طیف رنگارنگ گیاهان‌دارویی در ایران
نسرین قوامی - معاون فناوری مرکز رشد پژوهشکده گیاهان دارویی
چند سالی می‌شود که شرکت‌های دانش‌بنیان هسته اصلی اقتصاد مقاومتی در کشور به‌حساب می‌آیند. در واقع آنها به‌عنوان یکی از پایه‌های اقتصاد دانش‌بنیان شناخته می‌شوند؛ به‌گونه‌ای که در برنامه ششم توسعه هم توجه زیادی به توسعه آنها شده است. گفتنی است، این اکوسیستم در جایگاه یکی از پایه‌های رشد اقتصادی به‌شمار می‌رود و توسعه آن، راهبردی صحیح در برون‌رفت اقتصاد کشور از بیماری است.
همچنین، باتوجه به اینکه شعار امسال با محوریت دانش‌بنیان بیان شده، امید است که هجوم توجه‌ها تنها منوط به امسال نباشد و نباید تنها به ظاهر امر توجه داشت. متاسفانه بیشتر سازمان‌ها و مراکز تولیدی تنها عنوان دانش‌بنیانی را یدک می‌کشند و برخی شرکت‌ها فعالیت‌شان تنها در حد همان ایده اولیه باقی می‌ماند. به‌طورمعمول آنها تنها خواهان استفاده از امتیاز دانش‌بنیانی هستند و هدفی برای ماندگاری در آینده ندارند، به‌همین دلیل تا حدی که پیش می‌روند، دست از کار می‌کشند. این روال کمکی به اقتصاد دانش‌بنیان نمی‌کند، البته ناگفته نماند که شامل حال همه شرکت‌ها هم نمی‌شود. از آنجایی که یکی از معضلات اصلی در تجاری‌سازی گیاهان دارویی بسته‌بندی است، توسعه فناوری در حوزه بسته‌بندی گیاهان دارویی، می‌تواند مشکلات صادرات را تا حد زیادی رفع کند. برای مثال، گیاه زعفران هرساله به‌میزان زیادی صادر و بیشتر فله‌ای و بدون بسته‌بندی استاندارد ارسال می‌شود. این گیاه از سوی کشورهای خریدار با بسته‌بندی مناسب، برند خاص و با نام آن کشور صادر می‌شود و سهم ایران تنها در حد خام‌فروشی است. دانش‌بنیان‌ها می‌توانند در این زمینه فعال باشند، به‌شرطی که هدف و ایده آنها به‌درستی تعریف شده باشد.
برای توسعه فناوری در حوزه بسته‌بندی نیاز است، روش‌های گوناگون در این حوزه شناخته شود. اینکه بدانیم، در حال حاضر در دنیا روش‌های نوین و درست بسته‌بندی چیست؟ افزون بر آن نیاز است که روی ترویج فرهنگ بسته‌بندی هم کار کنیم، چرا که توسعه روش‌های فناوری در بسته‌بندی، به نگرش صحیح نیاز دارد و ناگفته نماند که پیشرفت‌هایی هم در این زمینه حاصل شده است. داشتن بانک اطلاعاتی کمک زیادی به تجاری‌سازی گیاهان دارویی می‌کند، در واقع طراحی این بانک اطلاعاتی می‌تواند کارساز باشد، چرا که امتحانش را در دنیا پس داده است. مهم‌ترین موضوعی که در فناوری بسته‌بندی مطرح می‌شود، تعیین استانداردهای بسته‌بندی است که می‌تواند کمک شایانی به دانش‌بنیان‌ها باشد. خوب است آنها براساس استانداردهای بین‌المللی فعالیت کنند که به صادرات محصولات کمک زیادی می‌کند. همچنین ارتباط با مراکز بین‌المللی فعال در زمینه توسعه روش‌های بسته‌بندی هم، می‌تواند دیگر راهکار توسعه‌بخش در این زمینه باشد. ایران ظرفیت بسیار بالایی در تولید گیاهان‌دارویی دارد. همچنین، تعداد زیادی از گیاهان‌دارویی در کشور کشت می‌شوند که بومی و انحصاری ایران هستند و در هیچ اقلیم دیگری دیده نمی‌شوند. خوشبختانه در هر استانی چنین وضعیتی دیده می‌شود، چرا که تنوع اقلیمی ایران موجب شده است، انواع گونه‌های سازگاری‌یافته با مناطق سردسیر و گرمسیر در کشور رشد و نمو کنند. بنابراین، معضل خاصی در منابع احساس نمی‌شود و خوشبختانه در بیشتر کشورها تمایل به کشت گیاهان دارویی دیده می‌شود. به‌اعتقاد من، استان‌هایی نظیر کهگیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان یا لرستان و دیگر استان‌های همجوار، ظرفیت بکر و دست‌نخورده زیادی دارند که می‌توانند زمینه مناسبی را برای توسعه کشت گیاهان‌دارویی فراهم کنند. یکی دیگر از راهکارهایی که می‌تواند منجر به تجاری‌سازی گیاهان دارویی با توان دانش‌بنیان‌ها شود، حذف قوانین دست‌وپاگیر در مراکز رشد است. باتوجه به ظرفیت‌های گفته‌شده، ایران می‌تواند انحصار گیاهان دارویی را در جهان به‌دست بگیرد، اما باید توجه داشت که راه شرکت‌های دانش‌بنیان به خام‌فروشی نیفتد تا فرآوری‌های مناسبی انجام شوند. گفتنی است، در زمینه عصاره و اسانس راه‌های نرفته زیادی در پیش داریم که توسعه آنها، یکی از اقدامات رهایی‌بخش از اقتصاد نفتی است.