زمینه های فکری اسلام سیاسی قدمای امامیه در تدوین نهج‌البلاغه
به گزارش مشرق، داود مهدوی زادگان مطلبی با عنوان زمینه های فکری اسلام سیاسی قدمای امامیه در تدوین نهج‌البلاغه را در کانال خود در ایتا منتشر کرد و نوشت:
کتاب شریف نهج‌البلاغه مجموعه ای از سخنان امیر بیان و ولاء علی بن ابی طالب علیه السلام است که در سه بخش خطبه ها (241) و نامه ها (79) و کلمات قصار یا حکمت ها (480) توسط محمد بن حسین موسوی بغدادی مشهور به سید رضی علیه الرحمه (359 - 406 ق) گردآوری و تنظیم شده است.
سید رضی ره که نسبش از پدر به ابراهیم مجاهد فرزند امام کاظم علیه السلام و از مادر به امام سجاد علیه السلام می رسد، از شاگردان برجسته شیخ مفید رحمت الله علیه است. وی در همان دوران جوانی در علوم مختلف تبحر یافته بود ولی شهرتش در ادبیات عرب بود چنانکه او را سرآمد شاعران آل ابی طالب دانسته اند.
سید رضی ره نگارش نهج‌البلاغه را در ماه رجب 400 هجری قمری به اتمام رسانده است او در مقدمه کتاب، دلیل نامگذاری آن به نهج‌البلاغه را در شگفتی و عظمت رسایی و بلاغت سخنان امام علی علیه السلام عنوان کرده است:
" بعد از تمام شدن کتاب، خوب دیدم که نامش را نهج البلاغه بگذارم؛ زیرا این کتاب درهای بلاغت را به روی بیننده می گشاید، حاجت عالم و متعلم و هم خواسته ی شخص بلیغ و زاهد در آن یافت می شود. در بین کلمات امام علیه السلام سخنان شگفت انگیزی در مورد توحید، عدل و تنزیه خداوند از شباهت به خلق می بینم که تشنگان را سیراب می کند و پرده ها را از روی تاریکی شبهات برمی گیرد ".
اما شاید اگر سید رضی در روزگار خواجه نظام الملک طوسی (408 - 485 ق) که اندکی بعد از درگذشت وی بدنیا آمده است، می زیست و یا در دنیای معاصر که توجه به سیاست نامه و فلسفه سیاسی نویسی شدت یافته است به سر می‌برد، نام دیگری مانند سیاست‌نامه علوی، نهج السیاسه یا نهج الحکومه را برای کتاب خود انتخاب می کرد.
شاید هم سید رضی ره بر همین قصد بوده است ولی از باب تقیه چنین عنوانی را برای کتاب خود برگزیده است. چون سید در همان مقدمه اشاره به این نکته دارد که برخی خطبه های حضرت وصی درباره زهد و تقوی به حدی جذاب و پندآموز است که شنونده گمان می کند گوینده آن تارک دنیا بوده و به خانه و غار نشینی رو آورده است در حالی که این چنین نیست و این سخنان از کسی است که امیر لشکر و کشور بوده است:
" هر گاه کسی در سخن آن حضرت درباره ی زهد و مواعظ تأمل کند بدون آن که توجه داشته باشد که این سخن شخصی عظیم القدر و نافذ الامر است که همه در برابر او سر فرود می آورند، شک و تردید نخواهد کرد که گوینده ی این سخن کسی است که جز در وادی زهد و پارسایی قدم نگذاشته و هیچ اشتغالی به جز عبادت نداشته و در گوشه ی خانه ای یا در یکی از غارها تنها و دور از اجتماع قرار گرفته که جز صدای خودش را نمی شنود و غیر خویش، دیگری را نمی بیند و همواره مشغول عبادت است؛ و هیچ گاه نمی تواند باور کند که این سخنان از کسی است که به هنگام جنگ در دریای لشکر دشمن فرو می رفت و پهلوانان و جنگ جویان نیرومند را بر زمین می افکند و، با این حال، در زهد و درستکاری و پاکی نمونه ای بی نظیر است".
اینکه اغلب خطبه ها و تمام نامه های نهج‌البلاغه مربوط به دوره حکمرانی امام علی علیه السلام است، دلیل آشکاری است بر اینکه سید رضی ره توجه ویژه‌ای به امر حکمرانی آن حضرت داشته است و در پی حفظ آن بوده است. خصوصاً که وی سعی نکرده مطالب را موضوع بندی کند و مثلاً اخلاقیات را از سیاسات جدا کند.
این امر، فرض زمینه دیدگاه اسلام سیاسی در اندیشه سید رضی ره را قوت می بخشد. بلکه دیدگاه قدمای امامیه بر فکر اسلام سیاسی استوار بوده است. لکن به دلیل وجود شرایط تقیه آمیز و حوادث ایام مجبور به پنهان نگاری بودند.
اگر اسلام سیاسی در اندیشه قدمای امامیه تا این اندازه قوت حضور نمی داشت، کتاب شریف نهج‌البلاغه به اینگونه که هست گردآوری نمی شد و به همان سخنان اخلاقی و حکمت آموز بسنده می شد.
درک قدمای امامیه از جامعیت سیره نبوی و علوی در عدم تفکیک دین از سیاست بود که سخنان امام علی علیه السلام اینچنین گردآوری شد و به یادگار مانده است.
*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.