فاطمه زهرا (س) و رهبری تاریخ در قامت یک زن مجاهد

به گزارش مشرق، در روزهایی که جهان اسلام در سوگ شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) به سر می‌برد، بازخوانی سیره این بانوی بزرگ تنها یک آئین سوگواری نیست؛ بلکه ضرورتی فکری، فرهنگی و تاریخی است. زیرا فاطمیه نه فقط یادآور مظلومیت دختر پیامبر (ص)، که فرصتی است برای بازاندیشی در مفهوم «الگوی انسانی»؛ الگویی که انسان امروز بیش از هر زمان دیگری به آن نیازمند است.

«الگو» در نگاه اسلامی، قله‌ای دور از دسترس نیست؛ بلکه چارچوبی واقعی، دست‌یافتنی و جهت‌دهنده برای فکر، گرایش و رفتار انسان است. الگو یعنی آن نقطه بلند که هر انسان با هر ظرفیتی می‌تواند به سمت آن حرکت کند و خود را از دره فاصله دهد. الگو یعنی چیزی که بتوان به آن نزدیک شد، نه چیزی که صرفاً بتوان ستود.

حضرت فاطمه زهرا (س) دقیقاً چنین الگویی‌اند؛ قله‌ای که هم زن و هم مرد، هم مسلمان و هم غیرمسلمان می‌توانند مسیر رشد خویش را با آن تنظیم کنند. الگو بودن حضرت، یک جایگاه نمادین یا احساسی نیست؛ بلکه ریشه در واقعیتِ زندگی کوتاه اما عمیق و اثرگذار ایشان دارد؛ زندگی‌ای که در آن، خانواده، جامعه، تربیت، مبارزه، علم، عبادت و عدالت در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند.

زن بودن و رهبری تاریخی

اما جایگاهی که امروزه بیش از همه باید برجسته شود، حقیقتی است که معمولاً در گفت‌وگوهای اجتماعی معاصر مغفول می‌ماند: حضرت زهرا (س) در عین داشتن کامل‌ترین ویژگی‌های زنانگی، صاحب اثرگذارترین کنشگری تاریخی و اجتماعی بودند.

زن می‌تواند، زن بماند و در عین حال رهبر یک حرکت تاریخی شود. این همان حقیقتی است که بسیاری از گفتمان‌های مدرن و سنت‌زده، در تشخیص آن ناکام مانده‌اند

ایشان ثابت کردند که زنانگی نه مانع اندیشه است، نه مانع مسئولیت‌پذیری اجتماعی، نه مانع مبارزه و نه مانع نقش‌آفرینی در بزرگ‌ترین بزنگاه‌های تاریخی. در واقع، فاطمه (س) به جهان نشان داد زن می‌تواند، زن بماند و در عین حال رهبر یک حرکت تاریخی شود. این همان حقیقتی است که بسیاری از گفتمان‌های مدرن و سنت‌زده، در تشخیص آن ناکام مانده‌اند.

این نقطه دقیقاً همان جایی است که جریان‌های مدعی حقوق زنان با خطایی اساسی مواجه‌اند. کنشگری زن را چنان تعریف می‌کنند که گویی پیش‌شرط آن، کنارگذاشتن زنانگی و تهی‌کردن هویت زنانه از معناست؛ گویی زن برای آنکه «اثرگذار» باشد باید شبیه مرد شود، یا از نقش‌های هویتی خود فاصله بگیرد. در حالی‌که سیره فاطمی نشان داد زنانگی و کنشگری، نه تنها در تعارض نیستند، بلکه می‌توانند در کنار هم، قله‌ای از بلوغ انسانی و اجتماعی بسازند.

در مقابل، جریان‌های تحجر با قرائتی محدود و تقلیل‌گرا، نقش حضرت زهرا (س) را صرفاً به عرصه خانه و خانه‌داری فرو می‌کاهند؛ گویی حضور اجتماعی و جهاد فاطمی در منظومه شخصیت ایشان جایی ندارد. این نگاه نیز مانند قرائت‌های افراطی مدعی حقوق زن، بخشی از حقیقت را حذف می‌کند و تصویری ناقص و ناکارآمد از زن مسلمان ارائه می‌دهد.

