شیره‌جان درختان زاگرس قابل داد و ستد نیست
شهرکرد - ایرنا - اهمیت اقتصادی" صمغ "درختان بنه جنگلهای زاگرس و سودآوری تجارت سقز در حالی از سوی برخی رسانه‌ها تبلیغ می‌شود، که کارشناسان مربوطه معتقدند این گونه‌های گیاهی در وضعیتی نیستند که بتوان از طریق بهره‌کشی از شیره حیاتی آنها فعالیت اقتصادی شکل داد.
زاگرس بزرگترین ناحیه رویشی و جنگلی کشور با وسعت بیش از 6 میلیون هکتار، 41.9 درصد جنگلهای کشور را به خود اختصاص داده است.
تغییرات اقلیمی، گسترش آفت و بیماری، خشکسالی، سدسازی، معدن‌کاوی، چرای بی‌رویه دام، آتش‌سوزی، هجوم ریزگردها و اجرای طرح‌های عمرانی از مهمترین عوامل تهدید و تخریب جنگلهای زاگرس به شمار می‌آید و با وجود برنامه‌هایی که تاکنون برای حفظ و احیای این جنگل‌ها اجرا شده اما حال این جنگل‌ها خوب نیست.
جنگلهای زاگرس در کشور از ناحیه سردشت آذربایجان غربی تا فیروزآباد فارس امتداد دارد.
گونه گیاهی بیشتر این جنگل‌ها بلوط ایرانی است اما سایر گونه‌ها نظیر بنه، بادام، کیکم و گلابی وحشی نیز در این ناحیه رویش دارد.
جنگلهای زاگرس با توجه به زادآوری محدود و پایین، اکوسیستمی شکننده دارد از همین رو جزو جنگلهای حفاظتی و حمایتی قرار گرفته است.
بر اساس آخرین آمارهای رسمی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بیش از یک میلیون و 430 هزار هکتار از جنگلهای زاگرس کشور دچار خشکیدگی، آفت و تخریب شده است.
بخشی از جنگلهای زاگرس نیز در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد که طی 3 دهه اخیر با تخریب 30 هزار هکتار از این عرصه‌ها، سطح جنگلهای زاگرس این استان از 340 هزار هکتار به 315 هزار هکتار کاهش یافته است.
به گفته کارشناسان مربوطه در میان 70 عاملی که به عنوان عامل تخریب جنگلهای زاگرس شناخته می‌شود، عامل انسانی نقش مهمتری دارد.
بهره‌کشی غیراصولی و صمغ‌گیری از گونه گیاهی بنه یکی از اقدامات دست بشر در نابودی این گونه‌های گیاهی است.
بنه یا پسته وحشی درختی مقاوم است که اهمیت بسیاری در گونه‌های گیاهی زاگرس دارد و چنانچه در شرایط مناسبی قرار داشته باشد تا 300 سال نیز عمر می‌کند.
درخت بنه منبع تولید شیره سقز است که از آن به عنوان آدامس کوهی نیز یاد می‌کنند.
سقز در گروه صمغ‌هایی قرار می‌گیرد که دارای خواص دارویی، خوراکی و صنعتی فراوان است و در صنایع عطرسازی، چسب، صنایع رنگ، پلیمری، داروسازی، پارکت و کفپوش و صنایع چوب و کاغذ مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عده‌ای برای بهره گیری از این ماده، بر تنه درختان به وسیله تبر شیاری ایجاد می‌کنند و زیر آن را کاسه‌ای از گل و خاک رس درست و به تنه درخت متصل می‌کنند، تا شیره درخت در این کاسه‌ها جمع شود.
شیارهای متعددی که روی تنه این درختان زده می‌شود در نهایت منجر به خشک شدن این درختان ارزشمند می‌شود.
بر اساس اظهارات مدیرکل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری برداشت سقز از درختان بنه این استان بدون مجوز این اداره‌کل ممنوع است و در صورت موافقت با صدور مجوز، اولویت با بهره‌برداران محلی و با رعایت اصول فنی انجام می‌گیرد.
