سیکل معیوب تجدیدپذیرها در ایران
در طول سال‌های گذشته به موضوع تنوع‌بخشی سبد انرژی و ذخیره‌سازی سوخت آن‌طور که باید توجه نشده است، شرایط حال حاضر نیز به‌همین‌دلیل است و باید توجه داشت که چاره‌ای جز مدیریت مصرف وجود ندارد.
روند سریع و رو به رشد تولید انرژی با استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر در جهان، نه‌تنها به دلایل زیست‌محیطی بلکه به دلایل اقتصادی و کاهش وابستگی به منابع فسیلی در تامین نیاز روزافزون به منابع انرژی، موردتوجه قرار گرفته است، به‌نحوی‌که براساس پیش‌بینی‌های موجود، شاهد انتقال صنعت انرژی از سوخت‌های فسیلی به‌سمت استفاده از منابع تجدیدپذیر و افزایش سهم این منابع در سبد انرژی کشورها هستیم.
ایران نیز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین کشورهای دارای منابع نفت و گاز و یکی از کشورهای تاثیرگذار در نظام انرژی جهانی، در صورت بی‌توجهی به استفاده از منابع جایگزین برای تامین نیاز روزافزون انرژی، جایگاه خود را در نظام انرژی منطقه‌ای و جهانی از دست خواهد داد. استفاده از تجدیدپذیرها مانند انرژی خورشیدی، باد، آب و بیوگاز به ما کمک می‌کند تا منابع انرژی طبیعی را حفظ کنیم. این منابع نسبت به منابع انرژی فسیلی که از طریق استخراج و سوخت‌های آنها به‌دست می‌آیند، تجدیدپذیر و قابل‌تجدید هستند. همچنین استفاده از تجدیدپذیرها به ما کمک می‌کند تا آلودگی هوا کاهش یابد. در برخی موارد، تولید انرژی از منابع فسیلی منجر به انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوا می‌شود، اما تجدیدپذیرها این مشکل را حل می‌کنند.
استفاده از تجدیدپذیرها به‌صرفه‌تر است
استفاده از تجدیدپذیرها می‌تواند بسیار اقتصادی‌تر از سوخت‌های فسیلی باشد. تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر مانند خورشید و باد خلاف منابع فسیلی، نیاز به مصرف سوخت ندارد و هزینه‌های نگهداری و تولید آنها کمتر است. در طول زمان، استفاده از تجدیدپذیرها می‌تواند به‌صرفه‌ترین راه برای تامین انرژی باشد. این اتفاق به کاهش وابستگی به منابع انرژی وارداتی نیز کمک می‌کند؛ به‌طوری‌که در برخی کشورها، تولید انرژی تجدیدپذیر به‌طورمستقل و محلی انجام می‌شود و این به‌معنی کاهش وابستگی در تامین انرژی است.
باتوجه به نیازهای توسعه کشورها، استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر در سراسر جهان به‌شکل روزافزون در حال افزایش است؛ به‌طوری‌که مصرف انرژی از این منابع به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه پایدار در نظر گرفته می‌شود. برنامه‌ریزی‌های انجام‌گرفته نشان می‌دهد که انرژی تجدیدپذیر به‌شکل روزافزون در سیستم تامین برق سهم بیشتری را به خود اختصاص می‌دهد. در کشور ما نیز، بانظر به قانون جهش تولید دانش‌بنیان، به این موضوع توجه ویژه‌ای شده است.
علاوه بر این، تجدیدپذیرها در مقایسه با سوخت‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی، سازگاری بیشتری با محیط‌زیست دارند. این منابع شامل انرژی‌های تجدیدپذیری مانند باد، خورشید، زمین‌گرمایی، زیست‌توده و انرژی آبی می‌شوند. استفاده از انرژی سبز اغلب در رابطه با مسائلی نظیر تولید همزمان و گرمایش موردتوجه قرار می‌گیرد. صنایع می‌توانند این نوع انرژی را به‌منظور حمایت از یک زندگی سازگار با محیط‌زیست و کاهش اثرات زیست‌محیطی مرتبط با روش‌های تولید سنتی، تهیه کنند. این اقدام به افزایش استقلال انرژی کشور کمک می‌کند.
