فارس‌من | استراتژی کاربرد دوگانه؛ وقتی نظامی‌ها پای کار صنعت می‌آیند
مجله فارس‌پلاس؛ سیده راضیه حسینی: «سپاه برای جبران ضعف صنعت خودروسازی ورود کند» یکی از سوژه‌هایی بود که توسط مخاطبین در سامانه «فارس من» ثبت شد و با حمایت حدود سی‌هزارنفر از مخاطبین، به یکی از داغ‌ترین موضوعات تبدیل شد. جالب است بدانیم بسیاری از امکانات و ابزارهایی که در زندگی روزمره‌مان با آن سروکار داریم، اول در ارتش‌های دنیا تولید و به کار گرفته شده است و بعدها پایش به زندگی عادی شهروندان هم باز شده است؛ مهم‌ترین مثالش، همین اینترنت است که حالا دیگر در همه ابعاد زندگی مردم دنیا حضوری پررنگ دارد. این تبادل فناوری بین دنیای نظامی و حوزه‌های صنعتی و غیرنظامی در بسیاری از کشورها آنقدر مهم و جدی است که سال‌هاست مراکز تحقیقاتی مستقلی را به این موضوع اختصاص داده‌اند. در این گزارش به بازخوانی بعضی از مهم‌ترین پیشرفت‌های صنعتی پرداخته‌ایم که ابتدا در صنعت نظامی و توسط ارتش‌های دنیا شکل گرفت. پیشرفت‌هایی که باعث شد صنایع نظامی یک تغییر اساسی در شیوه تحقیقات خود بدهند و حالا، از همان ابتدا به کاربردهای غیرنظامی تحقیقات‌شان هم فکر کنند.
مایکروویو
فناوری رادار که در جریان جنگ جهانی دوم توسعه پیدا کرد، بعدها برای کاربردهای مختلفی مورد استفاده قرار گرفت. یکی از این موارد، فناوری تولید موج‌های ریز الکترومغناطیسی بود؛ یعنی مایکروویو. فناوری که برای گرم‌کردن و پختن سریع غذا به کار گرفته می‌شود.
عکاسی دیجیتال
دوربین دیجیتال حیات خودش را از ماهوارهای جاسوسی اولیه شروع کرد؛ جایی که برای گرفتن عکس‌های با کیفیت بالا از تأسیسات دشمن مورد استفاده قرار می‌گرفت. این تکنولوژی در فضای نظامی باقی ماند و پیشرفت کرد. مخصوصا در طی دوران جنگ سرد که اولین دوربین دیجیتال مستقل ساخته شد. این فناوری قدیمی سال‌ها طول کشید تا به دوربین‌های امروزی تبدیل شود و حالا عکاسی دیجیتال همه‌جا وجود دارد؛ حتی در جیب‌هایمان.
تایرهای لاستیکی
چرخ‌های ماشین اول با استفاده از کائوچو‌های طبیعی که در آسیای جنوب شرقی وجود داشت، تولید شد. در طی جنگ جهانی دوم زمانی که ژاپن آن منطقه را اشغال کرد، این موارد برای نیروهای خارجی غیرقابل دسترس شد و همین باعث شد مجبور شوند روش دیگری برای تولید تایر برای ماشین‌ها پیدا کنند. همین شد که کارخانه تولید تایر لاستیکی ساخته شد. این لاستیک‌های صنعتی حالا برای کاربردهای متعددی مورد استفاده قرار می‌گیرند اما هنوز هم استفاده اصلی آن‌ها در تولید تایر وسایل نقلیه است.
جی‌پی‌اس
بعد از جنگ جهانی دوم و دوران رقابت فضایی، در دهه آخر قرن بیستم، برخی از ماهواره‌هایی که به جو فرستاده شده بودند برای سیستم تعیین مسیر رادیویی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این فناوری در اختیار دولت ایالات متحده بود و برای امننگه داشتن سربازان در مناطق جنگی و همچنین شناسایی اهداف، بهبود نقشه‌یابی و ردیابی مسیر هواپیماها مورد استفاده قرار می‌گرفت. با ارتقاء و توسعه قابلیت‌ها، این سیستم ردیابی کم‌کم به عرصه غیرنظامی نیز منتقل شد و امروزی جی‌پی‌اس یکی از پرکاربردترین فناوری‌ها در بخش‌های مختلف صنعت و حتی در زندگی روزمره ماست.
