سنت های شیرین یک شب و هزار خاطره جنوب شرقی ترین نقطه ایران / از چاک چاکَر بلوچستان تا روایت های شاهنامه سیستان

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به مناسبت فرارسیدن بلندترین شب سال "یلدا" با هدف حفظ سنت ها و آیین های کهن مردمان سیستان و بلوچستان میزگردی در تحریریه خبر عصرهامون با حضور " مجتبی سعادتیان، معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان " و "رضا کیخواه آریا، مدیر موزه منطقه‌ای جنوب شرق کشور" برگزار شد. مجتبی سعادتیان، معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان با بیان اینکه یلدا یک سنت باستانی است، بیان کرد: ایرانیان شب یلدا را شب تولد ایزد مهر «میترا» می‌پنداشتند و به همین دلیل آن را جشن می گرفتند، این سنت در فرهنگ ما از جایگاه خاصی برخوردار است و می‌توان گفت از آیین‌هایی است که هر خانواده ایرانی کم یا زیاد آن را پاس می‌دارد. وی با اشاره پیشینه شب یلدا یا شب چله در فرهنگ سیستان و بلوچستان بیان کرد: بر اساس مطالعات قوم شناسی و مردم شناسی و نقوش قوچ و عقرب که بر روی الواح و کتیبه های باستانی وجود دارد برخی پیشینه باور به یلدا و تقویم گاه نگاهداری به حدود هفت هزار سال قبل برمی گردد. شب یلدا از پیش‌از تاریخ در تقویم و گاه‌شماری ایران ثبت شده‌است معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان با بیان اینکه وجود نقوش مختلف از نمادهای حیوانی به دوره پیش از تاریخ می‌رسد، تصریح کرد: قدمت این آیین کهن را تا حدود هفت هزار سال قبل ردیابی کرد. وی ادامه داد: با این وجود آنچه که تحت‌عنوان شب یلدا رسمیت یافته و همزمان با تقویم خورشیدی ایران که برگرفته از گاه‌شماری بابلی‌ها و مصری‌ها و یونایان است به دوره داریوش یکم می‌رسد که در تقویم ایرانیان ثبت شده است. سعادتیان با اشاره به اطلاعات مردم شناسی در منطقه بلوچستان گفت: مشابهات فرهنگی برخی از سنت ها بین مردم سیستان و مردم بلوچ مشاهده می شود، در فرهنگ بلوچی دو چله داریم که یک چله کوچک است و یک چله بزرگ و چله کوچک از 15 آذر به مدت 40 شبانه روز است و چله بزرگ یا چله پدر از اوایل بهمن شروع می شود و تا 15 اسفند ادامه دارد.

