فیلم // "بازارسازی برای محصولات دانش‌بنیان" با تحولات جدید در معاونت علمی
رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی تاکید دارد علت اینکه بسیاری از مسئله‌های کشور حل نمی‌شوند، گلوگاه آن، نبودِ فناوری یا عدم دسترسی به فناوری آن نیست! بلکه دلیل آن از جنس مدیریتی، حکمرانی، سیاستگذاری و تنظیم‌گری است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در دوره جدید، شاهد تحولات ساختاری جدیدی شده و یکی از مهم‌ترین این تغییرات، بحث ستادها است.
در گذشته یک مرکز با عنوان ستاد توسعه فناوری‌های راهبردی با 11 ستاد وجود داشت اما در دوره جدید دو مرکز با عنوان "مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی" و "مرکز توسعه اقتصاد دانش‌بنیان" ایجاد شده که 8 ستاد ذیل مرکز فناوری‌های راهبردی و 11 ستاد ذیل مرکز توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ایجاد شده است.
برای آشنایی و اطلاع از آخرین جزئیات تغییرات در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری به معاونت علمی رفته و گفت‌و‌گویی را با خانم دکتر "شقایق حق‌جوی جوانمردی" رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری داشته‌ایم که بخش اول آن را نظر می‌گذرانید:
تسنیم: در ابتدا بفرمایید نقش و وظیفه اصلی ستادها چیست؟ و علت ایجاد دو مرکز برای ستادهای معاونت علمی چیست؟
ستادها در معاونت علمی ریاست جمهوری، نهادهای مدیریتی و هماهنگ‌کننده منعطف، همانند قرارگاه‌ها هستند که برای تحقق هدف خاصی تشکیل می‌شوند و ممکن است بعد از رسیدن به هدف موردنظر دیگر احتیاجی به حضور این ستادها نباشد!
ستادهای معاونت علمی یکی از ابزارهای مهم پیشران کشور در توسعه علم و فناوری هستند و برای جمع‌کردن توان کشور برای توسعه علم و فناوری شکل گرفتند. ستادهای معاونت علمی کمک می‌کند تا در یک حوزه خاص، پیشرفت قابل توجهی در حوزه علم و فناوری داشته باشیم و رهبری این حوزه را برعهده گرفته و نقشه راه را تدوین کنیم و کشور را از یک اقتصاد کاملاً نفتی به یک اقتصاد دانش‌بنیان تبدیل کنیم.
در واقع ستادهای توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی قرار بود که همه امکانات کشور از امکانات دانشگاهی، امکانات مدیریتی و سیاستگذاری تا امکانات بخش خصوصی را بسیج کنند و این اهداف عالی در قالب یک نقشه راه بزرگ رقم بخورد.
عنوان این ستادها را "ستادهای توسعه فناوری" گذاشتیم اما چون در 10 سال گذشته و از بدو تشکیل معاونت علمی، مشغول گفتمان‌سازی و هموارکردن راه مسیر توسعه علمی کشور بودیم، گاهی اوقات مجبور بودیم به اجزای پسین این مسیر نیز بپردازیم یعنی در ابتدا در موضوعاتی همچون توسعه بازار، توسعه محصول و توسعه ساختار کار کنیم و زیرساخت‌هایی را ایجاد کرده تا مسیر توسعه علم و فناوری در آن به جریان بیافتد.
بسیاری از ستادهای ما مشغول توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و ایجاد بازار و تقاضای محصولات علم و فناوری بودند و ما سعی کردیم که برای محصولات با پیچیدگی کمتر، مکانیزم‌های رگولاتوری و گفتمان‌سازی ایجاد کنیم تا فضا برای محصولات با پیچیدگی و فناوری بالاتر با تکنولوژی پیشرفته‌تر هموار شود.
در این جابه‌جایی مأموریت‌ها، شاهد این بودیم که این نوزاد اقتصاد دانش‌بنیان رو به نوجوانی حرکت کرده و ما بایستی این سیاست و جعبه ابزار و مسیر حمایتی را تغییر بدهیم تا این مسیرها را از یکدیگر تفکیک کرده و برای فازهای مختلف نیز برنامه‌های مختلفی تعریف کنیم.
توسعه فناوری در همه جای دنیا یک مسیر پیچیده، پرهزینه و پرریسک است؛ داستان تاریخ علم پر از مثال‌هایی است که انسان‌ها قصد داشتند با دانش خود یک چیزی ساخته و با آن بر یک نیروی طبیعی غلبه کنند که در این راستا می‌توان به داستان ساخت هواپیما اشاره کرد که پرهزینه، پرریسک و دیربازده است.
