فناوری‌هایی که بیشتر از نفت ثروت می‌سازند

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم، محمد قلم‌چی، تحلیلگر ارشد حوزه امنیت الکترونیک، در یادداشتی یکی از فرصت‌های کشور جهت درآمدسازی از تکنولوژی (از طریق کاهش هزینه‌های موجود) را تشریح کرد.

در این یادداشت آمده است:

ارتقا و پیشرفت حوزه صنعت و تکنولوژی در جهان امروز معطوف به کسب درآمد و کاهش هزینه است. به عبارت بهتر، یکی از معیارهای اساسی ارزیابی و سنجش کارآمدی یک ساختار یا محصول نوین، درآمدزایی آن برای مخاطبان آن است. بی‌اغراق نیست بگوییم مفهوم ثروت‌سازی و مصادیق آن در عصر کنونی نسبت به گذشته تغییرات اساسی و زیادی نموده و یکی از مبانی و بنیان‌های این دگردیسی، پیشرفت علم و تکنولوژی در دنیاست.

در عصر کنونی هر آنچه منجر به کاهش هزینه و افزایش فایده شود مصداق ثروت و ارزش آن به صورت کمی نیز قابل محاسبه است. در این یادداشت، قصد داریم به مثالی گویا اشاره کنیم که بیانگر یکی از فرصت‌های کشور جهت درآمدسازی از تکنولوژی (از طریق کاهش هزینه‌های موجود) است.

بازرسی انطباق‌پذیری سامانه‌های نظارت تصویری منصوبه در اماکن عمومی و صنوف با استانداردهای ملی و بین‌المللی، به‌عنوان یک راهبرد کلیدی در ارتقای امنیت اقتصادی کشورهای در حال توسعه شناخته می‌شود. تجربیات موفقیت‌آمیز امارات متحده عربی از سال 2008 و عربستان سعودی از سال 2024 شواهد تجربی ارزشمندی برای پیش بینی تاثیر این پدیده در ایران فراهم می‌کند.

در این خصوص با ابتکار عمل و چارچوبی عمومی و سراسری تحت عنوان "سپتام" مواجه هستیم. سپتام مخفف سامانه پایش تصویری اماکن و در اصل یک سامانه هوشمند هست که با حمایت بخش عمومی طراحی و پیاده سازی شده است.

بر اساس داده‌های بانک جهانی در سال 2023، سامانه نظارت یکپارچه در امارات متحده عربی طی دوره 17 ساله موجب افزایش متوسط رشد سالانه تولید ناخالص داخلی به میزان 0.54 درصد (با انحراف معیار 0.07) شده است.

مطابق گزارش اتاق بازرگانی دبی در سال 2021، هزینه‌های امنیتی بنگاه‌ها در این کشور 22.4 درصد کاهش یافته و جذب سرمایه‌گذاری مستقیم 18.7 درصد رشد داشته است که این افزایش سرمایه‌گذاری معلول ارتقای امنیت الکترونیک در این کشور بوده است. در مورد عربستان سعودی، داده‌های اولیه سازمان مالی عربستان (SAMA) در سال 2025 نشان می‌دهد طرح نظارت و پایش بر سامانه های تظارت تصویری در دو سال نخست اجرا موجب افزایش 0.31 درصدی رشدتولید ناخالص داخلی (با انحراف معیار 0.12) و کاهش 16.8 درصدی هزینه‌های امنیتی بنگاه‌ها شده است.

با اعمال مدل اقتصادسنجی و تعدیل اثرات متغیرهای خاص ایران، برآورد می‌شود که با پیاده سازی طرح سپتام در ایران، کشورمان در 10 ساله اول، صرفاً به دلیل بهبودهای ایجاد شده از طریق این ساختار، نرخ رشد GPD مثبت 5 درصد بیشتری را تجربه خواهد نمود. متعاقبا پیاده‌سازی این طرح هزینه‌های امنیتی بنگاه‌ها را 19.6 درصد کاهش و جذب سرمایه‌گذاری مستقیم را 14.2 درصد بهبود می‌بخشد. در سناریوی بهینه (پوشش 85 درصدی با ادغام هوش مصنوعی)، این اثرات تا 0.68 درصد رشد تولید ناخالص داخلی و 24 درصد کاهش هزینه‌ها قابل ارتقا خواهد بود.

