیوانات جدا کرده و این معارف را برای من فرستاده است. خود این لذت بخش است!

لذت تکرار خطاب محبوب در یک روایت هست که زین العابدین (صلوات الله علیه) در این ماه سخن که می گفت، سخن او یا آیات الهی بود و یا دعا. این ها همه گویای این معنا است که خود این تکرار کلام رب لذت بخش است. یعنی اگر یک رابطه محبت، بین محب و محبوب باشد، اقتضایش این است که انسان سخن محبوبش را یادآوری کند. چقدر هم لذت می برد که محبوب این سخنان را به من گفته است! اگر محب، محب واقعی باشد سخن محبوب برای او لذت بخش است و تکرار آن به او جلا می‌بخشد و به روحش صفا می‌بخشد. لذا ما در روایات می بینیم که اینطور سفارش شده است که قرآن نازل را تلاوت کنید.

ماه باز شدن درب های آسمان و استجابت همه دعاها این تعبیراتی که ما در روایاتمان نسبت به ماه مبارک رمضان داریم که از امام صادق (علیه السلام) منقول است که علی (علیه السلام) فرمود: «علیکم فی شهر رمضان بکثر الاستغفار و الدعاء» یعنی هیچ کدام از خواسته هایت را کنار نگذار! هر خواسته‌ای داری بگو! معنای «کثرت» این است؛ چه مادی، چه معنوی، این خواسته‌ها را با خدا در میان بگذار و از او تقاضا کن.

ما نسبت به ماه مبارک رمضان این را داریم که «ان أبواب السماء تفتح فی أول لیل من شهر رمضان»؛ تمام درب های آسمان، از شب اول ماه رمضان تا آخرین شب باز شده است. در روایت «درب ها» دارد. این تعبیر «ابواب» که در اینجا هست، این یعنی چه؟

روایت از علی (علیه السلام) دارد: «ألا و أبواب السماء مفتح من أول لیل منه»؛ آگاه باشید که درب های آسمان - تعبیر به «ابواب» می کند - از شب اول ماه مبارک رمضان باز است. فقط به یک نکته‌اش اشاره کنم؛ یعنی تمام حجب از ناحیه رب، برداشته شده است. در این ماه دیگر هیچ حجابی نیست. یعنی از ناحیه خداوند نسبت به بندگانش هیچ حجابی نیست. هیچ دری بسته نیست؛ اصلا و ابدا. تمام درب ها باز است. اگر بخواهیم این را تنزل بدهیم باید بگوییم، هر تقاضایی - اگر متناسب با دربی از درب های رحمت الهی باشد - این تقاضا به رب می رسد؛ هر تقاضایی! چه مادی و چه معنوی به رب می رسد و به هیچ مانعی از آن ناحیه برخورد نمی کند. چون ابواب سماء باز است.

نتیجه آن چیست؟ نتیجه آن این است که این تقاضاها در این ماه بی جواب نمی ماند. به تعبیر روز هیچ دعایی به بایگانی نمی رود! بلکه مستقیم به دست خودش می رسد؛ مستقیم خودش می شنود. به جملاتی از مناجات علی (علیه السلام) که در روایت دارد همه ائمه (علیه السلام) این مناجات را می‌خواندند، دقت کنید: «و اسمع ندائی اذا نادیتک و اسمع دعائی اذا دعوتک و أقبل علی اذا ناجیتک» خطاب به خود خدا می کند. هیچ کدام از این تقاضاها بدون جواب نمی ماند.

لذا ما در روایت از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) داریم که حضرت فرمود: «و دعائکم فیه مستجاب»؛ یعنی دعای شما در ماه مبارک رمضان بی جواب نمی ماند. این دعاها مستجاب است و بی‌جواب نمی ماند. اما جواب چیست؟ آن‌وقت علی (علیه السلام) می گوید: «ألا و الدعاء فیه مقبول» جواب ها همه مثبت است. هیچ جواب منفی در کار نیست. هیچ دعایی جواب منفی ندارد.