با این وجود این اظهارات، ترویج اخباری در خصوص اهمیت اقتصادی بهره‌برداری از درختان بنه استان با برداشت سقز، بدون در نظر گرفتن ممنوع بودن صمغ‌گیری از بنه‌زارهای استان به تبیین اهمیت اقتصادی و تجاری سقز، افرادی را به انجام برداشت غیر مجاز از صمغ درختان هدایت می‌کند.
این گزارش‌ها واکنش برخی کارشناسان و استادان حوزه منابع طبیعی استان را نیز به همراه داشته است و به عقیده این کارشناسان تولید و انتشار چنین گزارش‌هایی نه تنها کمکی به حفظ منابع طبیعی نمی‌کند، بلکه آثار مخربی نیز به همراه دارد و حیات جنگلهای زاگرس را به خطر می‌اندازد.
به گفته کارشناسان مربوطه درختان زاگرس در شرایطی نیستند که بتوان صنعت سقزگیری را توسعه داد و یا حتی با ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی بتوان برای کشور ارزآوری کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد درهمین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: این که برخی رسانه‌ها، بهره‌برداری از گونه جنگلی بنه را یکی از منابع درآمدی منابع طبیعی استان معرفی کنند و به نوعی اشاره می‌کنند که تمرکز بر برداشت سقز منافع اقتصادی زیادی را در بردارد، چندان علمی نیست.
بیت‌الله محمودی افزود: در کمتر از 40 هزار هکتار از جنگلهای استان، گونه ارزشمند بنه یا پسته وحشی در کنار گونه بیشتر بلوط وجود دارد، به این معنی که این گونه جنگی در حدود کمتر از 10 درصد وسعت جنگلهای استان پراکنش دارد و شرایط زیستی و قدرت سازگاری درخت بنه در وضعیتی نیست، که قادر باشد در همه گستره‌های جنگلی زاگرس رویش داشته باشد.
گونه بنه در زمره گونه‌های آسیب‌پذیر زاگرس شناخته می‌شود که لازم است در نوع و شیوه بهره‌برداری از آن حساسیت زیادی نشان داد تا صدمه جبران‌ناپذیری متوجه آن نشود.
وی تصریح کرد: برهمین اساس گونه بنه در زمره گونه‌های آسیب‌پذیر زاگرس شناخته می‌شود که لازم است در نوع و شیوه بهره‌برداری از آن حساسیت زیادی نشان داد تا صدمه جبران‌ناپذیری متوجه آن نشود.
این استاد دانشگاه، با تاکید بر اینکه بهره‌گیری اقتصادی از خدمات و کارکردهای منابع طبیعی قواعد و مقدمات خود را دارد، اظهار داشت: در واقع باید گفت منابع طبیعی کالایی نیست که بدون در نظر گرفتن ملاحظات فنی و اکولوژیک بتوان به صورت مستقیم از آن بهره اقتصادی برد، از آنجا که منابع طبیعی به عنوان بستر توسعه پایدار مطرح است، بهره‌کشی بدون ضابطه از عناصر آن صدمات جبران‌ناپذیری را متوجه فرایند پایداری توسعه خواهد کرد.
محمودی، با اشاره به اهمیت جنگلهای زاگرس و گونه‌های گیاهی آن، افزود: جنگلهای زاگرس و به خصوص گونه‌های حساسی چون بنه در شرایط اکولوژیک موجود این جنگل‌ها که خشکسالی‌های متوالی، خشکیدگی، زراعت زیراشکوب، برداشت چوب هیزمی و چرای مفرط دام را سال‌ها تجربه می‌کنند در وضعیتی نیستند که بتوان به طور مستقیم از طریق بهره‌کشی از شیره حیاتی آنها استفاده اقتصادی بلندمدتی را پیشنهاد داد.
محمودی، لازمه بهره‌برداری از کارکردهای منابع جنگلی را تهیه طرح ارزیابی توان اکولوژیک بر مبنای شیوه‌های سنجش میزان عرضه خدمات جنگل دانست و گفت: اداره‌کل منابع طبیعی استان بر اساس کدام طرح کارشناسی شده اجازه برداشت سقز را در بنه‌زارهای استان می‌دهد؟!
