غفلت ایران از ثروت میلیارد دلاری

با اینکه کشور ما یکی از پیشروان در حوزه گوهرسنگ‌ها شناخته می‌شود و متخصص در این عرصه کم نداریم، اما در این زمینه کار جدی‌ای انجام نشده و از حد خام‌فروشی فراتر نرفته‌ایم. به دلیل اینکه سنگ‌های قیمتی بدون شناسنامه قاچاق می‌شوند در هیچ کجای دنیا شناخته‌شده نبوده و با نام ایرانی مزین نشده‌اند. در واقع بیشتر سنگ‌های ارزشمند ایرانی را به صورت خام و بدون شناسنامه صادر می‌کنند، در حالی که ما بهترین سنگ‌های کلکسیونی جهان را داریم.

این در حالی است که برخی کشورها از جمله هند توانسته‌اند جایگاه بسیار قابل‌توجهی در این عرصه به خود اختصاص دهند و تا 7 درصد تولید ناخالص داخلی‌شان را به این بخش مرتبط کنند، اما ایران در این عرصه وضعیت نامشخصی دارد؛ یعنی نه صادراتش مشخص است و نه میزان تولیدش.

یکی از موارد مهم در این عرصه ضعف فرآوری و تکنولوژی است. در واقع از آنجا که توان فرآوری این محصولات وجود ندارد، یعنی دستگاه و تکنولوژی فرآوری این ماده معدنی در کشور نیست در نتیجه معدنکاران هم رغبتی برای فعالیت روی آنها ندارند. به این ترتیب گفته می‌شود به دلیل ضعف تکنولوژی فرآوری این نوع سنگ‌ها معمولا به صورت خام از کشور خارج می‌شوند.

در این رابطه کارشناسان مطرح می‌کنند که به پتانسیل‌هایی که در زمینه گوهرسنگ وجود داشته در کشور بی‌مهری شده است. در نتیجه لازم است مسوولان به این صنعت توجه کنند و به جای بی‌مهری قدمی برای پیشرفت سنگ‌های قیمتی بردارند تا گوهرسنگ‌های ایرانی هم بتوانند جایگاهی را در دنیا به خود اختصاص دهند.

نبود دستگاه‌های فرآوری عناصر نادر خاکی در ایران

ایران از جمله کشورهایی است که هم از سنگ‌های ارزشمند و قیمتی و هم از عناصر نادر خاکی بهره‌مند است، ولی در هیچ‌کدام از این دو مورد نتوانسته موفق عمل کند و جایگاهی را در جهان به خود اختصاص دهد.

مساله این است که سنگ‌های ارزشمند و عناصر نادر خاکی از تکنولوژی فرآوری بهره‌مند نیستند تا به صورت خام صادر نشده و مورد فرآوری قرار بگیرند. کارشناسان باور دارند که اصلا به مساله سنگ‌های قیمتی در ایران توجهی نمی‌شود، طوری که نه در داخل کشور و نه خارج از مرزهای ایران نتوانسته‌اند جایگاهی برای خودشان پیدا کنند. تنها در بخش‌هایی از ایران، سنگ‌های قیمتی استخراج شده و بدون فرآوری به صورت خام و بدون شناسنامه به خارج از کشور صادر می‌شود. یعنی حتی اگر از سنگ‌های گران‌قیمت ایرانی استفاده شود به خاطر اینکه بدون شناسنامه قاچاق می‌شوند در هیچ کجای دنیا شناخته‌شده نیست.

