شاخص فرایند فرهنگی هیئت

به گزارش مشرق، مهدی توکلیان، فعال رسانه‌ای و فرهنگی در یادداشتی در آستانه ماه محرم نوشت:

داشتن برنامه، شناخت و تحلیل دقیق تجارب گذشته، دید وسیع و نگاه بلندمرتبه، نگاه به بهره‌وری و نه صرفه‌جویی و اعتقاد به منبع انسانی به‌عنوان سرمایه‌های اصلی و نه سخت‌افزار و یا منابع مالی شاید چند دلیل مهم برای اثبات نقش‌آفرینی مردمی‌ترین و منظم‌ترین نهاد مردم‌محور جامعه ما یعنی هیئت‌هاست. نظم شکل‌یافته در هیئت‌ها دستاورد مهمی را در برداشته است و از استانداردسازی براساس سلایق و دیدگاه‌های شخصی، بدون داشتن پیشینه تجربی و یا علمی جلوگیری کرده است. هیئت با پیشینه آزموده شده و موفق به‌دلیل جایگاه اشخاص تأثیرگذاری چون پیر غلامان، خادمان و متولیان هیئت‌ها و وجود مادحین و ذاکرین و مبلغان دغدغه‌مند از سند استانداردی اجرایی شده برخوردار است که دستاورد آن از هزینه‌های جدی برای مرکز هیئت جلوگیری کرده است. زمان حاضر را می‌توان دوره گذار از حیات قومی به حیات شهری دانست. امروزه شهرها دارای جمعیت متفاوتی از اقوام مختلف است.

گردهم آوردن افرادی از اقوام گوناگون از چهارگوشه ایران و همزیستی و همکاری ایشان با یکدیگر در فضایی واحد به‌عنوان نمونه‌ای از کشور ایران گامی مهم در راه احیای ویژگی‌های قومی و فرهنگی است. هیئت‌ها و خیمه‌گاه‌های برپا شده در مناسبت مهمی چون محرم و صفر فرصتی برای به نمایش گذاشتن این ویژگی‌های فرهنگی اقوام گوناگون ساکن کلانشهرها و مراکز مهم شهرهای ایران اسلامی است تا هیئت نمود ارزش‌های اقوام ایرانی و فراهم‌آور زمینه آشنایی اقوام با یکدیگر شود. مکانی که در آن همه در تجربه دیدن و شنیدن مشترک هستند و حداقل با رد و بدل کردن چند نگاه یکدیگر را به رسمیت می‌شناسند. اینگونه گردآوردن اقوام موجبات تعامل را سبب می‌شود.

هیأت‌ها صور مثبت ارزش‌های قومی با هدف نمود اصل کثرت در عین وحدت اقوام ایرانی تجربه می‌شوند. شریک شدن در تجربه مثبت، انسان‌ها را به یکدیگر نزدیک و در قبول یکدیگر آنچنان که هستند یاری می‌کند. هیئت‌ها به‌عنوان یکی از مکان‌های عمومی مورد استقبال و اطمینان عموم خانواده‌های ایرانی ابزاری برای از بین بردن احساسات خشونت‌بار شهری است که در اثر تنهایی و بی‌توجهی متوجه شهرنشینان تازه است و می‌تواند مورد توجه بیشتر قرار گیرد. کارکردهای جدید هیئت‌ها و همدلی و همراهی با مردم در دوران سخت پاندمی کرونا این ادعا را اثبات کرد. این رویکرد هیئت‌ها به‌عنوان امن‌ترین پایگاه اجتماعی از آن جهت حائز اهمیت است که درحالی‌که افراد پس از انجام یک مراسم یا شریک شدن در طعمی برابر ممکن است فقط لحظه‌ای مشترک را تجربه کنند، اما همین اشتراک در احساس، خشونت بیگانگی را تلطیف می‌کند و قلب‌های آنان را بیشتر به هم نزدیک‌تر می‌کند.