رادارهای هواشناسی
در اوایل قرن نوزدهم میلادی، دانشمندان آلمانی کشف کردند که موج‌های رادیویی می‌توانند توسط اشیاء جامد منعکس شوند؛ این دانش بعدا در جریان جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار گرفت؛ زمانی که واتسون وات پیشرفت‌هایی در این فناوری ایجاد کرد که به نیروهای متحدین این امکان را می‌داد که از رادار برای دفاع هوایی در جریان جنگ بریتانیا استفاده کنند. در جریان جنگ جهانی دوم، اپراتورهای ماشین‌های راداری کشف کردند که آب‌وهوا می‌تواند در فرایند تفسیر امواج دریافتی مانع ایجاد کند و باعث پژواک بر روی این ماشین‌ها شود. با تکامل رادار، این فناوری توسعه یافت تا به دانشمندان این امکان را بدهد که این داده‌ها را موردمطالعه قرار دهند و از وضعیت آب‌وهوا رمزگشایی کنند. در نتیجه امکان پیش‌بینی وضعیت آب‌وهوا از جمله باران و برف و... فراهم شد.
پنی‌سیلین
در جریان جنگ جهانی اول «الکساندر فلمینگ» به‌عنوان کاپیتان در جوخه‌های پزشکی ارتش سلطنتی بریتانیا مشغول به خدمت بود و در جریان خدمتش شاهد مرگ بسیاری از سربازان به خاطر عفونت زخم‌هایشان بود. موارد ضدعفونی که در آن زمان وجود داشت، موثر نبودند و بدتر آسیب می‌زدند؛ مخصوصا وقتی برای زخم‌های عمیق استفاده می‌شدند.
در سال‌های بعد فلمینگ نوعی از کپک قارچی را کشف کرد که با ترشح ماده‌ای خاص، از رشد باکتری جلوگیری می‌کرد. این ماده بعدها پنی‌سیلین نام گرفت و در سال‌های بعد به تولید انبوه رسید و در طی دوران جنگ جهانی دوم به موفقیت سربازان مجروح را درمان کرد.
بانک خون و انتقال خون
کشتار و ویرانی جنگ جهانی اول، شاهد نیاز به توسعه سریع بانک‌های خون و تکنیک‌های انتقال خون بود. لاورنس بروس رابرتسون که ستوان ارتش کانادا بود، نخستین کسی بود که برای به‌کارگیری روش‌های انتقال خون برای نجات جان زخمی‌ها سخت تلاش کرد. موفقیت این روش‌ها منجر به استفاده گسترده از آن شد. اولین موارد انتقال خون به خاطر مشکلات مربوط به انعقاد خون، باید از فرد به فرد صورت می‌گرفت. روش‌های انتقال و نگه‌داری خون به‌سرعت توسعه پیدا کرد و بانک‌های خون برای کمک به مجروحین ایجاد شد. پیشرفت‌های پزشکی خیلی زود این روش‌ها را به دنیای غیرنظامی آورد؛ جایی که انتقال و اهدای خون هر روز جان بسیاری را نجات می‌دهد.
گالن
گالن در اصل توسط آلمان در دهه 1930 میلادی و برای مصارف نظامی جهت نگه‌داری 20لیتر سوخت طراحی شد. این طراحی جدید یک جهش رو به جلو بود چرا که طراحی‌های قبلی به ابزارها و قیف‌هایی برای استفاده نیاز داشت و در زمانی که به استفاده سریع از آن نیاز بود، بدقلق بود. گالن‌هایی که طراحی شدند حتی تا امروز محبوب است.
اسپری پشه‌کش
ارتش آمریکا دنبال راهی بود که بتواند سربازانی را که در طول جنگ جهانی دوم در اقیانوس جنوبی مستقر بودند از خطر مالاریا، تب زرد، ویروس نیل شرقی و سایر بیماری‌هایی که بواسطه نیش حشرات منتقل می‌شوند، محافظت کند. دو دانشمندی که برای دپارتمان کشاوری ایالات متحده کار می‌کردند، راهی را پیدا کردند که یک اسپری خالص حشره‌کش را بسازند. آن‌ها اختراعشان را در 1941 ثبت کردند.