شما چطور یافته‌های علمی خود را به ابزارهایی تبدیل می‌کنید که با این ابزارها ارزش‌افزوده و رفاه بیشتری ایجاد کرده و هزینه‌ها را نیز کاهش می‌دهید؟! اکوسیستم توسعه علم و فناوری با اکوسیستم توسعه اقتصاد، محصول و بازار و تجاری‌سازی، کاملاً دو دنیای متفاوت است.
من برای شما شتاب‌دهنده‌ها را مثال می‌زنم؛ شتاب‌دهنده های کسب و کار، گروهی هستند که کار علمی کرده و این کار علمی را به یک فناوری رسانده و فناوری را به یک محصول تبدیل کرده‌اند؛ حالا برای اینکه وارد فضای کسب و کار شوند به "منتوری" احتیاج دارند که به آنها یاد بدهند که چطور از بازار سهم دریافت کنند؟ چطور آنالیز کنند؟ چطور IIR خود را حساب کنند؟ و چطور تبلیغات خود را انجام دهند؟
فرض کنید که شما می‌خواهید در یک حوزه "های‌تک" مثل "کوانتوم" که بحث روز دنیا است، ورود کنید! شما در این حوزه باید توسعه فناوری انجام بدهید چرا که کوانتوم یک موضوع کاملاً جدید بوده و ابزارها و زیرساخت‌های خود را نیاز دارد.
ستادهای توسعه فناوری به این دلیل از ستاد توسعه بازار جدا شده‌اند که ما وارد فاز جدیدی شده‌ایم و باید به هرکدام از دو موضوع به صورت شایسته بپردازیم. توسعه محصول و توسعه بازار، زودبازده‌تر بوده و هزینه کمتری دارد و به همین خاطر همه تلاش‌ها و توجهات به آن سمت، سوق پیدا خواهد کرد اما بخش دیگر، پایه‌ای‌تر بوده و قرار است که 10 سال دیگر، شما را آسیب‌ناپذیر کند و این موضوعی است که معمولاً در کشورهای در حال توسعه همچون ایران مورد غفلت واقع می‌شود.
ستادهای معاونت علمی کارکرد خود را از دست داده‌اند!/ تقسیم‌بندی جدید ستادها چه‌زمانی ابلاغ می‌شود؟تأکید مقام معظم رهبری بر روی "العِلمُ سُلطان"
اگر سخنرانی‌های مقام معظم رهبری از سال 1385 را رصد کنیم، ایشان علاوه برای اینکه به صورت دائم بر اقتصاد دانش‌بنیان تکیه می‌کردند، بر روی وجه "العِلمُ سُلطان" تکیه می‌کنند به این معنا که ما باید بر روی جنبه‌ای از علم و فناوری سرمایه‌گذاری کنیم که قرار است برای ما سروری و مرجعیت به ارمغان بیاورد.
امروز ممکن است شما بخواهید یک فناوری را توسعه داده و آن را در اختیار داشته باشید و فعلاً نیز قصدی برای ورود این فناوری به پروسه بازار و محصول نداشته باشید! اما همین که این فناوری در دستان شماست، نوع گفتمان شما و نوع گفتمان دنیا با شمارا تغییر خواهد داد که در همین راستا می‌توان به فناوری‌های دفاعی و فناوری هسته‌ای اشاره کرد. اگر شما دانش و فناوری لازم برای انجام کاری را داشته اما هنوز قصد ورود به بازار برای آن محصول را نداشته باشید، همین امر، دیپلماسی علم و فناوری شما را تغییر خواهد داد.
تسنیم: آیا این جدا کردن ستادهای توسعه فناوری‌های راهبردی در زمان مناسبی انجام شده است؟
قطعاً باید این مسیر طی می‌شد و از طرفی در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز زحمات زیادی کشیده شد تا این گفتمان به یک گفتمان جدی تبدیل شود. امروز بلوغ و پختگی اکوسیستم به جایی رسیده است که فهم لازم برای جدا کردن این دو مسئله از یکدیگر وجود دارد.
"فناروی راهبردی" یعنی فناوری‌هایی که قادر به حل کردن مسائلی است که این مسائل به دودوسته تقسیم می‌شود: دسته اول مسئله‌هایی هستند که همین امروز مردم با آنها درگیر بوده و مشکل و معضل مردم است. دسته دوم، مسئله‌های آینده هستند که اگر امروز فکری برای آن نشود 10 سال دیگر قطعاً با آن به مشکل خواهیم خورد و در سال‌های آینده ما را دچار وابستگی خواهد کرد.
جدا کردن این دو حوزه از یکدیگر و غفلت نکردن از هیچ‌کدام در سطح سیاستگذاری، از هوشمندی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری بوده که این دو را از یکدیگر جدا کرده است تا هیچ حوزه‌ای بر روی حوزه دیگر سایه نیاندازد.
