رونق فرهنگ «حفظ قرآن» یک پروژه تمدنی است

گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم: حفظ قرآن کریم از دیرباز یکی از عالی‌ترین جلوه‌های ارتباط با کلام وحی در میان مسلمانان بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این مسئله به شکلی جدی‌تر وارد گفتمان فرهنگی و دینی جامعه ایران شده و به یکی از اهداف مهم سیاست‌گذاری‌های قرآنی تبدیل شد.

در این میان، تأکیدات مکرر رهبر معظم انقلاب اسلامی نقش تعیین‌کننده‌ای در ترویج این فرهنگ ایفا کرده است؛ به گونه‌ای که تقریباً هیچ سالی نبوده است که ایشان در دیدارهای خود با قاریان و حافظان قرآن بر اهمیت حفظ تأکید نکرده باشند.

رهبر معظم انقلاب در چهاردهم تیرماه 1390 در دیدار با شرکت‌کنندگان مسابقات قرآن، بر ضرورت تقویت جریان حفظ تصریح کرده و فرمودند: «به سمت حفظ قرآن بیشتر بروید. حفظ، وسیله است البته؛ حفظ وسیله است. حفظ، هدف نیست. حفظ قرآن، وسیله است؛ وسیله است برای این که انسان، آسان بخواند، آسان تکرار کند و امکان تدبر پیدا کند. جوان‌ها بروند از استعدادشان، از حافظه‌شان استفاده کنند؛ بچه‌ها را، جوان‌ها را بکشانید به سمت حفظ قرآن.»

این سخن به روشنی نشان می‌دهد که غایت حفظ، صرفاً سپردن آیات به ذهن نیست، بلکه مقصد نهایی آن فراهم شدن بستر تدبر، تفکر و در نهایت عمل به قرآن است.

در همین راستا، قرآن کریم در آیه 29 سوره ص می‌فرماید: «کتَاب أَنزَلنَاهُ اِلَیک مُبَارَک لِیدَبَرُوا آیاتِهِ وَلِیتَذَکرَ أُولُو الأَلبَابِ»؛ «کتابی پربرکت است که بر تو نازل کردیم تا در آیات آن تدبر کنند و خردمندان متذکر شوند.» بنابراین، حفظ قرآن باید مقدمه‌ای برای تعمق در مفاهیم الهی و هدایت‌پذیری در زندگی باشد.

حفظ قرآن در سنت اهل بیت علیهم‌السلام

در روایات اهل بیت علیهم‌السلام نیز بر اهمیت حفظ و انس با قرآن تأکید فراوانی شده است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «اَلقُرآنُ عَهدُاللهِ اِلی خَلقِهِ، فَقَد ینبَغی لِلمَرءِ المُسلِمِ اَن ینظُرَ فی عَهدِهِ، وَ اَن یقرَأ مِنهُ فی کلِ یوم خَمسینَ آیهً» (جامع الاخبار و الآثار، ج 1، ص 335) به این معنا که «قرآن، عهدنامه خدا به بندگان اوست، پس شایسته است مسلمان در عهدنامه‌اش بنگرد، و روزی پنجاه آیه از آن بخواند.»

این روایت نشان می‌دهد که نگاه اهل بیت علیهم‌السلام به قرآن، تنها در حد خواندن نیست، بلکه نگاهی عهدی و مسئولانه است. حفظ قرآن می‌تواند این انس روزانه را پایدارتر و عمیق‌تر کند.

همچنین پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «مَن قَرَأَ القُرآنَ فاستَظهَرَهُ (حَفِظهُ) فأحلَ حَلالَهُ وحَرَمَ حَرامَهُ أدخَلَهُ اللهُ بِهِ الجَنَهَ وشَفَعَهُ فی عَشرَه مِن أهلِ بَیتِهِ کلُهُم قَد وَجَبَت لَهُمُ النارُ» (کنز العمال، ج1، ص524) به این معنا که «هر کس قرآن را بخواند و آن را حفظ کند و به حلال و حرامش پایبند باشد، خدا او را وارد بهشت کرده و شفاعتش را درباره ده نفر از اهل بیتش که آتش بر آنان واجب شده بود، می‌پذیرد.»

این حدیث، پیوند مستقیم میان حفظ قرآن و سعادت اخروی را نشان می‌دهد و تأکید می‌کند که حفظ تنها با عمل معنا پیدا می‌کند.