هیئت به‌عنوان مکان عمومی لحظه‌ای آرام و گذراست؛ لحظه‌ای است که در عبور و مرور روزمره شهری سکون دارد. تفکر و آموزش در آن رایج است. این نیز بخش مهمی از زندگی شهری است که انسان در سرعت و بی‌تفاوتی که هر شهر بزرگ آن را تولید می‌کند برای حیات سالم شهری به آن نیاز دارد. مکان عمومی آموزنده مانند هیئت هرچند نتیجه یک زندگی مشترک کوتاه‌مدت است اما واقعیت آن فراتجربه‌ای است. به بیان دیگر با پیگیری موضوعاتی مرتبط با اطلاعات کسب کرده و تجربه‌های نوین حضور در این فضای معنوی، ناخودآگاه، اثراتی بلندمدت از این حضور، تجربه و ادراک را می‌پذیرد. اما با توجه به نقش و کارکردهای متنوع و زیادی که در دهه‌های اخیر از وجود هیئت‌ها در جامعه بروز و ظهور یافته است و می‌تواند به این تجربه از دیگری کمک کند موجودیت تصاویر، نمایش و ارائه پیام‌های هنرمندانه تصویری و رسانه‌ای، خوراک‌های فکری و متنوع فرهنگی در قالب محصولات هنری، فرهنگی و رسانه‌ای، مشاهده مراسم و آیین‌های عزاداری سنتی و آیینی اقوام ایرانی و خدمات متنوع و مجتمع بسیاری است که در سایر اماکن عمومی به راحتی قابل تجمیع و ارائه نیست.

غنابخشی فکری و محتوایی مجالس و مراسم سوگواری درجهت ارتقاء و تعمیق بصیرت و معرفت اقشار و آحاد جامعه درباره فلسفه، عمق، ابعاد، تعلیمات و تبعات حماسه حسینی و مقابله با تحریفات و اکاذیب پدیدآمده در این زمینه با تمسک به ساحت فرهنگ هنر و رسانه امکان‌پذیر است. با نظر به شکل‌گیری نظام فعالیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای هیئت‌ها بر محور تنوع قومی و تکیه بر وحدت ملی، کتاب به عنوان محور فعالیت‌های فرهنگی و محصولی که می‌تواند در ایجاد رویدادهای هنری و رسانه‌ای نقش مادر و مرکزی را ایفا کند می‌تواند از اهداف مهم آموزشی و فرهنگی هیئت‌ها در قالب در برگیری پویش‌های کتابخوانی و جلسات کتابخوانی، به‌منظور توسعه و ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در بستر هیئت قرار گیرد همانگونه که در سالیان اخیر با ذوق و سلیقه فرهنگی و هنری برخی از مدیران تصمیم‌ساز در هیئت‌ها کتاب به دکور هیئت‌ها راه پیدا کرده است.

زدودن خرافات و انحرافات پدید آمده و رفتارهای موهن و خلاف موازین در زمینه مراسم و برنامه‌های سوگواری با ترویج فرهنگ کتابخوانی در هیئت و با بیان هنرمندانه و اندیشمندانه با توجه به تنوع کتب منتشر شده در سالیان اخیر می‌تواند راهگشای مناسبی در این موضوع و مواردی شبیه این باشد. به‌طور مثال صیانت از روش‌های اصیل و سنتی عزاداری و بررسی راهکارهای تقویت و توسعه آن متناسب با روح حماسی عاشورا و ذوق، سلیقه و گرایش‌های نسل امروز با داشتن نسلی کتابخوان در هیئت‌های امروز امکانپذیر است.

ترویج فرهنگ کتابخوانی در فضای هیئت با شیوه‌ای جذاب و معرفی کتاب خوب و مفید توسط مادحین، ذاکرین و مبلغان دینی قبل از شروع خطابه و وعظ در کنار ظرفیت‌های رسانه‌ای ایجاد شده در هیئت‌ها می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد شایستگی‌های لازم فردی و جمعی با تأکید بر خصوصیات مشترک اسلامی ایرانی و انقلابی در راستای تکوین و تعالی پیوسته هویت هیئتی‌ها و مخاطبان هیئت‌ها و تشکیل جامعه سالم اسلامی برای دستیابی به مرتبه‌ای از آمادگی در تحقق حیات طیبه باشد و به واسطه کتاب هوایی نو و تازه خلق شود.

*روزنامه همشهری