طالبان و شرکای جدید چینی

افغانستان اما همچنان تحت فشار شدید بین‌المللی قرار دارد. نگرانی‌های حقوق بشری، به ویژه سرکوب زنان و ارتباط طالبان با تروریسم، این کشور را از نظر سیاسی منزوی کرده و تحت تحریم های چندجانبه و آمریکایی قرار داده است. با این حال، وعده شکوفایی با کمک لیتیوم می تواند تلاش های غرب را در تحت فشار قرار دادن طالبان برای تغییر روش‌های افراطی ناکام بگذارد. درحال حاضر، با غیبت آمریکا، این شرکت‌های چینی هستند که برای به دست آوردن سود بادآورده از تجارت لیتیوم در افغانستان ریشه دوانده اند و با موفقیت در این زمینه، موقعیت چین را در زنجیره تامین جهانی مواد معدنی لوازم الکترونیک و خودروهای برقی دست نیافتنی خواهند کرد. تقاضای فزاینده برای لیتیوم بخشی از تقلای جهانی برای انواع فلزات مورد استفاده در ساخت خودروهای برقی است که به طور گسترده برای گذار به انرژی سبز حیاتی تلقی می‌شود.

اگرچه استخراج و فرآوری مواد معدنی مانند نیکل، کبالت و منگنز اغلب با عواقب ناخواسته ای از جمله آسیب به کارگران، شهرهای در محدوده معادن و مشکلات محیط‌زیستی همراه است، در مورد افغانستان به نظر می‌رسد پیامدهای ژئوپلیتیک هم در راه داشته باشد. از سویی، طالبان در مدل توسعه اقتصادی خود از غرب دوری می جوید و از طرف دیگر پای شراکت با چینی در میان است که در حاضر درگیر رقابتی شدید و استراتژیک با آمریکاست. در حوالی زمانی که کابل به دست طالبان در اوت 2021 سقوط کرد، بازار لیتیوم جهان به‌یکباره رونق گرفت. قیمت این ماده معدنی از 2021 تا 2022 هشت‌برابر شد و صدها کارآفرین معدنی چینی را به سمت افغانستان سرازیر کرد. مقامات طالبان، کارآفرینان چینی و واسطه های افغانی آنها، در مصاحبه های خود حرارت مشابهی را که یادآور تب طلا در قرن نوزدهم بود توصیف می کردند. تاجران بین‌المللی چینی هتل های کابل را به تسخیر خود درآورده بودند و بر سر منابع لیتیوم در مناطق مختلف رقابت می کردند.

مدیران چینی هم برای مذاکرات در مورد حقوق اکتشاف با رهبران طالبان دیدارهایی را ترتیب می دادند. رهبران طالبان در حالی که به دنبال مذاکره با شرکت‌های خارجی هستند و چینی ها به عنوان مدعیان اصلی در نظر گرفته می شوند، در ماه های اخیر استخراج و تجارت لیتیوم را متوقف کرده اند. کارشناسان صنعت هشدار می‌دهند که حتی در صورت انعقاد قرارداد، ممکن است استخراج لیتیوم به دلیل چالش های عرضه آن به بازار تا سال‌ها به عقب بیفتد. درحال حاضر حد فاصل کوه های صخره ای و غنی از مواد معدنی ولایات کنر و نورستان در شمال شرق افغانستان جاده آسفالتی وجود ندارد تا آن را به جهان خارج وصل کند. این درحالی است که در کشورهایی مانند شیلی و استرالیا، ذخایر فراوان و قابل دسترس تری یافت می‌شود. در این میان، آنچه به گفته افغان ها، چینی ها و آمریکایی ها مسلم است، این است که افغانستان پس از دهه ها جنگ در میانه دوره گذار تاریخی قرار گرفته است. تا زمانی که طالبان توسط غرب طرد شود، افغانستان خواه از روی ناچاری و خواه انتخابی، به چین پناه خواهد برد.

