صفر تا صد شایعه شیوع جذام در ایران؛ آیا باید نگران باشیم؟
انتشار اخباری درباره گسترش جذام در کشور مردم را به وحشت انداخت.
با آغاز فصل گرم در کشور، گسترش چند بیماری با ریشه‌های مختلف موجب نگرانی ایرانیان شده است. از تب دنگی گرفته تا تب کریمه کنگو و پشه آئدس. هنوز علت شیوع این بیماری‌ها در کشور مشخص نشده که شنیده می‌شود، شیوع بیماری جذام هم این روز‌ها اوج گرفته است.
به گزارش سازندگی، رسانه‌ها به تازگی در گزارشی از ابتلای 9 نفر در کشور به بیماری جذام در سال 1402 خبر دادند. بر مبنای این گزارش 6 نفر از مبتلایان ایرانی و باقی اتباع خارجی بوده‌اند. این گزارش که با استناد به داده‌های 10 دانشگاه علوم پزشکی در نقاط مختلف ایران تهیه شده، نشان می‌دهد که بالاترین میزان شیوع در دانشگاه‌های علوم پزشکی خراسان شمالی، قزوین و ایرانشهر شناسایی شده است. در این گزارش به نقل از مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت آمده است که تا پایان سال 1402 در مجموع 11 هزار و 915 نفر به بیماری جذام مبتلا شده‌اند که از این میان 8 هزار و 988 نفر بهبود پیدا کرده و دو هزار و 504 نفر نیز فوت شده‌اند. 411 بیمار هم تحت درمان قرار نگرفته‌اند. از این تعداد 120 نفر هم تبعه افغانستان هستند. بر اساس گزارش وزارت بهداشت، در حال حاضر 12 نفر تحت درمان قرار دارند که 8 نفر از آنان ایرانی هستند.
این گزارش به سرعت در کانون توجه رسانه‌ها و کاربران فضای مجازی قرار گرفت و از آنجا که جذام در اذهان عمومی به‌عنوان یک بیماری ترسناک شناخته می‌شود، نگرانی‌هایی ایجاد کرد.
داده‌های رسمی وزارت بهداشت از آمار مبتلایان به جذام به تفکیک سال‌های مختلف نشان می‌دهد که شمار مبتلایان در سال 1402 نسبت به سال قبل از آن به تعداد دو بیمار افزایش یافته، اما نسبت به سال 1396 که شمار مبتلایان جذام 29 نفر اعلام شد، روند کاهشی داشته است. سال پس از آن نیز شمار مبتلایان بیماری جذام 18 نفر بود.
مهشید ناصحی، مدیر کشوری برنامه کنترل سل و جذام وزارت بهداشت نیز ضمن اشاره به شناسایی 9 بیمار در سال گذشته گفت که این تعداد از بیماران، نشان می‌دهد که همه دانشجویان پزشکی در طول دوران تحصیل با بیماران مبتلا به جذام روبه‌رو نمی‌شوند و در نتیجه مهارت تشخیصی پرسنل و پزشکان کاهش می‌یابد. این مقام وزارت بهداشت با بیان اینکه بیماری جذام از راه تنفس منتقل می‌شود بر ضرورت افزایش آگاهی عمومی درباره این بیماری تاکید کرد.
پیش‌تر سیمین‌دخت بیات، رئیس گروه بیماری‌های واگیر دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، گفته بود که سیستم ایمنی بدن 95 درصد افراد، مستعد ابتلا به بیماری جذام نیست.
او نیز تغییر نگرش جامعه درباره این بیماری را ضروری دانست و تاکید کرد که به محض شروع درمان بیش از 99 درصد میکروب‌ها و باسیل‌های مولد جذام در بدن بیمار از بین می‌رود و از پیشرفت بیماری و معلولیت جلوگیری می‌کند.
افغان‌ها عامل شیوع جذام؟
همزمان با این اخبار هادی کسایی‌زاده، مدیرمسئول ماهنامه میدان آزادی با انتشار عکسی ادعا کرده بود که مهاجران افغان عامل شیوع جذام هستند و از مسعود پزشکیان، رئیس جمهور منتخب ایران خواسته بود آن‌ها را اخراج کند. توئیت‌های کسایی‌زاده بیش از 290 هزار بار دیده شده است. او در ماه‌های گذشته در مخالفت با حضور مهاجران افغان، توئیت‌های زیادی منتشر کرده و خواستار اخراج آن‌ها از ایران است.
