فارسی میانه؛ اولین زبان رسمی ایران

طاهره کیایی تنکابنی، استاد دانشگاه و محقق در خصوص فارسی میانه یا زبان پهلوی گفت: پهلوی یعنی لهجه سرزمین پارت، همان سرزمینی که در فارسی باستان در سنگ نوشته‌های هخامنشیان پَرتوهوَع خوانده می‌شود و در واقع نام خراسان کنونی است.

به گفته کیایی، این وجه تسمیه به این دلیل است که پس از برچیده شدن سلسله هخامنشیان و به اتمام رسیدن دوران حکومت سلوکوس زبان رسمی ایران لهجه‌ای بوده که مورد استفاده اقوام پارت قرار می‌گرفته است، خاندان پادشاهی اشکانیان یکی از این اقوام بوده است.

او می‌گوید: کلمه پهلوی به زبان دوره اشکانیان و ساسانیان اطلاق می‌شود، نامی که خاور شناسان در این اواخر به این زبان داده اند فارسی میانه بوده است، به این دلیل که فارسی میانه زبانی است که در میان زبان رایج روزگار هخامنشیان و پس از اسلام در ایران رواج یافته است.

وی افزود: دوره نهصد ساله رسمی پهلوی، از سال 250 پیش از میلاد مسیح یا سرکار آمدن نخستین اشک، سر سلسله اشکانیان که از پارت (خراسان) برخواست تا سال 651 پس از میلاد مسیح یعنی سال 31 هجری که سال کشته شدن یزد گرد سوم آخرین پادشاه سلسله ساسانی است به طول انجامیده است.

او می‌گوید: سنگ نوشته‌هایی که از سده سوم و چهارم میلادی در دست است یادگاری که از نخستین پادشاهان ساسانی است و کهن‌ترین نوشته‌های پهلوی به حساب می‌آید.

به گفته کیایی تنکابنی، زبان فارسی میانه زبان اول و رسمی ایران بوده است و تقریبا تمام سرزمین‌های قلمرو ساسانیان به این زبان صحبت می‌کردند، نوشته‌های اولین شاهان سلسله ساسانی در قرن سوم بعد از میلاد به سه زبان پارتی، پارسی میانه، یونانی ثبت شده است.

وی افزود: زبان پادشاهان اشکانی، پارتی بوده است، قلمرو اشکانی از شمال خراسان شروع میشد و در تمام ایران گسترش می‌یافت.

این استاد دانشگاه گفت: فارسی میانه در زمان ساسانیان بیشتر استفاده می‌شده، این سلسله از ایالت فارس شروع میشد و با شکست حکومت اشکانیان تیسفون را به عنوان پایتخت حکومت خود انتخاب کرده بود، در این دوره زمانی در شمال ایران زبان پارتی و در جنوب ایران فارسی میانه صحبت میشد.

کیایی تنکابنی گفت: در دوره حکومت 400 ساله ساسانیان، در زبان فارسی تغییرات اساسی به وجود آمد و زبان پارتی به طور کل از رواج افتاد، از قرن چهارم حکومت ساسانیان به بعد تمام کتیبه‌های برجای مانده به زبان فارسی نوشته شد.