صنعت گرفتارتر از همیشه

براساس شواهد و آمارهای موجود درباره بخش صنعت، این بخش در سال 1402 نیز همانند چند سال گذشته مسیر پر پیچ‌وخم و سختی را طی کرد. کارشناسان با بیان اینکه سال 1402 نیز سال سختی برای تولید بود، رکودتورمی، محدودیت‌های صادرات و مشکلات تامین انرژی را از مهم‌ترین چالش‌های این بخش برمی‌شمارند. این وضعیت بغرنج و سخت برای تولید در حالی است که امسال نیز تولید در شعار سال مورد تاکید بود و همچنان حمایت از آن در رأس برنامه‌های حمایتی دولت. صمت در این گزارش به بررسی وضعیت صنعت در سال 1402 پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

تولید در مسیر پر مانع

آرمان خالقی، عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران درباره وضعیت صنعت در سال 1402 به صمت گفت: صنعت در امسال با توجه به تورم بالا و کاهش قدرت خرید مردم و با ادامه‌دار شدن رکودتورمی، همچنان دچار مشکلات بود و به‌طورکلی می‌توان گفت وضعیت مطلوبی نداشت. واحدهای تولیدی در سال 1402 مشکلاتی در بخش فروش داشتند. هرچند شرایط تحریم‌ها قدری نسبت به گذشته بهبود داشت که به‌نوعی متاثر از بهبود روابط بین‌المللی کشورمان یا کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بود، با تمام اینها شرایط برای تولید همچنان مناسب نیست. واحدهای تولید در امسال نیز مانند سال گذشته در موضوعاتی مانند عدم‌تامین نقدینگی مشکلاتی داشتند. در تامین مالی و به‌ویژه سرمایه در گردش، سیستم بانکی پاسخگوی تقاضای موجود برای تامین مالی بخش تولید نبود. مالیات، تامین اجتماعی، گمرک و... نیز از موضوعاتی بودند که گریبان تولید را گرفته‌اند و ما شاهد گشایشی در این زمینه‌ها نبوده‌ایم. فشار مالیاتی هم در امسال با توجه به اینکه مالیات تولید را قدری کاهش دادند، کمتر شد، اما در بودجه 1403 با تعیین مالیات 10 درصدی برای تولید، قطعا مالیات در سال 1403 گرفتاری‌هایی را برای تولید ایجاد خواهد کرد. خالقی با تاکید بر اینکه سال 1402 وضعیت تولید تفاوت چندانی با 1401 نداشت، اظهار کرد: شرایط تولید امسال مانند سال گذشته بود. در این میان به‌واسطه تصمیم اشتباه، تثبیت نرخ ارز، با نوسانات نرخ ارز روبه‌رو نبودیم. ثبات نرخ ارز قدری شرایط اقتصادی را ثابت نگه داشت، اما رویکرد دستوری برای قیمت‌گذاری کالاها همچنان موضوعی بود که در امسال نیز مانند سال 1401 با آن روبه‌رو بودیم. در کل شرایط خیلی بهتر از سال گذشته نبود، اما اینکه شرایط قدری ثابت بود خود یک مزیت به‌شمار می‌رود.

ضرورت تغییر در مدیریت اقتصاد

کارشناس حوزه صنعت در پاسخ به این پرسش که آیا درست است تکرار مشکلات تولید هر ساله به اقتصاد بیمار نسبت داده شود، ادامه داد: اقتصاد ما بیمار است و قطعا این وضعیت روی تولید و صنعت کشور تاثیر می‌گذارد، اما در کنار آن، موضوعات دیگری هم هستند که نمی‌گذارند اقدام مثبتی در راستای رفع مشکلات صنعت انجام شود. آنچه در این میان باید تغییر کند، سبک مدیریت و شیوه برخورد حاکمیت اقتصادی ما است. واقعیت این است که مدیریت کشور با روش‌های گذشته دیگر پاسخگو نیست. ما نمی‌توانیم با یک روش حل مسئله با مسئله‌ای که همچنان جاری است یک نتیجه جدید بگیریم. این امر بدیهی است. بنابراین در تغییر نوع مدیریت اقتصاد در کشور باید اراده جدی داشته باشیم. البته صرفا با اراده کردن، نتیجه نمی‌گیریم و در کنار آن باید مدیران چه در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری و چه اجرا و... توانایی کافی برای اجرا را هم داشته باشند. متاسفانه در این بخش همواره ضعف داشته‌ایم.