موارد متعدد دیگری از ابزار و امکانات مرسوم این روزها وجود دارند که ابتدا در عرصه نظامی خلق شده و بعد وارد عرصه غیرنظامی شده‌اند مثل: کامپیوتر، موتور جت، ساعت مچی، جیپ، بی‌سیم، دوربین دید در شب، قلم تزریق، عینک خلبانی، آمبولانس، واقعیت مجازی و...
یک تغییر ساختاری بزرگ بعد از جنگ سرد
استفاده گسترده از فناوری‌های نظامی در محصولات صنعتی و تجاری باعث شد در بسیاری از کشورها پروژه‌هایی عظیم و مراکز تحقیقاتی برای تقویت این هم‌افزایی و تبادل دقیق‌تر و گسترده‌تر فناوری بین این دو حوزه ایجاد شود.
«تارجا کرونبرگ» در یک مقاله آکادمیک که در ژورنال «پژوهش‌های صلح» به چاپ رسیده، در خصوص تحولاتی که در زمینه ارتباط میان پیشرفت‌های نظامی و صنعت غیرنظامی اتفاق افتاده می‌نویسد: با پایان جنگ سرد، ارتباط بین تکنولوژی‌های نظامی و غیرنظامی به‌شکل اساسی دچار تحول ساختاری شد. در آمریکا پارادایم جدید «کاربرد دوگانه» جایگزین «کاربرد جانبی» شد و تبدیل به مفهوم اصلی در ارتباط بین تکنولوژی‌های نظامی و غیرنظامی شد.
بودجه‌های نظامی بیشتر برای کاربردهای دوگانه
در گزارشی که دولت آمریکا در سال 1993 به کمیته تجارت، علم و حمل‌ونقل سنا ارائه داده است به کاربردهایی که صنعت هوافضای این کشور برای بخش صنعت دارد اشاره کرده است. در بخشی از این گزارش آمده است: اکثر تکنولوژی‌های ما در عرصه هوافضا، گرچه برای اهداف نظامی برنامه‌ریزی شده‌اند، به‌خاطر اشتراک میان فناوری نظامی و کاربردهای غیرنظامی، طبیعتشان دارای کاربرد دوگانه است.
این گزارش در ادامه به برخی از این تکنولوژی‌های مشترک اشاره می‌کند که عبارتند از: پرواز دیجیتال و کنترل پرواز، نمایشگرهای کریستال مایع، چرخش‌سنج‌های لیزری و موتورهای توربینی گازی. و می‌نویسد: تکنولوژی موتور گازی توربینی هواپیما به‌صورت خاص مثال خوبی از انتقال تکنولوژی بین بخش‌های نظامی و غیرنظامی است.
در این گزارش یکی از استدلال‌هایی که برای اختصاص بودجه به بخش نظامی ارائه شده است، مزایایی است که تکنولوژی‌های این بخش برای مصارف غیرنظامی و فناوری‌های تجاری داشته است.
یو‌اس‌اس تودی نیز در گزارشی که به بررسی کاربرد پیشرفت‌های نظامی در عرصه صنعتی پرداخته می‌نویسد: ارتش آمریکا در سال 2018 بیشتر از 4میلیارد دلار را در بخش تحقیق و توسعه هزینه کرده است. با اینکه هدف بیشتر این سرمایه‌گذاری، برنامه‌های تسلیحاتی است اما بخش بزرگی از تحقیق و توسعه نظامی در نهایت منجر به کاربردهای غیرنظامی نیز می‌شود.
مراکز تحقیقاتی مجزایی که برای هم‌افزایی ایجاد شدند
«ناتو» در پژوهشی که به قلم «گولیو پرانی» به بررسی سیاست‌های کشورهای عضو این اتحادیه در به‌کارگیری تکنولوژی‌های نظامی در کاربردهای تجاری و صنعتی پرداخته‌است. در این مقاله که از اصطلاح «کاربرد دوگانه» برای اشاره به این تکنولوژی‌ها استفاده شده، تبادل تکنولوژی بین صنایع نظامی و کاربردهای تجاری - صنعتی در کشورهای آمریکا، فرانسه، بریتانیا و آلمان مورد بررسی قرار گرفته است.
