سایه «سوم خرداد» بر پهپادهای رادارگریز / گزارش تسنیم از سیر تکامل قاتل گلوبال هاوک

گروه دفاعی خبرگزاری تسنیم، سیدمحمد طاهری: سی‌ام خردادماه سال 1398 سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یک فروند پهپاد گلوبال هاوک آمریکایی (Northrop Grumman RQ-4 Global Hawk) را بر فراز تنگه هرمز منهدم کرد.

در ساعات اولیه انتشار این خبر سوال اصلی این بود که ایران با کدام سامانه پدافندی توانسته است این پهپاد رادارگریز آمریکایی را رهگیری و منهدم کند و حتی برخی احتمال انهدام این پهپاد توسط سامانه‌های پدافندی خارجی را مطرح می‌کردند؛ پاسخ به این سوال اما خیره کننده بود. گلوبال هاوک آمریکایی توسط سامانه پدافندی تمام ایرانی «سوم خرداد» رهگیری و منهدم شده بود، موضوعی که تعجب و حیرت محافل نظامی دنیا را برانگیخت.

گلوبال هاوک پهپادی ساخت شرکت نورثروپ گرومن آمریکا است که در نیروی هوایی و دریایی ارتش آمریکا مورد بهره برداری قرار گرفته است. این پهپاد از سال 1998 عملیاتی شده است و هزینه ساخت هر فروند از آن 131 میلیون دلار است.

گلوبال هاوک مجهز به یک موتور توربوفن رولزرویس اف 137 است که سرعت این پهپاد را به 575 کیلومتر بر ساعت می‌رساند و آن را قادر می‌سازد تا ارتفاع 60 هزار پایی پرواز کند. پهپاد گلوبال هاوک دارای مداومت پرواز 28 ساعت و برد پروازی 14000 کیلومتر است.

این پهپاد از سنسورهای مختلفی برای جمع آوری اطلاعات استفاده می‌کند. از جمله سنسورهای این پهپاد می‌توان به دوربین دماغه آن مجهز به دید پانوراماتیک و سامانه دید حرارتی با توان تصویربرداری از فاصله 70 کیلومتری از یک جسم دو متری و توان تصویربرداری در شب اشاره کرد. همچنین این پهپاد دارای یک رادار سار در دو طرف قسمت جلویی بدنه است توان تصویر برداری از فاصله 100 کیلومتری را با دقت کمتر از 6 متر و در برد 37 کیلومتری با دقت 1.6 متر است.

اولین ثمره ورود جدی نیروی هوافضای سپاه در زمینه طراحی و ساخت سامانه‌های پدافند هوایی در نشست خبری فرمانده کل سابق سپاه، سردار سرلشکر جعفری در شهریور 1391 با معرفی سامانه رعد آشکار شد.

سامانه پدافندی رعد -1 با برد 25 کیلومتر که در حقیقت نسخه بهینه سازی شده سامانه سام -6 بود

رعد سامانه‌ای تماماً متحرک و برخوردار از موشک‌های طائر با برد 50 کیلومتر و ارتفاع 23 کیلومتر بود که نیاز مهمی در سامانه‌های دفاع هوایی ایران را در زمینه دفاع از صحنه عملیات برطرف می‌کرد.

سامانه پدافندی رعد -2 به همراه سیستم جستجوگر الکترواپتیکی

سال 1393 در جریان بازدید رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه، از سامانه پدافندی سوم خرداد برای نخستین مرتبه رونمایی شد. در زمان رونمایی از این سامانه اعلام شد که هدف گذاری انجام شده برای این سامانه رسیدن به برد 105 و 200 کیلومتری است؛ موضوعی که در آن زمان بنظر دست نایافتنی بود.

سامانه پدافند هوایی سوم خرداد یک سامانه پدافند هوایی تمام متحرک است که از یک رادار آرایه فازی با 1700 المان برای رهگیری و کنترل آتش بهره می‌برد و هر سکوی پرتاب آن دارای 3 موشک پدافندی است.