از سوی دیگر به خاطر اینکه تکنولوژی‌های لازم برای فرآوری عناصر نادر خاکی در ایران وجود ندارد، هیچ معدنکاری رغبتی برای فعالیت در این حوزه از خود نشان نمی‌دهد. با اینکه این عناصر بسیار مواد ارزشمند و استراتژیکی در کل جهان به شمار می‌آیند، اما دستگاه‌های فرآوری عناصر نادر خاکی در ایران وجود ندارد. از سوی دیگر اگر این مواد استخراج شوند باید در اختیار سایر کشورها قرار داده شوند تا با هزینه‌های هنگفت مورد فرآوری قرار بگیرند که این اصلا برای معدنکاران به‌صرفه نیست. بنابراین برخی باور دارند که بهترین راهکار این است که دولت در بخش سنگ‌های قیمتی و عناصر نادر خاکی موارد لازم را مورد توجه قرار داده و تکنولوژی فرآوری را وارد کند تا این مواد معدنی ارزشمند به صورت خام از کشور خارج نشوند.

سنگ‌های ارزشمند بدون شناسنامه قاچاق می‌شوند

کارشناس ارشد کانی‌شناسی درخصوص سنگ‌های ارزشمند ایرانی و جایگاه آنها در جهان بیان کرد: متاسفانه سنگ‌های قیمتی در ایران هیچ جایگاهی ندارند، همچنین هیچ بازاری هم برای آنها در ایران وجود ندارد. فقط چند مورد در بخش خراسان جنوبی است که آنها هم به صورت شخصی کارگاه زده‌اند و فعالیت‌هایی دارند.

اسماعیل خزری افزود: در برخی شبکه‌های خبری هم تبلیغاتی برای اینها انجام می‌شود که می‌گویند در زمینه سنگ‌های قیمتی کارهایی انجام می‌شود. در واقع در برخی اخبار می‌خواهند عنوان کنند که بازار سنگ‌های قیمتی خوب است در حالی که اصلا این‌گونه نیست.

وی تصریح کرد: سنگ‌های قیمتی ایران نه شناخته‌شده هستند، نه زیاد روی آنها کاری انجام می‌شود. بیشتر سنگ‌های ارزشمند ایرانی را به صورت خام و بدون شناسنامه صادر می‌کنند، در حالی که بهترین سنگ‌های کلکسیونی جهان را دارا هستیم که حتی در کتاب‌های قدیمی هم آمده است. خزری تاکید کرد: متاسفانه این سنگ‌ها استخراج و کاملا غیرقانونی از مرزها به صورت خام و فرآوری‌نشده خارج می‌شوند. در چنین شرایطی است که نه سنگ‌های ایرانی شناخته می‌شود و نه اینکه معلوم می‌شود درآمدهایش کجا می‌رود؟

او درخصوص بی‌توجهی به سنگ‌های قیمتی ایران خاطرنشان کرد: بخش خصوصی روی این بخش سرمایه‌گذاری خاصی انجام نمی‌دهد، بنابراین مشکل اصلی از طرف بخش دولتی است. بخش دولتی و به خصوص سازمان زمین‌شناسی صنعت و معدن باید مشکلات بخش سنگ‌های قیمتی را برطرف کنند.

وی افزود: در ایران سنگ‌های قیمتی بسیار خوبی وجود دارد، اینکه عده‌ای می‌گویند سنگ‌های خوبی نداریم، صحت ندارد. مشکل اینجاست که هیچ سازمان یا ارگانی روی سنگ‌های قیمتی و ارزشمند فعالیت نمی‌کند تا این بخش توسعه پیدا کند.

عناصر نادر خاکی اهرم فشار برخی کشورها

عناصر نادر خاکی بسیار حائزاهمیت هستند و در مواردی به عنوان اهرم فشار سیاسی و اقتصادی به کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال اختلافات سیاسی بین ژاپن و چین به خاطر ماده معدنی استراتژیک است، زیرا صادرات عناصر نادر خاکی از طرف چین به عنوان بزرگ‌ترین دارنده تکنولوژی تولید این عناصر به ژاپن قطع شد. تولید و بازار عرضه این عناصر در جهان به صورت انحصاری در اختیار کشورهای محدودی قرار دارد که پیشرفت بزرگی در برخی کشورها در زمینه تولید و استحصال این عناصر پدید آمده است.