سرمایه‌گذاری در تجدیدپذیرها صرفه اقتصادی ندارد
مهدی حاجی‌پور، کارشناس انرژی به صمت گفت: به‌طورکلی نرخ تعرفه‌های تجهیزات یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های تجدیدپذیرها است. با اینکه نرخ‌ها در ماه‌های اخیر بروزرسانی شد، اما باز هم برای سرمایه‌گذاران جذاب نیست، به‌طوری‌که سرمایه‌گذاری در بانک و برداشت سود ماهانه بانکی بسیار پرسودتر از سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی، بادی، برقابی و... است و صرفه اقتصادی ندارد. این موضوع نخستین چالشی است که تجدیدپذیرها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
وی در ادامه گفت: چالش دیگر کم‌توجهی به انرژی بادی است که کمتر به آن پرداخته می‌شود. توسعه انرژی‌های خورشیدی به‌تازگی جدی گرفته شده است، اما انرژی بادی هنوز جای کار دارد و باید موردبحث باشد. چند سالی می‌شود که صنایع به‌سمت انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ویژه انرژی خورشیدی تشویق می‌شوند، اما انرژی بادی موردغفلت قرار گرفته است. این روند ما را در توسعه تجدیدپذیرها به‌جایی نمی‌رساند.
رشد روزافزون منابع انرژی تجدیدپذیر در جهان
این کارشناس تصریح کرد: با استفاده از توربین‌های بادی، انرژی باد به‌منظور تولید برق به‌کار گرفته می‌شود؛ اما گاهی اوقات، بحث‌هایی درباره مکان نصب توربین‌های بادی برقرار می‌شود، زیرا این توربین‌ها ممکن است، مشکل‌ساز باشند. استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و پاک در جهان روزبه‌روز در حال افزایش است و در راستای این تحول، نرخ پنل‌های خورشیدی در حال کاهش و ظرفیت تامین انرژی از نور خورشید به‌شدت در حال افزایش است. پیش‌بینی می‌شود که در 5 سال آینده، تعداد بیشتری از پنل‌های خورشیدی در سراسر جهان نصب شوند و ما نیز باید از این چرخه استفاده کنیم.
وی بیان کرد: ظرفیت پنل‌های خورشیدی در خاورمیانه از 3 درصد کنونی به 9 درصد کل جهان خواهد رسید. دلیل اصلی این انتقال به انرژی خورشیدی، افزایش تقاضای برق در جهان است و باتوجه به اینکه پنل‌های خورشیدی نرخ هزینه‌های تولید برق را کاهش می‌دهد، هر روز نرخ تولید برق از این طریق رقابتی‌تر خواهد شد و راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی هر روز مقرون‌به‌صرفه‌تر می‌شود.
حاجی‌پور در پایان گفت: مسئله زیرساخت‌های حوزه صنعت و انرژی و نقش این زیرساخت‌ها در کشور، از موضوعاتی است که هر چند وقت یک‌بار در کانون توجه قرار می‌گیرد. اگرچه برنامه‌های توسعه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌ها در تحقق اهداف توسعه در نظر گرفته می‌شوند، اما زیرساخت‌های توسعه کشور در بخش‌های صنعت و انرژی هنوز تا توسعه، فاصله زیادی دارند.
ضرورت بهره‌مندی از تجدیدپذیرها
رضا مفتخرخواه، کارشناس انرژی به صمت توضیح داد: بهره‌مندی از انرژی‌های تجدیدپذیر به غیر از مزایای فراوان، در راستای صرفه‌جویی انرژی در کاهش آلاینده‌های ناشی از سوخت‌های فسیلی هم تاثیر بسزایی دارد، به‌همین‌علت در راستای کاهش آلودگی هوا به‌ویژه در کلانشهرها، استفاده از این انرژی می‌تواند تا حد زیادی آلاینده‌ها را کاهش دهد.
وی افزود: کشور ما دارای ظرفیت بسیار بالایی در زمینه انرژی خورشیدی است، اما درصد بسیار پایینی از تولید انرژی از طریق تجدیدپذیرها تامین می‌شود. انرژی خورشیدی یکی از مهم‌ترین منابع تجدیدپذیر و پایداری است که توسط آن می‌توان بسیاری از موانع و محدودیت‌های دیگر منابع انرژی را به‌اتمام رساند، اما برای بهره‌مندی از چنین منبعی تامین زیرساخت‌ها از جذب سرمایه‌گذاری گرفته تا ارائه تجهیزات و تسهیلات لازم و کافی برای توسعه نیروگاه‌های خورشیدی نیاز است.
استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نمایش نیست
این کارشناس خاطرنشان کرد: باتوجه به روند فعلی مصرف سوخت فسیلی توسط نیروگاه‌های حرارتی و میزان بالای مصرف آب در این نیروگاه‌ها، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، دیگر یک کار نمایشی نیست و باید جدی گرفته شود. هنوز در اذهان مدیران تصمیم‌گیر کشور این موضوع وجود دارد که استفاده از برق تجدیدپذیرها گران‌تر از برقی است که توسط سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود.