محمودی تصریح کرد: جنگلهای زاگرس در شرایط فعلی توانایی زادآوری و تجدید نسل را ندارند، از همین رو با بهره‌کشی از شیره آنها که خود در وضعیت سخت زیستی قرار دارند و زمینه از بین رفتن این درختان فراهم می‌شود، در حالی که جایگزینی از طریق زادآوری طبیعی و یا حتی مصنوعی نیز برای آنها امکان‌پذیر نیست.
وی با تاکید بر اینکه منابع طبیعی سرمایه ملی است که به همه نسل‌ها تعلق دارد، اظهار داشت: مسوولان امر نباید این منبع ارزشمند را به بهانه واهی تولید شغل و درآمد به ورطه نابودی بکشانند.
رییس اداره جنگلداری و جنگلکاری اداره‌کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری با انتقاد نسبت به تهیه اخباری در خصوص ویژگی تجارت صمغ به خبرنگار ایرنا گفت: بنه‌زارهای استان در شرایطی نیستند که بتوان از آنها بدون رعایت شیوه‌های مراقبتی، صمغ‌گیری کرد و رسانه‌ها تنها به جنبه اقتصادی این گونه گیاهی اشاره می کنند و در خصوص مراقبت و حفاظت از آن مطلبی عنوان
نمی کنند.
علی‌حسین امینی افزود: در حدود 6 هزار هکتار درختان دارای پایه‌های بنه در جنگلهای زاگرس استان شناسایی شده است که این درختان مستعد استخراج شیرآبه سقز هستند و این پتانسیل را دارند که در شرایط اقلیمی مساعد بتوان از آنها صمغ‌گیری کرد.
وقوع 11 سال متوالی خشکسالی در استان سبب خشکیدگی سرشاخه‌های درخت بنه شده و صمغ‌گیری از این درختان در چنین شرایطی توصیه نمی‌شود.
وی ادامه داد: این در حالی است که وقوع 11 سال متوالی خشکسالی در استان سبب خشکیدگی سرشاخه‌های درخت بنه شده و صمغ‌گیری از این درختان در چنین شرایطی توصیه نمی‌شود.
رییس اداره جنگلداری و جنگلکاری اداره‌کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه صمغ‌گیری در رویشگاه‌های شهرستان لردگان ممنوع شده است، خاطر نشان کرد: تنها محدوده‌ای در منطقه بازفت شهرستان کوهرنگ به میزان 400 هکتار شرایط استخراج سقز را دارد که در این مورد نیز باید با رعایت راهکارهای مراقبتی انجام گیرد.
امینی تصریح کرد: برای استخراج صمغ در این 400 هکتار به جوامع محلی مشروط به رعایت روش‌های مراقبتی مجوز داده شده و این افراد باید بالای هر درختی چاله آبی ایجاد کنند، قسمت‌های آفت زده هر درخت را هرس کرده و از آسیب زدن به درختان خودداری کنند.
وی افزود: با وجود حفاظت از رویشگاه‌های بنه و نظارت‌های مستمری که در این خصوص وجود دارد اما در برخی موارد افراد سودجو به صورت غیرقانونی اقدام به صمغ‌گیری می‌کنند که در صورت مشاهده، این تخلفات گزارش و با افراد خاطی برخورد می‌شود.
با این وجود همچنان تاکید می‌شود که منابع طبیعی زاگرس مسوولیت و رسالت بزرگتری همچون تولید و ذخیره آب، کنترل فرسایش و حفاظت خاک دارد.
فقط کافی است به خسارت‌های سیل امسال در استان‌های زاگرس‌نشین که به چند هزار میلیارد تومان برآورد شده است نگاهی بیندازیم تا متوجه شویم ارزش واقعی اقتصادی جنگل های زاگرس به چه میزان است و صمغ‌گیری از درختان شکننده و آسیب‌پذیر بنه و خام فروشی آن به کشورهای غربی برای تهیه عطر و سایر محصولات دارویی و آرایشی نه تنها توجیه اقتصادی برای استان و کشور ندارد که برعکس تبعات بسیار ناگوار و ناخوشایندی برای ریه‌های تنفسی کشور در پی خواهد داشت.
*س_برچسب‌ها_س*