در این پژوهش آمده کاربرد دوگانه در ایالات متحده در سه سطح تعریف می‌شود:
فناوری: زمینه‌های تحقیق و توسعه که پتانسیل کاربرد در هر دو حوزه دفاعی و تولید تجاری را دارد. برخی فناوری‌ها هم برای وزارت دفاع و هم مشتریان تجاری مهم هستند. یک نمونه، تکنولوژی حس‌گر تصویربرداری است که در سیستم‌های نظارتی، دوربین‌های ویدیویی و سیستم‌های دید رباتیک کاربردی گسترده دارد. در حقیقت در سطح عمومی، اکثر تکنولوژی‌های مهم امروز می‌تواند کاربرد دوگانه داشته باشد.
فرایند: فرایندهای تولیدی که می‌توانند هم در تولیدات دفاعی و هم تولیدات تجاری به‌کار گرفته شوند. مانند لحیم‌کاری، کنترل فرایند و طراحی کامپیوتری. برای محصول دفاعی، این فرایندها به‌طور مکرر به استانداردهای نظامی گره خورده‌اند و همین باعث می‌شود از نظر دفاعی منحصر بفرد شوند و منجر به جدا شدن بخش تولید دفاعی و تجاری از هم شوند.
محصولات: آیتم‌هایی هستند که هم توسط مشتریان تجاری و هم مشتریان نظامی مورد استفاده قرار می‌گیرند. چند مورد از نمونه‌های برجسته عبارتند از سیستم موقعیت‌یاب جهانی (GPS)، موتورهای هواپیما و اکثر تجهیزات پزشکی و محافظتی که توسط وزارت دفاع آمریکا مورد استفاده قرار می گیرد.
در فرانسه، این ادعا وجود دارد که دوگانگی ساختاری تحقیق و توسعه نظامی، کاربردهای جانبی تجاری را نیز در بر می‌گیرد. به‌عنوان مثال، بخش هوافضای نظامی به‌صورت پیوسته تکنولوژی‌ها و تجربه‌ها را به بخش غیرنظامی منتقل می‌کند.
در بریتانیا مراکز مختلفی با هدف هم‌افزایی میان پیشرفت‌های نظامی و صنعت عمومی ایجاد شده است که عمده‌ترین آن‌ها عبارتند از مواد ساختاری، ابرپردازش، مهندسی نرم‌افزار، فناوری دریایی و مرکز تکنولوژی‌های دوکاربردی الکترونیکی. در این مراکز فناوری‌های متعددی در دست پژوهش قرار دارد و برای استفاده از آخرین پیشرفت‌های نظامی در صنعت برنامه‌ریزی می‌شود. از جمله شبیه‌سازی و مدل‌سازی، بیوفناوری، تولید انعطاف‌پذیر، پردازش سیگنال و تصویر، هوش مصنوعی و ربات، مواد و مدارهای الکترونیکی.
در آلمان سال‌هاست مراکز تحقیقاتی با کاربرد دوگانه تأسیس شده و پژوهش‌های بسیار جدی در این حوزه را در دستور کار خود قرار داده است. از جمله موضوعاتی که در این مراکز مورد پژوهش قرار می‌گیرد، عبارتند از سنسورها، مدارهای الکترونیکی، علوم سایبرنتیک و فناوری اطلاعات. انتقال تجربه بین پیشرفت‌های نظامی و صنعت نیز در حوزه‌های مختلف پیگیری می‌شود. به‌عنوان مثال، ارتقاء عملکرد متدها و سیستم‌های اکتشاف، بهبود و توسعه سیستم‌های مدرن هدایت و کنترل، افزایش کارایی فرایندهای کنترل و فرمان در مدارها و ماشین‌های مختلف چند نمونه ازین حوزه‌های مشترک هستند.
امروزه، تحقیق بر روی محصولاتی با کاربردهای دوگانه، به یک روند مرسوم در ساختارهای نظامی تبدیل شده و چشم بسیاری از صنایع، به پیشرفت‌های تکنولوژیک صنایع نظامی است تا با تجاری‌سازی آن، محصولات جدیدتر و کارآمدتری را روانه بازار کنند.
انتهای پیام /
جنگ دوربین دیجیتال اسپری حشره‌کش فناوری نظامی انتقال تکنولوژی نیروهای نظامی صنعت ارتش سپاه