تسنیم: کدام ستادها ذیل مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی قرار گرفته است؟
ستادهای توسعه فناوری راهبردی شامل ستاد توسعه فناوری‌های اپتیک و کوانتوم، ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات، ستاد توسعه فناوری‌های زیستی و پزشکی دقیق (ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیاد با حفظ ساختار ذیل این ستاد فعالیت خواهد کرد)، ستاد توسعه فناوری‌های مواد و ساخت پیشرفته، ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی، ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو و ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک و ستاد جدید توسعه فناوری های مالی و حکمرانی است.
عناوین ستادها براساس مطالعات جدی و دقیقی رصدی انتخاب شده است و اینکه در آینده چه مگاترندها یا کلان‌روندهایی از علم و فناوری در جریان که بر زندگی مردم و روند کسب و کارها موثر خواهد بود و احتمالاً نیز منجر به disturb innovation یا نوآوری خط‌شکن خواهد شد، نوآوری‌هایی که منجر به تغییرات کوچک نخواهد شد بلکه زمین بازی را تغییر خواهند داد؛ لذا ما عناوین ستادهای توسعه فناوری را براساس مرور کلان روندهای علم و فناوری در دنیا و براساس مطالعه گزارش‌های دقیق رصدی و براساس نظریات صاحب‌نظران علم و فناوری کشور انتخاب کرده و به جمع‌بندی رسیده‌ایم.
تسنیم: بعضی از ستادهای توسعه فناوری‌های راهبردی به ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان منتقل شده‌اند، دلیل این اتفاق چیست؟
ستاد یک مجموعه‌ای است که قرار نیست در یک موضوع و پروژه تا ابد کار کند! بلکه یک عده‌ای در ستاد دور یکدیگر جمع می‌شوند تا یک هدفی را محقق کنند و زمانی که آن هدف محقق شد می‌توانند مأموریت‌های خود را به مجموعه‌ها و نهادهای باثبات و پایداری که از قبل وجود داشته بسپارند و آنها نیز به جای دیگری رفته و ظرفیت‌های جدیدی را خلق کنند.
ستادهایی که به معاونت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان منتقل شدند، دیگر در حوزه‌های علم و فناوری گلوگاه نبوده و این ستادها از آب و گِل درآمده‌اند و باید به سمت توسعه بازار حرکت می‌کردند و مهم‌ترین کار آنها، اصلاح مکانیزم‌های اقتصادی و بازار آنها بوده است، البته بسیاری از ستادهایی که به ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان منتقل شدند در ستادهای توسعه فناوری خود هنوز با ما در ارتباط هستند، یعنی دبیر ستادی که عنوان فعلی آن به دبیر ستاد توسعه بازار تغییر کرده است هربار که تشخیص بدهد باید به یک موضوع توسعه فناوری ورود کند، دوباره به ما مراجعه خواهد کرد.
به عنوان مثال در ستاد توسعه حمل و نقل، همچنان موضوع توسعه فناوری وجود دارد که در همین راستا دبیر ستاد موضوعات را به ما ارجاع داده و علی‌رغم اینکه ستاد به یک معاونت دیگر منتقل شده است، ستاد توسعه فناوری‌های راهبردی همچنان از آن حمایت می‌کند
تسنیم: کدام ستادها به معاونت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان منتقل شدند؟
ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان حمل و نقل و فضایی، ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، اقلیم و محیط زیست، ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان گیاهان دارویی و طب سنتی از جمله ستادهایی هستند که به معاونت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان منتقل شدند.
تسنیم: یکی از ستادهای جدید در مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی، ستاد توسعه فناوری های مالی و حکمرانی است، علت تشکیل این ستاد چیست؟
فناوری راهبردی به معنای حل مسئله است یعنی چیزی که دستیابی به حل مسئله‌های امروز و مسئله‌های آینده را هموار می‌کند. علت اینکه بسیاری از مسئله‌های کشور حل نمی‌شوند، گلوگاه آن، نبودِ فناوری یا عدم دسترسی به فناوری آن نیست! بلکه دلیل آن از جنس مدیریتی، حکمرانی، سیاستگذاری و تنظیم‌گری است.
مجموعه فناوری‌هایی که کمک می‌کنند تا نظام مدیریت کشور هوشمندانه‌تر و چابک‌تر شده و بهتر در خدمت استفاده از منابع کشور قرار بگیرد، به آن "حکمرانی خوب" می‌گوییم و این برای نخستین بار است که در معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری به این موضوع ورود کرده و امید داریم که با این ستاد، آن بخشی از مسائلی که لزوماً راه‌حل فناورانه برای حل مسائل آن وجود ندارد را توجه و رویکرد ویژه‌ای نسبت به آن داشته باشیم.