نمونه اولیه سامانه پدافندی سوم خرداد

این سامانه روی یک شاسی چرخدار 6*6 سوار شده است که در دو مدل با رادار (تلار) و سکوی پرتاب بدون رادار (تل) طراحی شده است. رادار کشف سامانه سوم خرداد که بشیر 110 نام دارد یک رادار آرایه فازی باند S با برد کشف 350 کیلومتر است. این رادار نیز روی یک شاسی خودرو 6*6 سوار شده است و به همین جهت یک رادار تمام متحرک است.

رادار بشیر و اطلاعات عملکردی آن

یک گردان سامانه سوم خرداد از رادار بشیر 110 به همراه چهار خودرو تلار تشکیل شده است که هر کدام از تلارها نیز به دو تل متصل هستند. به این ترتیب یک آتشبار سوم خرداد با یک خودرو تلار و دو تل قادر است همزمان با 4 هدف درگیر شده و 8 موشک را به سمت اهداف هدایت کند. این به آن معنی است که یک گردان سوم خرداد قادر است همزمان با 16 هدف درگیر شده و 32 موشک را به سمت اهداف مختلف هدایت کند.

نمایش آرایش یک گردان از سامانه سوم خرداد

نمونه اولیه سامانه سوم خرداد از موشک طائر 2 با برد 50 کیلومتر و ارتفاع درگیری 24 تا 27 کیلومتر استفاده می‌کرد. چند سال بعد نمونه جدیدتری از موشک طائر با برد 75 کیلومتر در این سامانه عملیاتی شد. موشک صیاد 2C با برد 75 کیلومتر نیز سومین موشکی بود که سامانه سوم خرداد به آن مجهز شد. اما سومین نسخه از موشک طائر 2 با برد 105 کیلومتر برد بلندترین عضو این خانوده بود که سامانه سوم خرداد به آن مسلح شد.

سامانه پدافند هوایی سوم خرداد

طبق اطلاعات منتشر شده، در سال 98 پهپاد آمریکایی ابتدا توسط رادارهای هشدار زودهنگام در فاصله 490 کیلومتری از رادار کشف و در فاز درگیری توسط سامانه سوم خرداد در فاصله 120 کیلومتری روی آن قفل و در 90 کیلومتری موشک به سمت آن شلیک شده و در حالیکه گلوبال هاوک در ارتفاع 14 کیلومتری و در فاصله 75 کیلومتری قرار داشته، مورد اصابت قرار گرفته است. به این ترتیب به نظر می‌رسد سوم خرداد، گلوبال هاوک را با آخرین نسخه از موشک طائر 2 مورد اصابت قرار داده است.

سال 1399 تصویری از سامانه سوم خرداد مجهز به یک سیستم الکترو اپتیکی منتشر شد. سوم خرداد با تجهیز به سامانه‌های الکترواپتیکی این قابلیت را به‌دست آورده است که به‌صورت پسیو نیز اهداف خود را کشف و رهگیری کند، این بدان معناست که این سیستم بدون آنکه امواج الکترومغناطیسی از خود منتشر کند می‌تواند اهداف را شناسایی کند و بعد روی آنها قفل تصویری انجام دهد.

جستجوگر اپتیکی سامانه سوم خرداد

این قابلیت یعنی دشمن بدون آنکه مطلع باشد مورد رصد، پایش و حتی اصابت قرار می‌گیرد. پسیو بودن همچنین موجب می‌شود اخلال روی این سامانه‌ها تقریباً غیرممکن شود.

برای مثال یک جنگنده از سیستم‌های مختلفی مانند چف، فلر و یا جنگ الکترونیک برای انحراف موشکی که به‌سمت آن شلیک شده است بهره می‌برد اما مقابل موشک‌هایی که توسط سامانه‌های الکترواپتیکی به‌سمت آن شلیک شده‌اند تقریباً بی‌دفاع هستند و توان اخلال روی این سامانه‌ها را ندارند.