 فرصتی مناسب برای خلوت کردن انسان با خود / به روایت دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی

ماه رمضان، ماه ضیافت است و خداوند بهترین فرصت را برای انسان فراهم کرده است، زیرا انسان روزه می گیرد. روزه یعنی همان خلوت گزیدن با خود. این ممکن است عزلت نباشد اما خلوت است. برای این خلوت شمرده می شود که من در غیر رمضان، اسیر مشتهیات و شهوات هستم و مشتهیات من، خود من هستند و من در این ماه از این ها فاصله می گیرم و در واقع با خودم خلوتی دارم که غیر از عزلت است.

این زمان، یک ماه و زمان بسیار خوبی است که فرصت خلوت دست می دهد. این ماه، ماه خلوت با خداست. وقتی من با خودم خلوت می کنم و مشتهیات را کنار می گذارم، در واقع به خداوند نزدیک شده ام و با او خلوت کرده ام. این فرصت در ایام دیگر برای مردم عادی کمتر دست می دهد، اما برای اولیا همیشه هست. فرصت های این شب های پاک را که شب های نزول حقایق، رحمت، ارواح طیبه و ملائکه است با توفیق خداوند غنیمت بدانیم.

ملائکه در این شب ها حضور دارند و حضورشان به این معناست که باب های شهوات بسته شده است. یعنی شیاطین کمتر فعال اند و ابواب به رویشان بسته شده است، زیرا شیاطین از راه مشتهیات وارد می شوند که در این ماه ابواب این مشتهیات به رویشان بسته است، از این جهت که شیطان، مجال فعالیت کمتری دارد، ملائکه نازل می شوند و این ماه، ماه نزول فرشتگان و وحی است.

انسان در این ماه فرصت خوبی برای خلوت با خود دارد، خوب است که احلاص پیشه کند. نه به عنوان یک نصیحت، بلکه می دانیم که اخلاص، بسیار خوب است و مظهر کامل اخلاص، حضرت امیرالمومنین (ع) است.

از علی آموز اخلاص عمل شیر حق را دان منزه از دغل

اخلاص، امری باطنی است و ممکن است گفته شود که ما به باطن حضرت امیر راه نداریم که بدانیم تا چه حد اخلاص داشته است. این درست است، اما در ظاهر به آن راه داریم و شرح زندگی آن انسان بزرگ عالم هستی را خوانده ایم.

اخلاص چگونه به انسان دست می دهد؟ اخلاص، هنگامی به دست می آید که انسان با خودش صادق باشد و این صدق با خود اما الفضائل است. انسان اگر به خود راست گفت، اخلاص هم می یابد و با دیگر مردم نیز می تواند صادق باشد و به هیچ فردی خیانت روا نمی دارد و آزارش به موری نخواهد رسید. بنابراین اخلاص به دنبال این صدق می آید.

روزه را از حرکتی خشک و تقلیدی به حرکتی پویا و عاشقانه تبدیل کنیم/ به روایت امام موسی صدر 

دگر بار، رمضان مبارک فرا رسیده است؛ با شب های الهام بخش، روزهای آموزنده و فضای آکنده از شمیم خاطرات و عبرت‌هایش که مایه جدیت و نظم است.

دگر بار، روزه می گیریم، شب زنده داری می‌کنیم، شعایر را دو چندان می‌کنیم و سرانجام عید را با شادمانی و خشنودی جشن می‌گیریم و پس از آن به زندگی عادی باز می‌گردیم. بدین سان سال‌ها تکرار و بر حجم خاطرات افزوده می‌شود.

اما بیم آن می‌رود که روزه به عادتی بی‌روح و شعایر آن به سنت هایی سرگرم کننده بدل و ماه رمضان از همه معانی اصیلی‌اش تهی شده باشد. با نگاهی سریع در می‌یابیم که این مشکل، یعنی مشکل و مسئله روزه و رمضان، مسئله همه عبادات و همه مناسبت‌هاست. این آفت به همه عبادات و ایام راه یافته و اماکن مقدس و شعایر دینی و همه آموزه های آسمانی را در برگرفته است.

آیا نقش راهبری دین در هدایت آدمی به آخر رسیده است؟ و به آیین‌ها و خاطرات و تجمل بدل شده است؟ یا اینکه اساسا آموزه های دینی برای تخدیر آدمی آمده اند و از آنجا که سختی‌ها فرا گیریند این آموزه‌ها نیز همه زندگی آدمی را فرا گرفته اند. آیا اکنون که آدمی بر بسیاری از مشکلات و سختی هایش چیره گشته، باید از نقش دین بکاهیم؟

مؤمنان!