حضرت زهرا (س)؛ الگویی فرازمانی برای انسان کامل

از همین‌رو است که الگوی فاطمی، نه‌تنها محدود به عصر پیامبر (ص) نیست، بلکه به دلیل عمق انسانی و الهی خود، برای همه عصرها کارآمد است. رهبران و اندیشمندان معاصر بارها تأکید کرده‌اند که جهان گرفتار در بحران هویت زن، نیازمند ارائه الگویی نو، اصیل و کامل از «زن مسلمان» است؛ الگویی که هیچ‌یک از الگوهای غربی، رسانه‌ای و مصرف‌زده قادر به جایگزینی آن نیستند. از سوی دیگر جایگاه حضرت زهرا (س) فراتر از بحث جنسیت است و الگویی برای تمام آزاداندیشان جهان است. در عصر حاضر، حتی امام زمان (عج) نیز در روایتی روشن، حضرت زهرا (س) را «اُسوَه حسنه» خود معرفی کرده‌اند؛ گزاره‌ای که نشان می‌دهد الگوی فاطمی نه‌تنها کارآمد، بلکه معیار انسان‌سازی در آخرالزمان است.

اما راه الگوگیری از حضرت زهرا (س)، صرفاً ستایش احساساتی یا روایت عاطفی نیست. الگوگیریِ واقعی، نیازمند نگاه همه‌جانبه و دقیق به سیره آن حضرت است. نمی‌توان تنها به یکی از ابعاد زندگی ایشان چنگ زد و دیگر ابعاد را نادیده گرفت. اگر از جهاد اجتماعی حضرت سخن بگوییم اما از تربیت نسل و معنویت ایشان غافل شویم، یا برعکس، اگر تنها بر اشک‌ها و مصائب تمرکز کنیم و مبارزه علنی و صریح ایشان برای حق و عدالت را فراموش کنیم، تصویری ناقص و تحریف‌شده ارائه داده‌ایم.

درس مجاهدت برای زن و مرد در تاریخ

برای دستیابی به الگوی فاطمی باید خود را در موقعیت‌های ایشان قرار داد؛ موقعیت‌هایی که با وجود تفاوت‌های زمانی، از حیث ماهیت، در هر عصر تکرار می‌شوند: مسئولیت‌پذیری در برابر تحریف، آگاهی‌بخشی به جامعه، دفاع از حقیقت، تحول‌خواهی، مقاومت در برابر ظلم، و البته حفظ گرمی خانه و تربیت نسل. این همان «پرورش روحی» است که انسان را از یک فرد معمولی به یک قهرمان اخلاقی و اجتماعی تبدیل می‌کند.

جهادی بی‌وقفه که در سراسر زندگی آن حضرت جاری بود؛ از عبادت شبانه تا روشنگری روزانه، از دفاع از ولایت تا تحمل سخت‌ترین فشارهای روحی و جسمی

نخ تسبیح همه این ابعاد، آن حقیقتی است که می‌توان آن را «جهاد فاطمی» نامید. جهادی بی‌وقفه که در سراسر زندگی آن حضرت جاری بود؛ از عبادت شبانه تا روشنگری روزانه، از دفاع از ولایت تا تحمل سخت‌ترین فشارهای روحی و جسمی. جهادی که معنای آن در نگاه اسلامی، حرکت مداوم و خستگی‌ناپذیر بر پایه ایمان، عقلانیت و تکلیف است. فاطمه (س) در راه دفاع از حق، چیزی کم نگذاشت؛ نه در دوران بارداری، نه در فشارهای اجتماعی و نه در لحظه‌هایی که حتی جانشان در خطر بود.

تشییع و دفن شبانه آن حضرت، که یکی از بزرگ‌ترین اسناد تاریخی مظلومیت و مبارزه است، نشان داد حرکت فاطمی حتی پس از شهادت نیز ادامه دارد؛ فریادی بلند که ظلم را رسوا و حق را تا ابد زنده نگه داشت.