ثروت قدرنادیده

افراد محلی از این زمین ها به عنوان «دره مرگ» یاد می‌کنند، همان‌طور که آمریکایی ها آن را نامیده بودند. در کنار پیچ رودخانه ای خروشان، دیوارهای خاکستری بلند پایگاه نظامی ننگلام قرار دارد که اکنون متروک مانده است؛ اما زمانی دورافتاده ترین پایگاه آمریکایی ها به حساب می آمد. با طی مسیر یک‌ساعتی پس از پایگاه متروک، دره ای شیب دار و صخره ای در مجاورت کوه های غبارآلود برف نورستان نمایان می‌شود. از دوران باستان، این معادن منبع درآمدی مکمل برای خانواده های کشاورز بوده است که سنگ های قیمتی و بلورهای شیشه ای و ارغوانی کوارتز، تورمالین و کونزیت را استخراج می کردند و به بازارهای آسیای مرکزی و جنوبی می فروختند.

هنگامی که معدنچیان به دنبال کونزیت با کیفیت بالا به حفاری می پرداختند، به طور معمول انبوه سنگ های شیری‌رنگی را دور می انداختند. مردم محلی آنها را «تختاپات» به معنای زباله کونزیت می خواندند؛ اما زمین شناسان آن را با نام اسپودومن یا «سنگ معدن لیتیوم» می شناسند. صفی، رئیس سابق شورای روستایی که اکنون به عنوان نماینده معدنچیان محلی کار می‌کند، در این زمینه می گوید: «کسی برای ضایعات کونزیت ارزشی قائل نبود، تا زمانی که بازرگانان چینی وارد شدند. آنها از این کشف شگفت زده بودند و مردم محلی را هیجان زده کردند.» سال گذشته، برخی از تاجران چینی تا جایی که می توانستند سنگ معدن خریدند و کامیون های پر از بار را به جاده پر از بمب جاده مرگ سپردند. صفی در این زمینه به خاطر می آورد کاوشگران چینی سنگ را با طیف سنج های دستی آزمایش می کردند و تردید داشتند که غنای لیتیوم سنگ معدن به اندازه کافی بالا باشد تا استخراج در مقیاس صنعتی مقدر شود.

در دهه 1960، زمین شناسان شوروی برای اولین بار ذخایر قابل‌توجهی از لیتیوم را در سنگ های بلوری بزرگ به نام پگماتیت در امتداد رشته کوه هندوکش گزارش کردند. پس از تهاجم آمریکا در 2001، تیم های کاوشگر زمین شناسی آمریکا که به عنوان بخشی از گروه ضربت پنتاگون کار می کردند، با همراهی و حمایت تفنگداران دریایی به دریاچه های نمکی جنوب افغانستان سرکشی کردند. نتیجه شگفت آور بود؛ غنای لیتیوم آنقدر بالا بود که با ذخایر آب‌نمک شیلی و آرژانتین که برخی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان لیتیوم در جهان هستند، قابل مقایسه بود. کریستوفر ونوک، کارشناس سابق سازمان زمین شناسی آمریکا که در مطالعات پنتاگون شرکت داشت، در مورد آن مطالعات می گوید، با استفاده از بررسی های هوایی تخمین زده شد که ولایات کنر و نورستان سرشار از سنگ های لیتیوم هستند.

با وجود دره های خطرناک، بازدید و کاوش در این مناطق پیش نرفته است و امروز حتی تخمین دقیقی از ذخایر لیتیوم افغانستان در دسترس نیست. البته در صورت حصول از خلوص بالای معادن لیتیوم افغانستان نیز تجارت در این صنعت تنها در صورتی مقرون به صرفه خواهد بود که زیرساخت های لازم از جمله جاده ها، راه آهن ها، کارخانه های فرآوری سنگ معدن و نیروگاه های جدید در آن نواحی ساخته شود. تا اینجا به نظر می‌رسد متفکران استراتژیک چین موافق این دست سرمایه‌گذاری ها نیز باشند. شهاب الدین دلاور، وزیر معادن افغانستان و یکی از رهبران ارشد طالبان، در مصاحبه ای با واشنگتن پست گفت، نمایندگان شرکت چینی در دفتر او حضور داشتند و جزئیات پیشنهادی 10میلیارد دلاری شامل تعهدات بلندمدت برای ساخت کارخانه فرآوری سنگ لیتیوم، کارخانه های باتری سازی در افغانستان و ده ها کارگاه باتری سازی در کوهستان های محلی در افغانستان بوده است.