خالقی در پایان تاکید کرد: اصلاحات و تغییرات الزامی است، اما باید از بالا شروع شود. این رویکرد نیازمند اراده جدی و برنامه مشخص و زمان‌بندی شده است. البته در این رویکرد با مشکل جدی و همیشگی نبود استراتژی کلان اقتصادی روبه‌رو هستیم.

وقتی راهبرد بلندمدت و جامعی نداریم، مسیر هم مشخص نیست و تصمیمات ما هم موضعی و بخشی است. قطعا تدوین راهبرد و لازم‌الاجرا کردن آن، پیامدهای مثبتی برای تمام بخش‌های اقتصاد و به‌ویژه صنعت و تولید خواهد داشت.

تولید در محاق

محمود نجفی‌سهی، فعال حوزه صنعت درباره وضعیت صنعت در سال 1402 با اشاره به اینکه تولید همچنان در محاصره مشکلات است به صمت گفت: همان‌طور که می‌دانید صنعت از موانع بی‌شمار در رنج است. مشکلاتی که بارها مطرح شده، اما برطرف نشده‌اند و همچنان از سالی به سال بعد بر تعداد آنها افزوده شده است. هر قدر در مسیر تولید، مانع قرار بگیرد، کشور از توسعه اقتصادی دورتر خواهد شد. ادامه این مسیر سخت در نهایت باعث توقف رشد اقتصادی در کشور خواهد شد. اگر چالش‌ها و معضلات در مسیر حرکت تولید و صنعت، رشد صنعتی را متوقف کنند، مشکلات اقتصادی مضاعف می‌شود و مسائل پیچیده‌ای را به‌وجود می‌آورد و منجر به آسیب‌های جبران‌ناپذیری در سطح کلان خواهند شد.

کارشناس حوزه صنعت با تاکید بر اینکه تولید در بخش‌هایی مانند انرژی، بانک، گمرک، مالیات، بیمه و... با معضلات گوناگون و تکراری روبه‌رو است، اظهار کرد: درحال‌حاضر تولید با موانع بی‌شماری روبه‌رو است که هر روز هم بر تعداد آنها افزوده می‌شود. اما بیرون از گود از همین صنعت، در این شرایط سخت، انتظار دارند محصولات باکیفیت تولید و در مسیر رشد اقتصادی کشور حرکت کند. گفتن از مشکلات صنعت و تولید تکرار مکررات است. ما در ستاد تسهیل حتی فهرستی از مشکلات این بخش را تهیه کردیم که در صدر آنها مشکلات بانکی و تامین نقدینگی قرار داشت. اما در نهایت در همین مورد هم شاهد اتفاقی به نفع تولید کشور نبودیم. همواره درباره مشکلات حوزه تولید صحبت می‌شود، اما در نهایت در اجرا اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد.

وی ادامه داد: تولید با مولفه‌های گوناگونی که دارد روی هر کدام از آنها دست بگذاریم، حتما با مانع یا موانعی روبه‌رو خواهیم شد. امسال هم همین‌گونه طی شد. به‌عنوان مثال، صنعت ما بانک‌محور است و به‌طبع بخش اعظم منابع مالی نباید از سوی بانک‌ها تامین شود، اما در نهایت آنچه همواره و در امسال نیز شاهد آن بودیم، کمترین میزان همکاری بین بانک و صنعت است. بارها گفته‌ام که بانک‌ها با تولید همکاری ندارند و به‌دلایل گوناگون ترجیح می‌دهند منابع خود را در اختیار بخش‌های بازرگانی قرار دهند، چراکه رسیدن تولید به سوددهی و بازگشت سرمایه در این بخش، پرریسک است. اگر انتظار داریم صنعت کشور رشد کند باید حداقل مشکلات آن کاهش یابد. شاید در تامین نقدینگی نگاه بر نحوه ارتباط بانک و تولید بتواند ضعف این ارتباط را شناسایی کند تا بتوان در مسیر حل مشکلات این بخش در تامین نقدینگی اقدامات اجرایی انجام داد. طبق قانون بانک‌ها باید در تامین نقدینگی به تولید کمک کنند، اما در نهایت درباره چگونگی آن نظارت و کنترل درستی را شاهد نیستیم.