لازم به ذکر است این عناصر در ایران هم وجود دارد، ولی بسیاری از معدنکاران اصلا تمایلی ندارند که روی چنین مواردی کار کنند، زیرا توان فرآوری این محصولات وجود ندارد، یعنی اصلا دستگاه و تکنولوژی‌های فرآوری این ماده معدنی در ایران وجود ندارد تا معدنکاران رغبتی برای فعالیت روی آن داشته باشند.

خزری درخصوص عناصر نادر خاکی گفت: علاوه بر این مهم، اگر این ماده معدنی استخراج شود برای فرآوری باید به کشورهای دیگر ارسال شود تا فرآوری در آنجا صورت پذیرد و هزینه هنگفتی برای این مساله پرداخت شود، برای همین معدنکاران اصلا روی موارد اینچنینی کار نمی‌کنند.

او ادامه داد: فقط دولت می‌تواند روی عناصر نادر خاکی فعالیت کند که آن هم شاید بخواهد فقط لیتیوم استخراج کند که تاکنون نشنیده‌ام این ماده را جایی فرآوری کنند، بلکه باید این مواد به کشورهای خارجی مثل چین ارسال شود که آنها بتوانند این مواد را فرآوری کنند و دوباره به ما تحویل دهند.

کارشناس ارشد کانی‌شناسی تاکید کرد: پیشنهاد می‌کنم موضوع منابع طبیعی به صورت بنیادی حل شود، همچنین بخش فرآوری در ایران باید مدیریت شود، زیرا هرجایی نمی‌توان کارخانه زد و فعالیت‌های معدنی انجام داد. باید براساس معادنی که در کشور وجود دارد اینها را مدیریت کنند که بتوانند بهره بیشتری از مواد معدنی موجود در کشور ببرند.

وی خاطرنشان کرد: متاسفانه معادن بسیار زیادی در کشور بلوکه شده است که باید مشکلات این پهنه‌ها به زودی برطرف شود، زیرا هر چه تعداد پهنه‌های بلوکه شده بیشتر شود به همان اندازه از نظر اقتصادی به ضرر کشورمان تمام خواهد شد، بنابراین باید با راه‌حل‌های اصولی مشکلات پهنه‌های معدنی مرتفع شود.

وی افزود: بسیاری از بالادستی‌ها افرادی فنی هستند که به دنبال پول‌های ضعیف‌اند که می‌خواهند با همین پول‌ها کارهای خودشان را انجام می‌دهند.

جلوی دلال‌بازی گرفته شود

خزری گفت: متاسفانه مدتی است شنیده می‌شود در بخش‌های معدنی هم مثل سایر بخش‌های اقتصادی مساله دلال‌بازی رونق گرفته است و افراد پروانه بهره‌برداری را می‌گیرند و با هزینه‌های هنگفتی در اختیار فرد دیگری قرار می‌دهد.

به گفته وی؛ برای کارهای معدنی هم باید هزینه‌های لازم صرف شود و هم اینکه از نیروهای متخصص استفاده کنند. در واقع هر نیرویی نباید در بخش معدنی فعالیت کند، زیرا معدن بخشی کاملا تخصصی است و وجود افراد غیر‌متخصص به این بخش تخصصی آسیب می‌زند.

خزری تاکید کرد: حتی مورد داشتیم فردی کارمند سازمان زمین‌شناسی بوده، ولی از ما پول دلالی می‌خواهد و می‌گوید این پروژه را به اسم خودم می‌گیرم، کارهایش را انجام و در اختیار شما قرار می‌دهم، سپس مبلغی را مشخص می‌کند تا به او پرداخت کنیم.

به گفته وی، چرا باید چنین دلال‌بازی‌هایی در کارهای معدنی و اکتشافی وجود داشته باشد؟ باید کارفرماهای بخش معدن حواس‌شان به این گونه مسائل باشد و تا حد امکان جلوی دلال‌بازی و رانتخواری را در کارهای معدنی بگیرند.