سیر تاریخی شفافیت آرای نمایندگان مجلس شورای اسلامی

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، در حال حاضر، شفافیت آراء نمایندگان در ایران وجود ندارد و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، مسئولیتی در قبال آراء خود ندارند. عدم شفافیت آراء نمایندگان، منجر به عدم پاسخگویی وکلای ملت در برابر آراء و تصمیمات اتخاذی آنان میگردد؛ لذا اگر رای یک نماینده بدون پشتوانه مطالعاتی و بررسی های کارشناسانه باشد و باعث خسارت به جامعه شود، هیچ نهاد سازمان یافته و یا گروه اجتماعی امکان مواخذه وی را ندارد. در واقع، عدم آگاهی مردم از آرای نمایندگان خود سبب شده است تا وکلای مردم، مسئولیت مدنی در قبال تصمیمات خود در خانه ملت نداشته باشند. تاریخچه طرح شفافیت آراء نمایندگان، در واقع طرح مشترک دو تن از نمایندگان، یعنی محمدجواد فتحی و حسینعلی حاجی دلیگانی است. البته نخستین بار توسط محمدجواد فتحی، نماینده تهران و عضو فراکسیون امید در 8 آذر 96 مطرح شد. در آن زمان، هیات مدیره مجلس شورای اسلامی با بیان این که طرح های متعددی در دستور کار مجلس است، اعلام وصول این طرح را به تعویق انداخت. اما در 17 مرداد 97، حسینعلی حاجی دلیگانی، نماینده شاهین شهر، میمه و برخوار مجددا طرح شفافیت آراء نمایندگان مجلس را با 29 امضا تهیه کرد و به هیات رئیسه مجلس تحویل داد. این طرح که با نام اصلی «طرح الحاق دو تبصره به ماده 119 قانون آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی» در مرکز پژوهش های مجلس به ثبت رسیده است، سرانجام در 14 شهریور 97 توسط هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی با حمایت رسمی 160 نماینده اعلام وصول شد. حاجی دلیگانی در مورد این طرح گفته است: «یکی از بهترین معیار‌های ارزیابی مردم از نمایندگان خود در مجلس این است که مردم بدانند نمایندگان آن‌ها در خصوص طرح‌ها و لوایح چه نظراتی داشته‌اند. در خیلی از کشور‌های دنیا از همین روش برای شفافیت استفاده می‌شود و این می‌تواند برای کشور مفید باشد». متن طرح این طرح شامل دو تبصره به شرح زیر است: تبصره 1- در تمام مواردی که به موجب این قانون رأی‌گیری به عمل می‌آید و مصادیق آن در ماده 121 مشخص گردیده، جهت اطلاع مردم اسامی نمایندگان موافق، مخالف و ممتنع، منتشر می‌شود. بدین منظور، علاوه بر درج اسامی در مشروح مذاکرات، هیئت رئیسه موظف است نسبت به ایجاد سامانه الکترونیکی به طوری که قابلیت دسترسی به آن برای آحاد ملت فراهم باشد اقدام نماید. تبصره 2- در موارد استثنایی با تقاضای 15 نفر از نمایندگان مجلس و با رأی موافق اکثریت مطلق حاضران، رأی‌گیری به صورت مخفی انجام می‌گیرد. رد یک فوریت طرح در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در روز چهارشنبه 14 شهریورماه 1397، یک فوریت طرح شفافیت آراء نمایندگان به رأی گذاشته شد. در نتیجه این رای گیری، یک فوریت این طرح با 59 نماینده موافق، 108 نماینده مخالف و 5 نماینده ممتنع از مجموع 194 نماینده حاضر رد شد تا این طرح به‌صورت عادی در دستور کار مجلس قرار بگیرد. تصویب نسخه تغییریافته ای از طرح طرح شفافیت آراء نمایندگان اگرچه سرانجام در تاریخ 7 آذر 97 در کمیسیون آئین نامه داخلی مجلس تصویب شد، اما مصوبه مذکور با طرح اصلی تفاوت زیادی دارد و شفافیت آراء نمایندگان را در عمل محقق نساخته است. پس از برگزاری جلسات متعدد با حضور کارشناسان مختلف و بحث و بررسی پیرامون این طرح، الحاق متن زیر به عنوان یک تبصره به ماده 124 قانون آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید: «در تمام مواردی که به موجب این قانون رأی‌گیری به عمل می‌آید، اسامی نمایندگانی که در هر مرحله در رأی‌گیری شرکت نمی‌کنند، در مشروح مذاکرات و پایگاه اطلاع‌رسانی الکترونیکی مجلس، برای اطلاع عموم ثبت می‌شود». بنابر اظهارات غلامرضا کاتب، رئیس کمیسیون تدوین آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، این کمیسیون طرحی جایگزین طرح اصلی را تصویب نمود. به این ترتیب این طرح، اولین طرحی است که در زمینه شفاف‌سازی آراء نمایندگان تصویب شد و بر اساس آن، صرفا نمایندگان فعال در رای گیری های صحن مجلس و نه خود رای آنان مشخص می شوند. دومین طرح مربوط به شفافیت آراء نمایندگان در تاریخ 13 آبان 1397 توسط هیئت‌رئیسه اعلام وصول شد. این طرح به ابتکار آقای سید علی ادیانی راد، نماینده قائم‌شهر، سوادکوه و جویبار ایجاد شد و به امضای 38 نفر از نمایندگان مجلس رسید؛ اما نتیجه ای در پی نداشت. پس از توقف طرح های یادشده برای شفافیت آراء نمایندگان و ناموفق بودن آن ها، در هفته نخست مهرماه سال 98، نمایندگان با یک فوریت طرح دیگری موافقت کردند؛ طرحی که در آن به شرط شفافیت آرای تمام نهاد‌های تصمیم‌گیر، نمایندگان حاضر شدند نخستین گام را در روشن شدن آرای خود بردارند. در واقع، نمایندگان شفافیت آرای خود را منوط به شفافیت در نهاد‌هایی کردند که برخی از این نهاد‌ها از شمول قانون‌گذاری مجلس خارج است و برخی دیگر هم کارکرد‌های امنیتی دارند. به بیان واضح‌تر، نمایندگان روی مسئله‌ای دست گذاشتند که امکان عملی شدن آن نزدیک به صفر است. اقدام سوم نمایندگان در زمینه شفافیت آرا، در دی ماه 98 با رد اولویت طرح الحاق دو تبصره به ماده 119 آیین‌نامه داخلی صورت گرفت تا این پیام از بهارستان صادر شود که این مسئله در اولویت جامعه نیست. با این تصمیم مجلس، طرح شفافیت آرای نمایندگان در روال عادی قرار گرفت و به این ترتیب، امید به مورد بررسی قرار گرفتن آن در مجلس دهم تا حد زیادی از بین رفت. ارائه پشت سر هم چند طرح در زمینه شفافیت آراء از جانب نمایندگان طیف‌های سیاسی مختلف از سال 96 و به نتیجه نرسیدن آن‌ها تا اواخر سال 98 نشان داد که اراده‌های معطوف به شفافیت در مجلس دهم، آنچنان که باید مستحکم نبود. طرح شفافیت آراء نمایندگان با آغاز به کار مجلس یازدهم و در اولین جلسه صحن علنی، عدهای از نمایندگان از ارائه طرح جدید شفافیت آراء نمایندگان خبر دادند. روح الله ایزدخواه، نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر در مصاحبهای از اعلام وصول طرح شفافیت آراء به صورت عادی و بدون قید فوریت با امضای 170 نفر از نمایندگان خبر داد. برای این طرح، نامهای احمد امیرآبادی فراهانی، روح الله ایزدخواه، مجتبی توانگر، حسینعلی حاجی دلیگانی، ابراهیم رضایی، علیرضا زاکانی، مالک شریعتی، ابوالفضل عمویی، روح الله متفکر آزاد، الیاس نادران و روح الله نجابت به عنوان طراحان اصلی ثبت شده است. محتوای طرح شفافیت آراء نمایندگان بر اساس طرح شفافیت آراء نمایندگان، هیات رئیسه مجلس موظف است در پایان هر جلسه علنی مجلس شورای اسلامی، آرای هر یک از نمایندگان را - به جز مصادیق بند3 ماده 118 - به تفکیک موافق، مخالف، ممتنع و عدم مشارکت، در سامانه اطلاع رسانی مجلس شورای اسلامی به طور شفاف اعلام کند. به نحوی که مشاهده و دادهپردازی آن برای آحاد ملت امکانپذیر باشد. گزارش حضور، غیاب، تاخیر و نیز ماموریت‌های داخلی و خارجی تمام نمایندگان نیز باید هر ماه توسط هیات رئیسه مجلس به طور شفاف در سامانه مذکور اطلاع رسانی شود. طرح جدید علاوه بر شفافیت آراء نمایندگان، الزاماتی در مورد شفافیت عملکرد آنها نیز دارد و از این جهت، تصویب آن کمک قابل توجهی به ارتقای شفافیت خواهد کرد. به موجب بند دوم این طرح، گزارش عملکرد ماهانه کمیسیونها شفاف شده و به اطلاع مردم خواهد رسید. نکته مهمی که در رابطه با شفافیت آراء نمایندگان وجود دارد این است که در مواردی که شفافیت آراء ممکن است دربردانده مفاسدی باشد، لازم است رای گیری به صورت مخفی انجام شود. از جمله این موارد می توان به انتخابات در مورد اشخاص، رای اعتماد به وزیران و انتخابات داخلی شعب و کمیسیون ها اشاره کرد. خوشبختانه در طرح جدید، سازوکاری برای این موضوع پیش - بینی شده است. این سازوکار به این صورت است که در مواردی که حداقل 15 نفر از نمایندگان درخواست رای گیری مخفی با ورقه دهند، ابتدا بدون بحث نسبت به درخواست، رای گیری شده و در صورت تصویب در اصل مورد درخواست، رای گیری مخفی ورقه انجام خواهد شد. جمع بندی شفافیت آراء نمایندگان یکی از شاخمجلسص های اطلاعاتی است که در بسیاری از کشور‌های دنیا وجود دارد. اخیرا این طرح در کشور ما نیز با تلاشی عده ای از نمایندگان مطرح شده و طرح جدید آن در مجلس یازدهم اعلام وصول شده است. در صورت تصویب این طرح، مردم، رسانه ها و گروه های مختلف اجتماعی از آراء و نظرات نمایندگان خود آگاه شده و پاسخگویی و مسئولیت پذیری نمایندگان نسبت به عملکرد خود پررنگ تر خواهد شد. به علاوه، با شناخت بهتر نمایندگان مجلس، مردم قادر خواهند بود تصمیمات صحیح تری در انتخابات آتی داشته باشند. امید می رود تصویب این طرح، علاوه بر کاهش فساد و زد و بند در نظام قانونگذاری مجلس، مشارکت مردم و نخبگان در فعالیت های سیاسی کشور را افزایش داده و زمینه ساز افزایش اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی بین مردم و حکومت گردد.