با این حال در بهمن ماه و در روز جهانی آگاهی‌رسانی درباره جذام نیز رئیس اداره سل و جذام وزارت بهداشت در اظهارنظری دیگر موارد ابتلا به این بیماری در ایران و جهان را در حال کاهش و درمان را موثر دانسته بود.
جذام چیست؟
در طول تاریخ بیماری جذام به عنوان یکی از بیماری‌های وحشتناک در انسان‌ها شناخته می‌شد و تا مدت‌ها تصور بسیاری از مردم این بود که این بیماری، ارثی و لاعلاج است. در سال 1873 میلادی یک پزشک نروژی کشف کرد که عامل ابتلا به جذام، نوعی باکتری است.
این باکتری که نوعی «باسیل» است که در داخل سلول زندگی می‌کند و تنها درون سلول توانایی تکثیر دارد به همین دلیل تاکنون واکسن مؤثری علیه جذام ساخته نشده است.
حدود 95 درصد از مردم به دلیل وضعیت سیستم ایمنی خود هرگز به جذام مبتلا نمی‌شوند و فقط 5 درصد از مردم مستعد ابتلا به بیماری هستند. برای اینکه فردی بتواند به جذام مبتلا شود باید به مدت طولانی و به صورت مکرر با فرد مبتلا به جذام در تماس باشد.
راه انتقال جذام چیست؟
راه سرایت بیماری از انسان به انسان و از شخص درمان نشده به شخص دیگر و از مسیر دستگاه تنفسی فوقانی از طریق قطرات تنفسی یا پوست آسیب‌دیده است. باسیل جذام عمدتا پوست، اعصاب محیطی و مخاط دستگاه تنفسی فوقانی و نیز چشم‌ها را درگیر می‌کند. ضایعه پوستی، از دست دادن حس (حرارت، درد و لمس سطحی و عمقی) و آسیب عصبی از جمله علائمی است که بیماران مبتلا به جذام تجربه می‌کنند و دوره نهفتگی بیماری طولانی و به طور متوسط سه الی 5 سال است و تا 20 سال هم گزارش شده است.
تشخیص جذام عموماً براساس علائم و نشانه‌های بالینی توسط پزشک انجام می‌شود. تهیه «اسمیر» و نمونه‌برداری از ضایعات پوستی نیز از دیگر روش‌های کمک‌کننده به تشخیص بیماری است و درمان جذام از طریق مصرف دارو‌ها امکان‌پذیر است. دارو‌های درمان‌کننده بیماری به‌صورت رایگان در بسته‌های آماده در مراکز خدمات جامع سلامت کشور توزیع می‌شود.
مقاومت 95 درصد مردم دنیا مقابل جذام
در این زمینه کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت در دولت دوازدهم با انتشار یک رشته توئیت درباره این بیماری نوشت: «در روز‌های اخیر آمار شناسایی مواردی محدود از بیماری جذام یا خوره و اطلاعات غلط منتشره، موجب نگرانی برخی هموطنان شده، اما به خاطر داشته باشیم که جذام اگرچه بیماری باکتریایی یا میکروبی است، اما کسی که مبتلا می‌شود، دو فاکتور را حتما دارد؛ اول استعداد ژنتیکی و سرشتی است. چه بسا حدود 95 درصد مردم دنیا به طور ژنتیکی مقاومت در برابر جذام دارند؛ یعنی حتی اگر به مدت طولانی هم در تماس با میکروب قرار داده شوند، مبتلا نخواهند شد.
دوم، تماس‌های مکرر منظم و نزدیک برای ماه‌ها یا سال‌ها با فرد جذامی از نوع واگیردار و عفونی که حتما درمان نشده باشد؛ لذا جذام گرفتن به این سادگی نیست و هراس یا هراس‌افکنی از آن ناشی از ناآگاهی و اطلاعات نادرست است. البته فقر و بی‌خانمانی و تغذیه نامناسب و عدم دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی از عوامل مساعدکننده ابتلا به این بیماری است. امروزه جذام درمان می‌شود و از بین می‌رود به شرط اینکه قبل از تخریب اعصاب محیطی، درمان شروع و انجام شده باشد. واکسن ب‌ث‌ژ نیز که در ایران در کودکی تلقیح می‌شود به میزان قابل توجهی از بدن در برابر جذام حفاظت می‌کند. از این رو با موارد بیشتر جذام و عوارض آن در کشور‌ها و جوامع فقیر، توسعه‌نیافته و فاقد امکانات بهداشتی و درمانی مواجهیم.»
از میان اخبار