محاسبات نشان می‌دهد که اجرای کامل چنین طرح نظارتی جامعی می‌تواند تا سال 2030 بین 2.7 تا 4.3 درصد به حجم تولید ناخالص داخلی ایران بیافزاید که مطابق آن ثروت سرانه ایرانیان در پنج سال نخست اجرا بین 8.2 تا 12.7 درصد رشد خواهد کرد. در سناریوی پایه، این افزایش معادل 340 دلار (بر اساس برابری قدرت خرید) و در سناریوی بهینه به 550 دلار خواهد رسید.

مکانیزم‌های اثرگذاری

سه مکانیزم اصلی اثرگذاری طرح جامع سپتام عبارت است از:

• بهبود 0.38 واحدی در شاخص سهولت کسب‌وکار (بر مبنای شاخص‌های بانک جهانی)
• صرفه‌جویی 2.1 تا 2.8 ساعتی در زمان کاری هفتگی بنگاه‌های خرد
• کاهش 25 تا 30 درصدی جرائم اقتصادی بر اساس تجربه امارات

پیاده‌سازی موفق این طرح نیاز به سرمایه گذاری اولیه (از 1.2 تا 1.8 میلیارد دلار) دارد. این هزینه توسط متولیان بنگاه‌های اقتصادی در گذشته نیز برای نصب و راه‌اندازی سامانه‌های نظارت تصویری انجام می‌شد، لکن به دلیل عدم بررسی انطباق این سامانه‌ها با استانداردهای ملی و بین‌المللی، کارایی موثری نداشته است. اما در طرح سپتام این موانع برطرف شده است. در این خصوص پیشنهادهای اجرایی مشخصی وجود دارد که به آنها اشاره می‌کنیم:

1. به‌کارگیری مدل مشارکت عمومی - خصوصی (PPP) با الگوبرداری از پروژه موفق امارات: با هوشمندی پلیس اماکن کشور، طراحی و پیاده‌سازی سامانه سپتام توسط بخش دانش‌بنیان خصوصی در کشور انجام شده و با توجه به گزارش عملکرد سپتام در سال 1403، موفقیت این مدل در ایران نیز به اثبات رسیده است.

2. ادغام سامانه با فناوری‌های هوش مصنوعی برای تحلیل پیش‌گیرانه: در سطوح امنیتی بالاتر، از خدمت نگهبان هوشمند که راهکار پایش و پویش برخط توسط پایشگران خبره توانمند شده با هوش‌مصنوعی است بهره‌برداری می‌شود. این کاربرد هوش مصنوعی ضمن کاهش 10 برابری هزینه‌های تامین امنیت فیزیکی، در لحظه موجب جلوگیری از بروز فاجعه یا تهاجم خواهد شد.

3. ایجاد چارچوب نظارتی مبتنی بر استاندارد ISO 27001 برای امنیت داده‌ها: سامانه پایش تصویری اماکن با بررسی دقیق پیکربندی امنیتی تجهیزات منصوبه، پیشنهادات عملیاتی برای کاهش نفوذ سایبری را برای اصناف و اماکن عمومی کشور را ارایه می‌نماید.

نتیجه‌گیری

یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد اجرای سامانه پایش تصویری اماکن با پوشش حداقل 70 درصد صنوف می‌تواند تا سال 2030 حدود 4.2 درصد به حجم اقتصاد ایران بیفزاید و ثروت سرانه را معادل 480 دلار (بر اساس PPP) افزایش دهد. با توجه به تجربیات موفق کشورهای همسایه، دستیابی به این اهداف مستلزم سرمایه‌گذاری اولیه کافی، رعایت استانداردهای فنی و حریم خصوصی و به‌صورت خاصه، حمایت موثر مسئولین مربوطه در کشور است.