این سامانه‌ها همچنین با تجهیز به دوربین‌های دید در شب و ترمال این امکان را پیدا می‌کنند تا در شب و حتی شرایط نامساعد آب‌وهوایی هم بتوانند کار کنند. اما شاید بزرگترین مزیت تجهیز سامانه سوم خرداد به سیستم‌های الکترواپتیکی را بتوان رصد و رهگیری انواع پرنده‌های رادارگریز و پنهانکار دانست.

تیرماه سال 1399 تصویری از شلیک سامانه سوم خرداد از روی شنارو شهید سیاوشی نیروی دریایی سپاه منتشر شد. این موضوع نشان داد سامانه سوم خرداد به توانمندی رهگیری و شلیک به سمت هدف در حال حرکت نیز دست یافته است که این موضوع کمک شایانی به امنیت سامانه پس از شلیک و در امان ماندن از مورد اصابت قرار گرفتن توسط دشمن می‌کند.

تست سامانه سوم خردا د مجهز به موشک هدایت فرمانی (موشک وسط) روی شناور شهید سیاوشی استقرار سامانه سوم خرداد روی ناو پشتیبان شهید رودکی

علاوه بر این در تصاویر منتشره از این سامانه یک نوع موشک جدید نیز روی سوم خرداد دیده شد که در ابتدا برخی گمانه زنی‌ها درباره تجهیز موشک طائر به جستجوگر اپتیکی بود. اما مهرماه سال 1399 و در جریان افتتاح پارک ملی هوافضا مشخص شد که این موشک نمونه جدید موشک طائر با هدایت فرمانی است.

هدایت فرمانی شیوه‌ای از هدایت موشک است که در آن موشک اطلاعات هدف را تا لحظه اصابت از رادار سامانه دریافت می‌کند و خود موشک هیچ امواجی برای رهگیری هدف منتشر نمی‌کند. مزیت این شیوه در آن است که هواگرد هدف دیگر قادر به اخلال و منحرف کردن موشک پدافندی نبوده و علاوه بر این هشدار دهنده‌های راداری هواگرد نیز قادر به کشف موشک و اعلام هشدار به خلبان نیستند.

سوم خرداد مجهز به هشت موشک 9 دی

31 خرداد سال 1400 اما سامانه پدافندی سوم خرداد به یک موشک جدید مجهز شد که قابلیت جدیدی به این سامانه اضافه می‌کرد. موشک 9 دی این قابلیت را به سامانه سوم خرداد می‌داد با اهداف در برد کوتاه و ارتفاع پست درگیر شود. موشک 9 دی یک موشک پدافندی با برد 30 کیلومتر و ارتفاع 10 کیلومتر است که به سامانه سوم خرداد قابلیت درگیری با انواع بالگرد، پهپاد و جنگنده را در این برد واتفاع می‌دهد؛ علاوه بر این سوم خرداد با تجهیز به موشک 9 دی ماموریت رهگیری و انهدام موشک‌های کروز و بمب‌های رها شده از جنگنده‌های دشمن را نیز می‌دهد.

سوم خرداد درحال شلیک موشک 9 دی

31 شهریور ماه سال 1401 بازهم قابلیت جدیدی از سامانه سوم خرداد به نمایش در آمد. در این روز سامانه سوم خرداد با موشک پدافندی طائر برد بلند در رژه نیروهای مسلح حاضر شد. این موشک جدید که برد آن 200 کیلومتر اعلام شد توانایی رهگیری و انهدام اهداف در برد بلند را به سامانه سوم خرداد می‌دهد و از این حیث دستاوردی مهم برای دفاع از آسمان کشور به حساب می‌آید.

سامانه سوم خرداد مجهز به موشک با برد 200 کیلومتر

حالا 4 سال از شکار پهپاد پیشرفته آمریکایی با سامانه سوم خرداد ایرانی می‌گذرد و از آن زمان تاکنون سامانه سوم خرداد در سیر تکامل خود به یک سامانه همه چیز تمام پدافند هوایی تبدیل شده است. سامانه‌ای که اکنون می‌تواند از برد 30 تا 200 کیلومتر انواع اهداف مهاجم را نابود کند و مدافعی مقتدر برای آسمان کشور باشد.

لاشه پهپاد گلوبال هاوک آمریکایی