مفتخرخواه بیان کرد: اینکه بهره‌مندی از انرژی خورشیدی نه‌تنها مهم‌ترین راه‌حل برای حذف سوخت‌های آلاینده به‌شمار می‌آید، بلکه منافع دیگری چون اشتغالزایی، درآمدزایی و کاسته شدن از مهاجرت‌ها را به‌دنبال خواهد داشت، به‌دلیل همین ویژگی‌ها است که بسیاری از کشورهای دنیا به‌سوی تاسیس و استفاده از نیروگاه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کرده‌اند.
وی با بیان اینکه تامین زیرساخت‌ها، لازمه روی آوردن بیشتر به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر است که اقدامی بلندمدت به‌شمار می‌رود، افزود: به‌علاوه برای فراگیر شدن بهره‌مندی از انرژی‌های پایدار، فرهنگ‌سازی گسترده‌ای لازم است تا به‌تدریج مسئولان، فعالان و مردم جامعه استفاده از چنین انرژی‌های پایدار و بی‌پایانی را بر دیگر انرژی‌ها ترجیح دهند. در آن زمان می‌توان به‌سوی تامین کل انرژی موردنیاز از نیروگاه‌ها و انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کنیم.
تولید برق از نیروگاه‌های حرارتی بازدهی ندارد
این کارشناس حوزه انرژی عنوان کرد: براساس آمارهای جهانی، نرخ برقی که از انرژی‌های تجدیدپذیر به‌دست می‌آید، کمتر از تولید برق با سوخت فسیلی است. باتوجه به وضعیت فعلی کشور در تامین سوخت نیروگاهی و نیز تامین آب موردنیاز آن، هیچ نیروگاه حرارتی پیدا نمی‌شود که وابستگی شدید به آب نداشته باشد و با لحاظ کردن این موضوع که کشورمان خشک و کم‌آب است، چشم امید داشتن به تداوم روند فعلی تولید برق از نیروگاه‌های حرارتی چندان چشم‌انداز درستی نیست. این در حالی است که نیروگاه‌های خورشیدی بالای 70 درصد تولید برق را در اوج گرما دارند، بدون آنکه قطره‌ای آب مصرف کنند و نیازی هم به مصرف سوخت ندارند.
همچنین اکنون در کشورمان 30 تا 40 هزار مگاوات ظرفیت احداث نیروگاه بادی وجود دارد و در مرز ایران و افغانستان یکی از بی‌نظیرترین نقاط بادخیز را داریم که بهترین فرصت برای تولید برق است. وی تصریح کرد: رفتن به‌سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر یک ضرورت است. اگر به این سمت نرویم، فرصت‌ها از دست می‌رود و این به ضرر کشور است. اگر هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در کشور ایجاد شود، سالانه هزار و 500 میلیون مترمکعب گاز طبیعی صرفه‌جویی می‌شود.
وی در پایان گفت:. اگر وزارت نیرو موفق شود با تامین اعتبار، انرژی‌های تجدیدپذیر را عملیاتی کند، علاوه بر مزیت‌های فوق، اشتغال بسیار پایداری هم ایجاد خواهد کرد.
سخن پایانی
در دهه‌های اخیر، توسعه و استفاده از منابع تجدیدپذیر به یکی از موضوعات کلیدی در سیاست‌های انرژی و توسعه پایدار تبدیل شده است. تجدیدپذیرها به منابعی اطلاق می‌شود که در طبیعت بازتولید می‌شوند یا براساس منابع‌طبیعی فراهم می‌شوند و طبق فرآیندهایی قابل‌تجدید هستند. در نتیجه، رشد جهان در توسعه منابع تجدیدپذیرها نشان از تغییر الگوی انرژی و نیاز به تحولات ساختاری در سیستم انرژی جهانی دارد. باتوجه به شرایط آب‌وهوایی مناسب و ظرفیت بالای تابش خورشید در بسیاری از نقاط ایران، نصب پنل‌های خورشیدی به‌عنوان یک روش موثر برای تولید برق پاک و انتقال آن به شبکه برق ملی انجام شده است. اگرچه ایران ظرفیت بالقوه‌ای در حوزه توسعه منابع تجدیدپذیر دارد، اما همچنان با برخی ضعف‌ها و محدودیت‌ها مواجه است که نیازمند توجه و سرمایه‌گذاری جدی برای رفع آنها است.