بهتر است پیش از آنکه دیگران از ما بپرسند ما خود این پرسش دشوار را از خود بکنیم. اما حقیقت این است که این پرسش و پاسخ‌ها پیش‌تر مطرح شده اند، اما ما آن‌ها را نادیده گرفتیم، بر آن‌ها چشم پوشیدیم و از سخن گفتن درباره آن‌ها روی برتافتیم، تا با واقعیت دلهره آور و تلخ روبه رو نشویم.

ای مؤمنان!

آیا در روزه‌هامان آثار روزه را می‌بینیم؟ و در نمازمان عروج آن را؟ آیا در فطر و قربان معانی این اعیاد و کارکردشان را حس می‌کنیم؟ آیا شعایر در ما فعل و انفعال و اماکن مقدس در ما اثر دارد؟

این‌ها تجارب تلخ و دردآور ما در متن واقعیت تلخ و درد آور ماست. پس بار دگر با نگاهی واقع بینانه، همه‌جانبه و با شجاعت و بینش آموزه‌های دینمان را ارزیابی کنیم، شاید راهی نو بپیماییم و در آن‌ها زندگی بدمیم، و از هستی خود به دین و آموزه های والایش ببخشیم تا جایگاه رفیع و فراگیر خود را باز یابد. بگذاریم دین ابعاد وجودی ما را فرا‌تر ببرد و کثرتمان را وحدت بخشد و تشتتمان را به همدلی بدل کند.

ای مؤمنان!

هرگاه اندیشه دینی و آموزه‌هایش در همه ابعاد زندگیمان؛ در خانه، در بازار، در دفتر کار، و در عرصه‌های حیات ما حضور داشته باشد، هرگاه حصار‌ها را از احساس دینی در بند در عبادتگاه‌ها، برداریم و بگذاریم این احساس به کلیت حیاتمان راه یابد، به زندگیمان پا نهد، تا اختیار ما به دست او باشد و اثر گذارد و هدایت کند، هر‌گاه به او فرصت دهیم و نخواهیم که با منزوی کردن او از نقشش بکاهیم و او را از میان ببریم، تنها در این صورت است که آثار این گنج گرانمایه را در زندگی و در ساختن تمدن خود می‌بینیم.

مؤمنان!

روزه ماه رمضان و دیگر عبادات و شعایر دینی تنها فعالیتی جسمانی نیستند، بلکه حرکاتی سرچشمه گرفته از عقل و دل‌اند که به قالب حس در می‌آیند و با آن در می‌آمیزند، از همین رو هر‌گاه به دور از دخالت عقل و دل انجام گیرند، اعمالی خشک، کم رنگ و تقلیدگونه‌اند که ما را به خود مشغول می‌کنند، ولی تأثیری نمی‌گذارند.

بر ماست تا در این تجربه تازه و این ماه مبارک و در روزهاش، عقل و دل را در کنار جسم فعال کنیم. باید تفکر و تأمل کنیم، باید عشق بورزیم و حساس باشیم. باید این عشق و آن تأمل را در متن روزه خود جاری سازیم.

پیامبر فرمودند: «تفکر ساعه خیر من عباده سبعین سنه» (یک ساعت تفکر، بر‌تر از هفتاد سال عبادت است.) امام صادق نیز فرموده اند: «هل الدین الا الحب؟» (آیا دین جز محبت است؟) این چنین روزه زنده‌ای، سپر آتش است و یکی از ارکان اسلام، مهمانی خداوند است و تکریم انسان. قدر انسان است و قدر او. فقط در این صورت است که رمضان شرایط و فضایی را فراهم می‌کند که در آن انسان گرامی ساخته می‌شود، انسانی که فاتح مکه است و پیروز بدر و سازنده تاریخ. این چنین رمضانی ماه الفت و همدردی با دیگران و فصل فراموشی کینه‌ها و اتحاد صفوف است. ماه وحدت کلمه و وحدت دل‌ها و ماه رستاخیز دوباره امت است.

/6262