تولید در چاه اقتصاد

نجفی‌سهی در ادامه اظهار کرد: واقعیت این است که در ایران بخش زیادی از مشکلات صنعت مربوط به اقتصاد بیماری است که اغلب مولفه‌های آن دائم در نوسان بوده و ثبات ندارند. همین امر برای تولیدکننده برنامه‌ریزی بلندمدت را غیرممکن می‌کند و زمانی که چشم‌انداز روشنی پیش‌پای تولید نباشد، نمی‌توان انتظار داشت موفقیتی کسب کند. این‌گونه است که از توان تولید کاسته می‌شود. ادامه یافتن مشکلات تکراری باعث شده بخشی زیادی از تولید با ظرفیت پایین ادامه حیات دهند، برخی به فکر تعدیل باشند و حتی عده‌ای مجبور به تعطیلی واحد تولیدی خود شوند.

وی افزود: وقتی از 215 مشکلات شناسایی‌شده برای صنعت، 50 مشکل مربوط به نظام بانکی است اگر همین مورد به‌طور جدی در دستور کار قرار گیرد تا به عنوان عوامل موثر بر تولید موانع آن برطرف شود، خود پیامدهای مثبتی و ویژه‌ای برای تولید به همراه خواهد داشت. وقتی یک‌شبه تصمیم به افزایش نرخ بهره گرفته می‌شود یعنی نگاه متولیان امر به تولید حمایتی نیست و اصلا توجهی به مشکلات آن ندارند.

نجفی‌سهی با اشاره به اینکه درحال‌حاضر درصد تسهیلات اختصاص پیدا کرده به تولید بسیار پایین است، گفت: اگرچه براساس قانون باید 60 درصد اعتبارات بانکی به بخش تولید تخصیص داده شود، اما بررسی‌های آماری در پایان هر سال، حاکی از آن است که بانک‌ها از آنچه به صراحت در قانون هم آمده، تمکین نمی‌کنند. از سویی هم همان سهم اندک به‌طور کامل به واحدهای تولیدی و صنعتی تخصیص داده نمی‌شود. بانک‌ها به بهانه‌های گوناگون به وظیفه خود در قبال کمک به تامین مالی تولید عمل نمی‌کنند و تولیدکننده را که در کنار کمبود نقدینگی با مشکلات بی‌شمار دیگری نیز روبه‌رو است، بدون حمایت مالی نادیده می‌گیرند.

نجفی‌سهی با اشاره به اینکه تولید نه امسال که سال‌هاست مورد غفلت واقع شده، افزود: اگرچه نهادهای گوناگون برای رفع مشکلات تولید برنامه‌هایی را عنوان می‌کنند، اما در نهایت شاهد اجرایی شدن اغلب آنها نیستیم. در این میان، اگر هم شورای پول و اعتبار تمهیداتی برای حمایت از واحدهای تولیدی در نظر می‌گیرد، اما بانک‌ها از انجام آنها هم خودداری می‌کنند.

سخن پایانی

کارشناسان بر این باورند که همواره تلاش‌هایی برای رفع مشکلات صنعت می‌شود، اما چون نگاه‌ها به این بخش و حل مشکلات آن، کلان و ریشه‌ای نیست، در نهایت به حل مقطعی برخی از موانع منجر خواهد شد. البته گاهی نیز راهکارهای کارشناسی نشده، مشکلی بر مشکلات پیشین می‌افزاید. در این میان اینکه همواره دم از حمایت از تولید زده می‌شود، باعث شده نه‌تنها مشکلات این بخش برطرف نشود، بلکه نوعی شائبه حمایت بی‌قید و شرط از تولید شکل بگیرد که در نهایت نیز به ضرر بخش صنعت و تولید کشور است؛ چراکه نگاه‌های با توان حمایت واقعی را از این بخش دور نگه می‌دارد و منجر به آسیب دیدن آن می‌شود.