تجربه اجتماعی پس از انقلاب اسلامی

یکی از ویژگی‌های مهم دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رونق گرفتن فرهنگ حفظ قرآن بوده است. چهره‌هایی مانند استاد شهریار پرهیزگار و سیدمحمدحسین طباطبایی (علم‌الهدی) در ذهن جامعه به عنوان نمادهای حافظان قرآن شناخته می‌شوند و هر ساله نیز بر شمار حافظان در مسابقات و محافل قرآنی افزوده می‌شود.

این حرکت اجتماعی، گرچه با کاستی‌هایی در سیاست‌گذاری‌ها و حمایت‌های نهادی همراه بوده، اما تأکید رهبر معظم انقلاب و تلاش‌های اساتید برجسته همچون استاد احمد ابوالقاسمی، به شکل جدی مسیر را هموار کرده است.

استاد ابوالقاسمی در این باره می‌گوید: «کسی که قرآن را حفظ کند دیگر به چیزی نیاز ندارد. کسانی که قرآن‌دان هستند دین را بهتر می‌فهمند و وقتی دانایی افزون شود، رفتار نیز متحول می‌شود.» این سخن، تأکیدی بر همان کارکرد هدایتی قرآن است که در آیات متعدد مانند آیه 2 سوره بقره بیان شده است: «ذَلِک الکتَابُ لَا رَیبَ فِیهِ هُدًی لِلمُتَقِینَ»؛ کتابی است که هیچ شکی در آن نیست، و هدایتگر پرهیزکاران است.

عمل به قرآن؛ ثمره حقیقی حفظ

رهبر معظم انقلاب بارها یادآور شده‌اند که حفظ باید به عمل منجر شود. ایشان در 13 خرداد 1393 در در دیدار شرکت کنندگان در سی‌ویکمین دوره مسابقات بین‌المللی قرآن کریم فرمودند: «اگر قرآن در جامعه رواج پیدا کند، رونق پیدا کند، حفظ قرآن رایج بشود، انس با قرآن در بین اقشار مختلف جامعه رواج پیدا بکند، جامعه برای عمل به قرآن نزدیک می‌شود؛ ما این را می‌خواهیم.»

این دیدگاه با احادیث اهل بیت نیز هم‌خوانی دارد. امام علی (ع) می‌فرمایند: «وَ تَعَلَمُوا القُرآنَ فَاِنَهُ أَحسَنُ الحَدِیثِ، وَ تَفَقَهُوا فِیهِ فَاِنَهُ رَبِیعُ القُلُوبِ، وَ استَشفُوا بِنُورِهِ فَاِنَهُ شِفَاءُ الصُدُورِ، وَ أَحسِنُوا تِلَاوَتَهُ فَاِنَهُ أَنفَعُ القَصَصِ.» (نهج البلاغه؛ خطبه 110) به این معنا که: «و قرآن را بیاموزید که بهترین سخن است و آن را نیک بفهمید، که بهار دل‌هاست و به پرتو آن شفا جویید، که شفای سینه‌هاست و نیکو تلاوتش کنید که نافع‌ترین گفتارهاست.»

این روایت نشان می‌دهد که حفظ قرآن نعمتی بی‌بدیل است و اگر با تدبر و عمل همراه باشد، انسان را به سرچشمه‌های حقیقی هدایت متصل می‌کند.

تقویت جریان حفظ؛ زمینه‌ساز تربیت نسل قرآنی

حفظ قرآن در نگاه اسلام، وسیله‌ای برای پیوند عمیق‌تر با وحی الهی است. این پیوند، از یک سو عقل و قلب انسان را با معارف قرآنی تغذیه می‌کند و از سوی دیگر جامعه را به سوی عمل قرآنی سوق می‌دهد. تجربه انقلاب اسلامی و تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که رونق فرهنگ حفظ، یک پروژه تمدنی است.

بنابراین تقویت جریان حفظ قرآن در جامعه امروز ما می‌تواند زمینه‌ساز تربیت نسلی باشد که هم در بعد فردی از نور هدایت بهره‌مند باشد و هم در سطح اجتماعی، جامعه‌ای قرآنی و مبتنی بر عدالت، اخلاق و معنویت را شکل دهد؛ همان هدفی که قرآن در آیه 105 سوره انبیاء ترسیم کرده است: «وَلَقَد کَتَبنَا فِی الزَبُورِ مِن بَعدِ الذِکرِ أَنَ الأَرضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَالِحُونَ»؛ «و همانا ما پس از تورات، در زبور نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث می‌برند.»