چاک چاکَر؛ رسم دیرینه مردمان بلوچ در شب چله وی افزود: آداب و رسوم شب چله در منطقه سرحد به دلیل دارا بودن مناطق سردسیری و کوهستانی با مناطق جلگه ای و منطقه مکران تفاوت هایی دارد. معاون میراث‌فرهنگی استان با اشاره به آداب و رسوم مردم در منطقه بلوچستان اظهار کرد: در زمان های قدیم مردم روستاها در شب های زمستان دور آتش نشسته و به داستان های بلند بزرگترها گوش می دادند که در زبان محلی به آن «چاک چاکَر» می گفتند. وی با اشاره به اینکه در گذشته خوردنی های شب چله تولید خود مردم روستاها بود، گفت: روستائیان و کشاورزان در این شب دور آتش جمع می شدند و ترکیبات کنجد و خرما، حلوای خرما و میوه هایی با توجه به نماد شب یلدا که در بین ایرانیان مرسوم است مصرف می کردند و علاوه بر اینها مردم محلی در این شب نوعی آش نیز دارند که به آن سَبزوک می گویند و درواقع آش جوانه گندم است که این جوانه گندم در تابستان خشک می شود و در زمستان و شب چله مصرف می شود. سعادتیان با اشاره به پاسداری شب یلدا در بین مردمان استان افزود: مردمان بلوچ در کنار آجیل و خوراکی ها با فعالیت هایی نظیر بافندگی، ریسندگی، سوزن دوزی گددوچی و بافندگی طناب یا چیلک و همچنین حصیربافی شب های سرد زمستان و طولانی را طی می کنند و به نوعی این فرهنگ و آداب و رسوم را زنده نگه می دارند. شب یلدا آغاز زایش دوباره خورشید در سیستان وبلوچستان رضا کیخواه آریا، مدیر موزه منطقه‌ای جنوب شرق کشور در ادامه با اشاره به شب یلدا در بین مردم سیستان بیان کرد: شب چله به گاه‌شماری مردم سیستان ارتباط دارد زیرا مردم این منطقه با یک تقویم و گاه‌شماری خیلی قوی ویژه خود شب چله را مشخص می کردند. وی افزود: در بلندترین شب سال در خانه بزرگ قوم خویش گردهم می‌آیند و به قصه هایی که پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها برایشان نقل می‌کنند، گوش فرا می‌دهند. مدیر موزه جنوب شرق با بیان اینکه در سیستان شب چله به جای واژه یلدا با همان مفاهیم فراگیر در میان مردم به کار می رود، تصریح کرد: این شب بلندترین شب سال و آغاز زایش دوباره خورشید و بازگشت گرما و روشنی به زندگی است که چله بزرگ نام دارد و تا دهم بهمن به درازا می‌کشد و پس از آن چله خرد یا کوچک آغاز می‌شود و تا بیست اسفند ادامه می‌یابد. وی با اشاره به آداب و رسوم مردم سیستان در شب یلدا ادامه داد: در ایران باستان و سرزمین پهناور آمدن زمستان به ماه و فصلی که امروز در تقویم داریم بستگی نداشته است تقسیم بندی ماه های سرد زمستان در سیستان به گونه است که عملا 15 آذرماه آغاز ماهِ چله بزرگ (چَلهِ کَلو) است و آن 40 روز ادامه دارد و بعد از آن چِله کوچک (چَلَه خوُرد) که مدت آن 20 روز است، این رو یلدای ما همان آغاز نیمه آذر است زیرا سر آغاز رسیدن سرما در این نقطه جغرافیایی است.

کیخواه آریا با بیان اینکه مردم از تابستان برای شب های زمستان برنامه ریزی می کردند، گفت: در این شب مردم از شیرینی‌هایی مانند ستو، شیرینک و حلوا و انواع تخمه‌های هندوانه و خربزه را در این شب فراهم و شب را تا صبح سحر می‌کنند. وی ادامه داد: مردم این دیار از هندوانه هایی که از لابه لای کاه‌ها قرار می‌دادند تا برای شب چله سالم بماند و به همراه پودر خوشمزه و مقوی شیرینک استفاده می کردند. این کارشناس آداب و رسوم در منطقه سیستان اذعان کرد: افزون بر اینها مردم این دیار از پودر دیگری به نام ستو که از ترکیب پودر جوی آبدار و بوداده شده با شکر و نبات و خوردنی خوشمزه دوشو (دوشاب) - ترکیب خرمای خوب مضافتی به همراه روغن زرد حیوانی - که در یک مشک برای این شب آماده می‌شد؛ استفاده می‌کردند. وی گفت: اعضای فامیل با رفتن به خانه سپید مویان و سالخوردگان این شب را در حلقه خانواده و بزرگان و شنیدن روایت‌های کهن و شاهنامه به صبح می رساندند. «شب یلدا / چله» به عنوان میراث ناملموس ایران مشترک با افغانستان در یونسکو ثبت جهانی شد مجتبی سعادتیان، معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان با بیان اینکه «شب یلدا / چله» به عنوان نوزدهمین میراث ناملموس ایران مشترک با افغانستان در یونسکو ثبت جهانی شد، افزود: میراث فرهنگی اقدامات بسیاری برای حفاظت از آداب و رسوم در حال انجام دادن است تا میراث معنوی ناملموس ثبت ملی شود. وی گفت: با توجه به جایگاه و اهمیت این شب در بین ایرانیان و با پیگیری های وزارت خانه میراث و فرهنگی حدود سه هفته پیش ثبت جهانی شب یلدا یا چله میراث مشترک جهانی با همکاری کشور افغانستان به ثبت ملی رسید که یکی از دستاوردهای ارزشمند برای فرهنگ ایرانی قلمداد می شود. انتهای پیام /