وزارتخانه معدن و پترولیوم از شرکت چینی گوچین پیشنهاد دریافت کرده بود. دلاور به جزئیات جدول زمانی اعطای امتیازات معدنی توجه نکرده و تنها گفته است که کمیسیونی متشکل از مقامات ارشد طالبان به رهبری عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر در امور اقتصادی، تمامی پیشنهادها را به‌دقت ارزیابی خواهد کرد و به گفته او در صورت لغو تحریم ها، دولت موقت طالبان آماده شنیدن پیشنهاد کشورهای غربی و حتی آمریکا خواهد بود. در حال حاضر تحریم های آمریکایی هرگونه معامله با طالبان به‌استثنای کمک های بشردوستانه را ممنوع کرده است. هنری ساندرسون، سردبیر اجرایی Benchmark Mineral Intelligence در مورد افغانستان می گوید، انتظار می‌رود تا سال 2030، حدود 60‌درصد از تمام خودروها در چین، اروپا و آمریکا برقی باشند و به این ترتیب جهان با کمبود جدی لیتیوم مواجه خواهد بود.

تب طلای چینی

اولین پیامی که در برابر چشمان هر مسافری که از فرودگاه بین‌المللی کابل خارج می‌شود قرار می‌گیرد، به زبان انگلیسی یا دری نیست، بلکه با حروف بزرگ چینی است. این بیلبورد توسط یو مینگهویی، رئیس کمیته بازرگانی چین - افغانستان نصب شده است که اولین بار در آوریل 2002، اندکی پس از تهاجم به رهبری آمریکا، به کابل آمد. امروز، یو مالک اولین کارخانه فولاد افغانستان است و مجوز شهرک صنعتی 500هکتاری در خارج از کابل را دارد. پروژه «چاینا تاون» که توسط او در فرودگاه تبلیغ می‌شود در مورد برج 10طبقه ای است که یو، آن را نوعی اتاق بازرگانی چینی و نمایشگاهی برای کالاهای وارداتی می داند. یو در کار فروش ابزارهای برقی، دیزل ژنراتورها و حتی میزهای اداری است که تصور می‌شود شرکت‌های چینی ممکن است پس از ورود به افغانستان و شروع استخراج معدن به آنها نیاز پیدا کنند. او در دفترش در چاینا تاون، تکه های لاجورد و لیتیوم افغانی را با ذکاوت سیاسی خود به نمایش می گذارد.

در دفتر یو عکس قاب‌شده او که در کنار حشمت، برادر اشرف غنی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان گام برمی‌دارد به چشم می خورد. در قابی جدیدتر، او همراه حاجی نورالدین عزیزی، وزیر صنعت و تجارت کنونی طالبان که در سرنگونی غنی نیز نقش موثری داشت، ژست گرفته است. یو به یاد می آورد که در اواخر 2021 درست مشابه تجربه 20سال قبل، شاهد هجوم چینی هایی بود که به دنبال فرصت ها در خلأ پس از جنگ افغانستان بودند. به گفته یو و سایر مهاجران چینی، در عرض چند ماه، بیش از 300تن از هموطنانشان به کابل آمده بودند. برخی از آنها پاسپورت پاکستان، سیرالئون یا سایر کشورها را داشتند و به نظر می رسید به دنبال سهمی از معادن به این سرزمین مهاجرت کرده بودند. اواخر 2022، هتل محل اقامت تجار چینی توسط بمب گذاری مورد حمله قرار گرفت که ده‌ها نفر را مجروح کرد.

گروه موسوم به خلافت اسلامی، داعش، با انتشار ویدئویی مسوولیت این حمله را برعهده گرفت. این حمله نگرانی‌های جدیدی را در مورد امنیت تجار خارجی ایجاد کرد و بر آشوب های حاکم بر فضای سرمایه‌گذاری افغانستان افزود. اندکی پس از آن، دولت افغانستان در حالی که کماکان مشغول مذاکره با شرکت‌های معدنی و تدوین قوانین جدید بود، ممنوعیت موقت فروش لیتیوم را اعمال کرد. رافائلو پانتوچی، کارشناس روابط چین و آسیای مرکزی در دانشکده مطالعات بین‌المللی اس. راجاراتنام در سنگاپور، در این باره می گوید، سرمایه‌گذاری بزرگ چینی ها که طالبان به دنبال آن است به احتمال زیاد قریب الوقوع یا دگرگون کننده نخواهد بود. در 2007، افغانستان معدن مس عینک را طی قراردادی 30ساله به ارزش 3میلیارد دلار در اختیار شرکت دولتی چین «متالورژیکال گروپ» قرار داد. با این حال تاکنون پیشرفت چندانی صورت نگرفته است. این روزها کماکان در گوشه و کنار کابل، گروه های کوچکی از معدنچیان چینی هنوز منتظر اعلام ازسرگیری تجارت لیتیوم هستند.

نمایی از دردسر

در تاریکی جوهری زیرزمین، حسین وفامل، سرباز سابق نیروهای ویژه افغان چمباتمه زده و به همراه سایر اعضای گروه قدیمی خود زمین را مین گذاری می‌کند. وفامل سنگ رگه دار و سبز تورمالین را بالا می‌گیرد. تورمالین همان سنگ قیمتی است که او و مردانش به دنبالش بودند و سپس سنگ سفید - تختاپات، سنگ لیتیوم - را برمی‌دارد و سری به نشانه تاسف تکان می‌دهد. وفامل می گوید سال گذشته، پس از ورود خریداران چینی، قیمت سنگ معدن لیتیوم تا حدود 50سنت در کیلوگرم افزایش یافته بود که به درآمد بادآورده ای منجر شد. او که از ممنوعیت تجارت لیتیوم ناراضی به نظر می رسد، توضیح می‌دهد که طالبان درحالی تجارت را سرکوب کرده است که کوه های نورستان مملو از منابع مختلف است. از بسیاری جهات، معدن دورافتاده ای که در آن وفامل و مردانش مشغول فعالیت هستند، می تواند قاب کاملی از چالش های عملی و رویاپردازی برای پیشرفت را که در ثروت لیتیوم افغانستان نهفته است، به تصویر بکشد. معدن وفامل در دره پارون در پس یخچال طبیعی بالای رودخانه پچ در ارتفاع 12‌هزار فوتی پنهان شده است.

وفامل در گفت‌وگو با خبرنگار واشنگتن پست، از ژنراتور مشکل دار و مته های نامرغوبش و نیاز به حمل تمامی بارها با الاغ شکایت می‌کند. به گفته او که تا دو سال پیش، وفامل و تیمش با حضور در ارتش افغانستان 280دلار در ماه درآمد داشتند اما پس از سقوط دولت شغل خود را از دست داده اند، در دره ای فقیر که در میان کوه های پوشیده از کاج احاطه شده است، از کشاورزی به‌سختی غذای کافی برای زنده نگه‌داشتن خانواده ها به عمل می آید و تنها گزینه برای آنها رفتن به کوه بوده است. بنابراین مردان تا حد زیادی به صورت خودآموز آموخته اند که چه نوع سنگی دارای رگه های غنی است، چگونه کیسه های مواد منفجره آمونیاکی را تنظیم کنند و چگونه مراحل حفاری را انجام دهند. وفامل می گوید در هفته های اخیر گفت‌وگوهایی با مقامات دولتی داشته و خواستار ازسرگیری استخراج لیتیوم شده است. او از پاسخ آنها مبنی بر اینکه ممکن است احتمالا در سال‌جاری، قراردادی با شرکتی خارجی امضا شود، دلگرم شده است و با خوش‌بینی امیدوار است که قراردادهای مورد نظر دولت به جذب سرمایه منجر شود.

• صعود امارات، افول سعودی
• تولید آی‌فون زیاد می‌شود
• قیمت نفت بالا رفت
• راز شکنندگی دولت در افغانستان
• یک دیدگاه از روند دلارزدایی در جهان